دیلماج

ميرزا يوسف‌خان مستوفي مشهور به ديلماج در تاريخ چهره‌ي ناشناخته و رازآلودي است. عده‌اي تحسين و تمجيدش كرده‌اند: از آن دسته دلباختگان وطن بود كه در راه حصول آزادي و پيشرفت مدنيت ايران سر از پا نمي‌شناخت و عده‌اي خوار و خفيفش داشته‌اند: «خيانتي نبود كه نكرد و رذالتي نبود كه بروز نداد.» اما اين چهره‌ي پيچيده، در زندگي‌نامه‌ي خود نوشته‌اش بسيار بسيط و ساده است: «لكه‌اي بودم در آيينه‌ي وجود. به‌جا خواهم ماند يا نه، خود نمي‌دانم. اگر بمانم از اين پس هر كه به قصد ديدار خود در اين آيينه نظر كند، يوسف ديلماج را خواهد ديد.» حميدرضا شاه‌آبادي در رمان خود، ديلماج، شخصيت‌ها و حوادثي آفريده است كه همه نام و رنگي از تاريخ و واقعيت دارند اما هيچ‌يك واقعي نيستند.