برادر روحی

داوید دیوپ نویسندۀ فرانسوی است که در سال 1966 در پاریس به دنیا آمد و در سنگال بزرگ شد. او رمان‌نویس، متخصص ادبیات فرانسه قرن هجدهم و دانشیار بخش هنر، زبان و ادبیات دانشگاهی فرانسوی است و همچنین ادبیات آفریقا در قرن هفدهم و هجدهم را مطالعه می‌کند.

داوید دیوپ کتاب برادر روحی را اولین بار در سال 2018 و به زبان فرانسوی منتشر کرد. ترجمۀ انگلیسی کتاب برادر روحی و عنوان انگلیسی ‌آن متفاوت شد و آنا موشواکیس آن را با نام « شب‌ها همۀ خون‌ها سیاه است» ترجمه کرد. کتاب برادر روحی در سال 2021 جایزۀ جهانی من بوکر را از آن خود کرد.

در کتاب برادر روحی، نویسنده داستان جنگ را با تمثیل و افسانه ترکیب می‌کند. نویسنده در کتاب برادر روحی که از 150 صفحه کمتر است، داستان‌های کتاب مقدس را روایت کرده و خوانندگان را از طریق روایت آشفتۀ سرباز سنگالی که در ارتش فرانسه می‌جنگد به سنگرهای خونین جنگ جهانی اول می‌برد. 

نویسنده در کتاب برادر روحی سعی کرده است در برابر جنگ و پیامدهای وحشیانۀ آن به خواننده هشدار دهد. در کتاب برادر روحی، نویسنده به جزئیات وحشیانۀ جنگ جهانی اول و سلطۀ استعمار می‌پردازد و از اصطلاحات متعارف، علیه جهانی آنارشیک، خشن و سورئال استفاده می‌کند. 

این کتاب سبکی ظاهراً ساده‌لوحانه دارد اما وقایع داستان عجیب، خارق‌العاده و باورنکردنی هستند. نویسنده در کتاب برادر روحی در واقع سعی کرده قهرمانی را به تصویر بکشد که نهایت تلاشش را می‌کند تا به سنت و عرف پایبند بماند ولی در طول داستان، در جنگ و به مرور با وقایعی روبه‌رو می‌شود که به‌نظرش بسیار ناعادلانه به نظر می‌آیند و برای همین مجبور می‌شود طور دیگری رفتار کند و عاقبت کارش به جنون می‌کشد. 

خلاصهٔ داستان حاوی افشاگر‌ی‌هایی در مورد داستان است. اگر علاقه ندارید جزئیات زیادی در مورد داستان بدانید لطفاً خلاصهٔ داستان را مطالعه نکنید.

کتاب برادر روحی یا «شب‌ها همۀ خون‌ها سیاه است» یک تراژدی است که راوی، آلفا ندایه آن را روایت می‌کند که در جنگ جهانی اول در ارتش فرانسه نام‌نویسی کرده است تا در آن بجنگد. در آن زمان به سربازان مستعمره‌های آفریقایی که در کنار سربازان سفیدپوست فرانسوی می‌جنگیدند «شکلات» می‌گفتند. 

رفیق صمیمی‌اش، مادمبا دیوپ، که از برادر برایش باارزش‌تر است نیز در جنگ به او ملحق می‌شود و در جریان نبرد به شدت زخمی می‌شود. مادمبا وسط زمین جنگ افتاده و روده‌هایش از شکمش بیرون ریخته است، درست مثل گوسفندی که بعد از قربانی شدن تکه‌تکه‌اش می‌کنند، او به آلفا التماس می‌کند که گلویش را بشکافد و به رنجش پایان دهد. سه بار مادمبا به او التماس می‌کند و آلفا سه بار درخواستش را رد می‌کند. 

در این‌جا نویسنده به داستان عیسی در شام آخر اشاره دارد که به پطرس می‌گوید قبل از این که خروس سه بار مردم را صبح بیدار کند تو مرا سه بار انکار می‌کنی و بعد از دستگیری‌اش، در همان وقت پطرس سه بار در برابر سؤال سربازان که چه کسی عیسی را می‌شناسد سکوت می‌کند و همین باعث شده تا وقایع رمان طعنه‌آمیز به نظر برسند. 

آلفا جسد مُردۀ مادمبا را به میدان جنگ می‌برد و از خودش وحشت‌زده شده که تصمیم گرفته به خواستۀ اجدادش احترام بگذارد و کسی را از سر ترحم نکشد. داستان آلفا با استفاده از زبانی که معنویت و جنسیت را با تصاویر جنگی وحشتناک ترکیب می‌کند به منظره‌ای جهنمی فرو می‌رود. 

نویسنده روی متن کتاب برادر روحی مانور می‌دهد و با نشان دادن این‌که پیوند این دو دوست از دو برادر هم عزیزتر است نشان می‌دهد که مرگ مادمبا و عواقب آن فشار بسیار زیادی به آلفا می‌آورد. آلفا که می‌خواهد اشتباهات و از دست دادن مادمبا را جبران کند خودش را به سمت دشمن می‌اندازد و با قمه به جان دشمن می‌افتد و از پشت زانوی حریف را با قمه می‌بُرد و او را به زمینی بایر می‌کشاند و آن‌جا منتظر می‌ماند تا دشمن بهوش بیاید. 

بعد آلفا به چشم‌های آبی دشمن زل می‌زند، جایی که نه تنها وحشت می‌بیند بلکه تصویری از مرگ، وحشیگری، تجاوز و آدم‌خواری را نیز درون چشمانش می‌بیند. بعد آلفا شکم دشمن را می‌درد و به چشمان آبی‌اش خیره می‌شود که چطور زندگی از آن‌ها رخت می‌بندد. آلفا خودش معتقد است که بسیار تمیز و انسانی گلوی دشمنان را می‌بُرد اما این ادعا دقیقاً خلاف رفتارهایش است؛ او قتل‌های مداومش را با شعار رسالت اخلاقی و عدالت می‌پوشاند.

آلفا اظهار می‌کند که: «شب‌ها همۀ خون‌ها سیاه است.» آلفا دست هر یک قربانیانش را به عنوان غنیمت جنگی برمی‌دارد. در ابتدا هم‌سنگرهایش او را قهرمان معرفی می‌کنند اما بعد از این‌که دست چهارم را تحویل می‌دهد همه کم‌کم از او وحشت می‌کنند. سربازان شکلات زمزمه می‌کنند که آلفا «شیطان» و‌ «بلعندۀ ارواح» است و سربازان سفید‌پوست هم با آن‌ها موافق‌اند. 

کتاب برادر روحی را نشر قطره با ترجمۀ محمدجواد کمالی به چاپ رسانده است. محمدجواد کمالی متولد 1344 در مشهد، مدرس زبان و ادبیات فرانسه، نویسنده، مترجم، محقق و ترجمه پژوه است.

محمدجواد کمالی در دورۀ دبیرستان زبان اسپرانتو را آموخت و در سال 1371، مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشتۀ ادبیات فرانسه دریافت کرد. وی تاکنون به تألیف حدوداً ده جلد کتاب درسی و کمک درسی پرداخته و چندین مقالۀ علمی و پژوهشی تدوین کرده است.