شکست

معرفی کتاب شکست اثر متیو کی شانن 

به دلیل رقابت ابر قدرت‌ها با اتحاد جماهیر شوروی، دولت ایالات متحده با سازمان‌های غیردولتی همکاری کرد تا ابزاری برای آموزش و تحصیل ایرانیان در ایالات متحده ایجاد کند. آن‌ها گفتند هدف از این کار ایجاد یک بنیاد فرهنگی برای روابط رسمی و فراهم کردن نخبگان تحصیل‌کرده برای محمدرضا شاه در جهت اجرای برنامۀ بلندپروازانۀ توسعۀ اجتماعی-اقتصادی است اما همه چیز طور دیگری رقم خورد.

در کتاب شکست چه می‌خوانیم؟

کتاب شکست روابط بین ایران و آمریکا را در حوزۀ آموزش بین‌المللی بررسی می‌کند. ورود رسمی آمریکایی‌ها به زندگی ایرانی‌ها در طول جنگ جهانی دوم اتفاق افتاد، اما سال 1950 با تولد اولین برنامه‌های تبادل دانشجو همراه بود که اولین دانشجویان ایرانی فولبرایت به آمریکا رسیدند و آموزش به قطعۀ اصلی برنامۀ کمک نظامی در ایران تبدیل شد. جمعیت دانشجویان ایرانی مقیم آمریکا از پانصد تن در سال 1950 به پنجاه هزار نفر در دهۀ 1970 رسید که تا وقوع انقلاب ایران بزرگ‌ترین جمعیت دانشجویان خارجی در آمریکا بود. از نظر نویسنده، آموزش بین‌المللی تنها به عنوان ابزاری تعریف‌شده به دست دولت ایران و آمریکا برای دستیابی به اهدافی استراتژیک عمل نمی‌کرد و ابزاری برای ایستادگی هم بود. 

دانشجویان ایرانی خارج از کشور یکی از تأثیرگذارترین جنبش‌های مخالف دورۀ جنگ سرد را تشکیل دادند و ابعاد و ترکیب این جنبش در طول سال‌هایی تغییر کرد که شاه از اعمال آزادی سیاسی در برنامۀ مدرن‌سازی خود امتناع می‌کرد. با واقعۀ گروگانگیری در سفارت آمریکا در سال 1979 و قطع رسمی روابط دیپلماتیک ایران و آمریکا در آوریل 1980، پروژۀ آموزشی که در اولین سال‌های جنگ سرد شروع شده بود به پایان رسید و روابط میان ایران و امریکا از قبل هم سردتر شد. تفاسیر بعدی نویسنده حول محور وقایع مهم می‌چرخند، به افرادی بانفوذ در داخل و خارج از کشور اشاره می‌کند که موجب شکل‌گیری روابط میان دو ملت شدند و نشان می‌دهد که در حمایت سی سالۀ آمریکا از شاه ایران هیچ‌چیز اجتناب‌ناپذیر نبود. نویسنده در کتاب شکست نشان می‌دهد آموزش بین‌المللی در روابط میان ایران و آمریکا عملکردی دوگانه داشته است.

فهرست مطالب کتاب شکست

• یادداشت مترجم
• مقدمه: آموزش میان ایران و غرب
• ریشه‌ها: آموزش، توسعه و مسیر ناهموار دهۀ 1950 (1330)
• فرصت: مذاکرات مدرن‌سازی و حقوق بشر در دورانِ کندی
• جوانان: فراملی‌گرایی دانشجویان در طول دهۀ 1960 (1340)
• رونق: ایرانِ امریکا در دهۀ 1970 (1350)
• آمار و ارقام: حقوق بشر، ایران و جهان
• نتیجه‌گیری: فراملی‌گرایی انقلاب ایرانیان
• سخن‌ پایانی
• نمایه 
• یادداشت‌ها

بریده‌هایی از کتاب شکست

«جنگ جهانی دوم تأثیر آمریکا بر ایران را متحول کرد. پیش از جنگ، سیاستگذاران امریکایی «ایران را منطقه‌ای پرسود برای منافع امریکا تلقی نمی‌کردند.» اما محاسبات امریکا پس از آنکه بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی در اوت 1941 (شهریور 1320) به ایران حمله کردند، نفت ایران را برای خود و هم‌پیمانان‌شان برداشتند و محمدرضا پهلوی را به‌جای پدرش بر تخت نشاندند تغییر کرد. رئیس‌جمهور فرانکلین روزولت در مارس 1942 اعلام کرد که دولت شاه جوان مشمول قانون وام و اجاره است و سی هزار سرباز امریکایی به پایگاه خلیج فارس اعزام شدند تا از طریق «دالان پارسی» تدارکات را به دست متفقین برساند. در حالی‌که ارتش سرخ «به سمت پیروزی پل می‌زد» و از ایران می‌گذشت، آیندۀ ایران با صلح آتی مشخص می‌شد. ایران اولین میزبان جنگ سرد در خارج از اروپا بود. فرانکلین روزولت، جوزف استالین و وینستون چرچیل در کنفرانس تهران در سال 1943 (1322) توافق کردند که تا شش ماه پس از پایان جنگ، نیروهای خود را از ایران خارج کنند.»

«مصدق در طول دورۀ نخست‌وزیری خود در دو جبهه مبارزه می‌کرد. در خانه، شاه علاقه‌ای نداشت قدرت را به دست یک ائتلاف سیاسی بسپارد که هدف آن دستیابی به آرمان‌های دوران مشروطه بود. در خارج از خانه هم مصدق مجبور بود منافع نفتی انگلیس را تأمین کند. در سال 1901 انگلیس امتیاز نفت ایران را به دست آورد و در سال 1909 شرکت نفت ایران و انگلیس در استان خوزستان به طلای سیاه رسید. با پایان جنگ جهانی دوم، پالایشگاه بریتانیا در آبادان بزرگ‌ترین پالایشگاه جهان بود. انگلیسی‌ها بخش بزرگی از منفعت منابع عظیم انرژی ایران را برداشته و سود اندکی هم به دولت ایران می‌دادند. به همین دلیل در پانزدهم مارس 1951 (24 اسفند 1329) و با اصرار مصدق، مجلس رأی به ملی شدن شرکت نفت ایران و انگلیس داد. انگلیس هم تصمیم گرفت با اعمال فشار اقتصادی این نزاع دیپلماتیک را حل کند و کشتی‌های خود را به آبادان فرستاد. دیگر وقتش رسیده بود ایالات متحده طرف خود را انتخاب کند اما پاسخ هری ترومن چندان واضح نبود.»

«با اینکه دو هدف مهم امریکا در ایران، تضمین امنیت منطقه و دستیابی به نفت ایران بود، رهبران ایران و امریکا برنامۀ جامع توسعه را پیش‌نیاز موضوعات دیگر می‌دانستند. برنامۀ توسعۀ شاه که در دهۀ 1960 به انقلاب سفید مشهور بود، ریشه در دهۀ 1950 داشت. آن برنامۀ مدرن‌سازی غیردموکراتیک بود و نه‌تنها شامل مشارکت گستردۀ مردم نمی‌شد، بلکه به نخبگان تحصیل کرده در غرب وابسته بود تا فرآیند کنترل‌شدۀ تحولات اقتصادی و اجتماعی را اداره کنند. مشکل آنجا بود که ماهیت غیردموکراتیک و نخبه‌گرای برنامۀ توسعۀ ایران مستلزم آن بود که دولت پهلوی از جامعۀ ایران جدا شود و برنامۀ آموزش امریکایی درست به‌منظور دستیابی به همین هدف شکل گرفت. ترومن اولین آموزش‌های نظامی پایدار و زیر نظر دولت و مساعدت‌های فنی را آغاز کرد و دولت آیزنهاور بر همان برنامه‌ها تمرکز کرد و نهادهای غیردولتی را به عنوان بخشی از استراتژی‌های بعد از کودتا در ایران به کار گرفت. بدون توجه به آموزش‌های نیروی انسانی در دهۀ 1950، در دهۀ بعد، انقلاب سفید شکل نمی‌گرفت.»

خواندن کتاب شکست را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

اگر دوست دارید با سیاست‌های محمدرضا شاه پهلوی در آموزش عالی و روابط ایران و ایالات متحده با تاکید بر آموزش عالی آشنا شوید، حتماً کتاب شکست را بخوانید.

دربارۀ نویسندۀ کتاب شکست

واکنش‌ها به کتاب شکست

«شانن در کتاب شکست به خاطر تحقیقات آرشیوی و چشمگیر و وسیع و تمرکز بر دانشجویان به عنوان بازیگران فراملی، شایستۀ ستایش است... کتاب شکست ضمیمه‌ای مهم به ادبیات روابط ایالات متحده و ایران است.» -مجلۀ تاریخ آمریکا

«این یکی از بهترین پژوهش‌های موجود در مورد دانشجویان به عنوان بازیگران فراملی است خواندن این کتاب برای کسانی که مایل به درک کامل داستان روابط ایالات متحده با ایران پهلوی هستند ضروری است.» -تاریخ دیپلماتیک

تحلیل سی بوک از کتاب شکست

نشر کتاب پارسه، کتاب شکست از متیو کی شانن را با ترجمۀ سوگند رجبی نسب منتشر کرده است.

کتاب شکست روایتی مملو از کنایه‌های تاریخی است. آموزش بین‌المللی در واقع تبدیل به نقطۀ عطف رویارویی مدرن ایران و خاورمیانه با غرب شد. این شبکه‌های آموزشی روابط ایران و آمریکا را به صمیمی‌ترین و بی‌ثبات‌ترین روابط دوران جنگ سرد تبدیل کرد. در نهایت آنچه به وجود آمد ائتلافی از انترناسیونالیست‌های مترقی آمریکایی و ایرانی بود که الگوی توسعه اقتدارگرایانۀ شاه را رد کردند، مفروضات آمریکا را که باعث پیشروی ایالات متحده در منطقۀ خلیج فارس شد به چالش کشیدند و خواهان احقاق حقوق مدنی و سیاسی در ایران شدند.

اگر از کتاب شکست خوشتان آمده، این کتاب‌ها را از دست ندهید

- ظهور و سقوط ملت‌ها اثر روچیر شارما سرمایه‌گذار، نویسنده، مدیر بودجه و ستون‌نویس مجلۀ فایننشال تایمز است. او در این کتاب پرفروش بین‌المللی با استفاده از اصل ناپایداری، اصول و قواعد کلیدی شناسایی کشورها را که در سال‌های آینده آمادۀ رشد یا انحطاط هستند توضیح می‌دهد. شارما همچنین در این کتاب ده قانون را توضیح می‌دهد که با آن‌ها می‌توان موقعیت ملت‌ها را در تغییر و تحولات اقتصاد جهانی تشخیص داد.

- در آخرین روزهای شاه اثر ریچارد استورات سرگرد نیروی دریایی ایالات متحده است او در این کتاب وقایع دراماتیکی را به تصویر کشیده است که منجر به دخالت ایالات متحده در ایران شد و صحنۀ تاریخی را برای بحران کنونی در منطقۀ خلیج فارس آماده کرد. نویسنده در این کتاب به رقابت بین انگلیس و روسیه بر سر ایران از زمان سلطنت پتر کبیر تا جنگ جهانی دوم نیز پرداخته است.

- زمینه‌های اجتماعی انقلاب ایران اثر حسین بشیریه یکی از قابل‌توجه‌ترین تحلیل‌های صورت گرفته پیرامون انقلاب سال 57 ایران است. نویسنده در این کتاب به بررسی نقش دولت در تاریخ معاصر کشور و زمینه‌ها و دلایل اجتماعی و سیاسی وقوع انقلاب پرداخته است.