شوروی ضد شوروی

---

کتاب شوروی ضد شوروی اولین کتابی است که ولادیمیر واینوویچ در تبعید نوشت. این کتاب در سال 1985 منتشر شد. کتاب شوروی ضد شوروی مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه، مقالات و مطالبی از ولادیمیر واینوویچ است که برخی از آن واقعیت داشته‌اند و برخی تخیل داستان‌نویسانۀ نویسنده است. با این حال بخش عظیمی از مطالب کتاب برگرفته از زندگی خود نویسنده یا تجربیات دوستان و آشنایان او است.

---

نیش قلم واینوویچ در شوروی ضد شوروی، علیه کلیت نظام شوروی است. بوروکرات‌های بی‌سواد حزبی، امنیه‌چی‌های خشن و نادان، نویسندگان مرعوب و مزدور و مردم عادی از جمله شخصیت‌های اصلی کتاب شوروی ضد شوروی هستند.

عنوان کتاب اشاره به این واقعیت است که نظام شوروی عملاً آرمان‌های خودش که نویسنده از آن به عنوان «شوروی بودن» نام می‌برد، خیانت کرد. واینوویچ سعی کرده است با تعریف کردن خاطرات و تجربیاتش از زندگی در شوروی، در این کتاب پوچی‌های نظام شوروی را در زندگی روزمره و همچنین در مسائل سیاسی و فرهنگی به تصویر بکشد. 

ولادیمیر واینوویچ با قلم روان، ساده و سبک خود نقطه‌ضعف‌های رژیمی را نمایان می‌سازد که ادعای نجات بشر و خلق جامعۀ بی‌طبقه را دارد. واینوویچ در کتاب شوروی ضد شوروی تمام وجوه جامعۀ شوروی از کمبود غذایی تا انقیاد ادبیات و هنر، از نجاری تا سیاست را برای خواننده آشکار می‌کند.

• مقدمۀ مترجم
• چند کلمه‌ای دربارۀ خودم
• زمینۀ شوروی
• قسمت ۱
• نان روزانۀ ما: تصاویر از زندگی در شوروی
• قسمت ۲
• خفه‌شو و بخور! ادبیات و نویسندگان در اتحاد شوروی
• قسمت ۳
• اجی مَجی لاترجی؛ پوچی و زندگیِ شوروی
• پایان یک دوره
• یادداشت‌ها

«در آخرین سال‌های اقامتم در مسکو، نویسندۀ شهرستانی تازه‌کاری، هر موقع به مسکو می‌آمد سری هم به من می‌زد. او از این گلایه داشت که حکومت اجازۀ چاپ رمان‌ها و داستان‌هایش را نمی‌دهد. او نوشته‌هایش را که خیلی هم پرتعداد بود، به من می‌داد تا بخوانم و نظرم را به او بگویم. مطمئن بود که نوشته‌هایش، به دلیل محتوای شدیداً انتقادی‌شان، هرگز اجازۀ چاپ در شوروی پیدا نخواهد کرد و واقعاً هم نوشته‌هایش پر از انتقادات صریح از نظام شوروی بود. اما کارهای این نویسنده یک ایراد خیلی اساسی داشت: کوچک‌ترین بارقه‌ای از استعداد ادبی در آن‌ها دیده نمی‌شد و او چند بار از من خواست که دست‌نوشته‌هایش را به خارج بفرستم و به چاپ آن‌ها در خارج کمک کنم، اما حاضر به این کار نشدم.»

«این پایان سین‌جیم، یا تقریباً پایان سین‌جیم بود. مأمور مافوق به من گفت: «من معتقدم که تو از طرفی یک شهروند خوب شوروی هستی، اما از طرف دیگر، شک‌وتردیدهایی درباره‌ات وجود دارد. اگر تو همه‌چیز را به ما نگفته باشی یا اگر اطلاعات دروغ به ما گفته باشی، در این صورت فقط باید خودت را مقصر بدانی. حالا برو و دربارۀ حرفی که الان شنیدی، فکر کن و سه‌شنبۀ بعد دوباره بیا این‌جا تا با هم حرف بزنیم. در ضمن موقع آمدنت شعرهایت را هم برایمان بیاور. ما همۀ آن‌ها را خواهیم خواند و کمکت خواهیم کرد. تو به ما کمک کن و ما هم به تو کمک می‌کنیم. اگر به ما کمک نکنی، در این صورت فقط باید خود را مقصر بدانی.»

«در قلب مسکو، در نزدیکی «ایستگاه متروی فرودگاه»، چندین مجتمع مسکونی ده‌طبقه وجود دارد که خوش‌ساخت‌تر از نمونه‌های معمول است. این مجتمع‌های مسکونی، برخلاف همتایان معمولی‌شان، نه از بتون‌آرمه، بلکه از آجر ساخته شده‌اند. و آپارتمان‌های داخل مجتمع، برخلاف زاغه‌های تنگ و تاریک دوران خروشچف، دارای اتاق‌ها و آشپزخانه‌های بزرگ، راهروهای پهن و سقف‌های بلندند. در کنار هر ورودی زنی نشسته که متصدی آسانسور است و معمولاً به کارِ بافتن جوراب و دستکش مشغول. او هرگز به هیچ غریبه‌ای اجازۀ ورود نمی‌دهد، مگر این‌که اول بداند نامش چیست، چه کسی را می‌خواهد ببیند و مطمئن شود که او حتماً همان کسی را خواهد دید که نامش را ذکر کرده، و نه هیچ‌کس دیگری را.»

«اکثر بخش‌ها و داستان‌های این کتاب دربارۀ دورۀ حکمرانی برژنف در شوروی است و در همین دوره فرسودگی ایدئولوژی رخ می‌دهد. اطلاع از سازوکارهای این فرسودگی که زمینه‌ساز فروپاشی امپراتوری کمونیستی شوروی شد، می‌تواند برای همۀ کسانی که به قضیۀ شوروی و کشف دلایل سقوط آن علاقه‌مندند جالب باشد.» -بیژن اشتری

زمانی که در ارتش بود شروع به نوشتن شعر کرد و توانست همان موقع آن‌ها را به چاپ برساند. در سال 1961 اولین داستانش با عنوان «این‌جا زندگی می‌کنیم» در اولین شمارۀ نشریۀ نووی‌میر به چاپ رسید. ولادیمیر تندریاکوف در مقاله‌ای با عنوان «یک صدای تازه» نخستین گام ادبی واینوویچ را خوشامد گفت. از آن پس واینوویچ کوشید تا در آثارش زندگی را همان‌گونه که هست به تصویر بکشد و همین برایش دردسرهای زیادی داشت. 

فشار واقعی بر او از سال 1968 شروع شد. او نامه‌هایی را در دفاع از یولی دنیل، آندری سینیایفسکی و چند نویسندۀ دیگر امضا کرد که حکومت شوروی اصلاً از این حرکت او خوششان نیامد اما فشار زمانی بیشتر شد که آن‌ها فهمیدند او در اثر جدیدش که در خارج از کشور به چاپ رسیده بود دربارۀ زندگی و ماجراهای فوق‌العادۀ سرجوخه ایوان چونکین نوشته است. او سال‌ها زیر فشار مستمر پلیس مخفی شوروی، تهدید، باج‌خواهی و آزارواذیت مستمر بود تا این‌که در سال 1980 به او دو انتخاب دادند، یا باید محاکمه می‌شد یا برای همیشه از کشور می‌رفت. او از کشور اخراج شد.

تفاوت اصلی کتاب شوروی ضد شوروی با آثار قبلی این نویسنده ژانر متفاوت آن است. واینوویچ طنزنویسی است که در سنتِ طنزنویسان کلاسیکِ بزرگ همچون گوگول و سالتیکوف شچدرین می‌نویسد. از دیگر آثار ولادیمیر واینوویچ می‌توان به «مسکو 2042»، «دادگاه ویژه» و «آقای نویسنده و جنجال بر سر آپارتمان دولتی» اشاره کرد.

کتاب شوروی ضد شوروی از سایت آمازون امتیاز 4.3 از 5 و از سایت گودریدز امتیاز 4 از 5 را به دست آورده است.

نشر ثالث کتاب شوروی ضد شوروی را با ترجمۀ بیژن اشتری منتشر کرده است. 

واینوویچ توانسته در کتاب شوروی ضد شوروی جامعۀ شوروی تحت حاکمیت برژنف را به دیگران معرفی کند. کتاب شوروی ضد شوروی روایت فروپاشی سیاسی یک رژیم به ظاهر مقتدر و جامعۀ تحت تسلطش است که می‌تواند برای هر خواننده‌ای نکته‌ها و درس‌های تازه‌ای داشته باشد.

اگر از خواندن این کتاب لذت بردید، از شما دعوت می‌کنیم نقد و بررسی کتاب مجمع الجزایر گولاگ  و کتاب‌های زیر را بخوانید.

- لنین؛ زندگی انقلابی سرخ اثر رابرت سرویس دربارۀ رهبر انقلاب اکتبر است که اتحاد جماهیر شوروی سویالیستی را بنیاد گذاشت و اصول مارکسیسم - لنیتیسم را تعیین و مشخص کرد.

- کمونیسم رفت، ما ماندیم و حتی خندیدم مجموعه‌ای از مقالات اسلاونکا دراکولیچ، نویسنده و روزنامه‌نگار اهل کرواسی که در آن از تجربیات خودش و زنان و رنج‌های زندگی در دوران کمونیسم نوشته است. 

- مسکو 2042 نوشتۀ ولادیمیر واینوویچ رمانی است که در سال 2042 می‌گذرد. قهرمان داستان در سال 1982 زندگی می‌کند و طی سفری به مسکوی سال 2042 می‌رود و به یک چهرهۀ ادبی و انقلابی تبدیل می‌شود.

- کلاه پوستی (برای رفیق یفیم سمیونوویچ راخلین) اثر دیگری از ولادیمیر واینوویچ است که در آن زندگی در شوروی را با طنزی تلخ به هجو کشیده است.

ـ کتاب مجمع‌ الجزایر گولاگ جلد دوم اثر الکساندر سولژنیتسین نویسنده و منتقد اتحاد جماهیر شوروی است. او در این جلد از این مجموعهٔ سه جلدی بر زندگی روزمرۀ زندانیان در اردوگاه‌های کار اجباری تمرکز کرده است و از شیوه‌های سازگاری زندانیان با محیط خشن اردوگاه و استراتژی‌هایی که برای زنده‌ماندن به کار می‌بردند، صحبت کرده است.