جدایی ناپذیرها

ژان-پیر سارازاک نویسندۀ کتاب جدایی ناپذیرها، در سال 1946 به دنیا آمد و نمایشنامه‌نویس، کارگردان، مربی صحنه و معلم دانشگاه فرانسوی است. طبق ادعای خودش، آثارش را تحت تأثیر برنارد دورت نوشته است. از او چندین تحقیق و کتاب در زمینۀ نمایشنامه و فن نمایشنامه‌نویسی نیز منتشر شده است.

ژان-پیر سارازاک کارگردانی چندین نمایشنامه هم از نمایشنامه‌نویس‌های معروفی مثل والیر نووارینا و استریندبرگ را بر عهده داشته است. همچنین او استاد بازنشستۀ مطالعات تئاتر دانشگاه پاریس 3 و استاد مدعو دانشگاه کاتولیک لوون بلژیک است. جستارها و نمایشنامه‌هایش به بیش از پانزده زبان ترجمه شده‌اند. به ويژه این نویسنده کتابی به نام بوطیقای نمایش مدرن نوشته است که از کتاب‌های مرجع در تحقیقات نمایشی محسوب می‌شود.

هر کدام از جستارهای ژان-پیر سارازاک معرف جنبۀ دقیق‌تری از چشم‌انداز تئاتر مدرن و معاصر است و او پیوسته در پژوهش‌هایش به تفضیل این را در نظر داشته است. از آن‌جا که به نمایش و نگارش به یک اندازه اهمیت می‌دهد و آثارش طرحی انتقادآمیز و نظری دارد. ژان-پیر سارازاک نمایشنامه‌نویسی را از سال 1976 آغاز کرد و تا امروز از این فعالیت دست نکشیده است.

کتاب جدایی ناپذیرها در واقع پدیده و اثری جدید است و با آنچه ما تئاتر مدرن می‌خوانیم تفاوت دارد. ژان-پیر سارازاک کتاب جدایی ناپذیرها را در سال 1989 منتشر کرد. این نمایشنامه در واقع نه اثری اجتماعی، نه طنز و نه سیاسی است. بارزترین ویژگی کتاب جدایی ناپذیرها در این است که متن محور است و این ویژگی بخصوص در دهه‌های اخیر بسیار محسوس است.

در واقع نویسنده در کتاب جدایی ناپذیرها نوعی ساختارشکنی در نوشتار انجام داده است. همه چیز در جمله‌ها و زبان و خط به خط کتاب جدایی ناپذیرها اتفاق می‌افتد و نه در وقایع روی صحنه اما این زبان نوشتاری بافتی در هم‌تنیده هم دارد و گره‌های کوری را در متن به وجود می‌آورد. 

عبارت‌ها و واژه‌های کتاب جدایی ناپذیرها باری از ناگفته‌ها را به دوش می‌کشند. شخصیت‌های این نمایشنامه غالباً مردمی عادی هستند و نویسنده سعی کرده صدایش را به واسطۀ آن‌ها به گوش مخاطب برساند. داستان کتاب جدایی ناپذیرها پیوسته بین حال و آينده و گذشته در نوسان است. روایت نمایشنامه گاه مانند قطعه‌های پراکنده و فروپاشیده‌ای هستند که انگار پیش نمی‌روند.

در واقع گاهی در لابه‌لای متون کتاب جدایی‌ ناپذیرها معنایی نهفته است که باید با رسوخ به لایه‌های زیرین متن بدان دست یافت. کتاب جدایی ناپذیرها مخاطبین خاص خود را دارد، مخاطب این نمایشنامه ذهنش بی‌وقفه درگیر چالش‌ دریافت معنا خواهد شد. در واقع این نوع مخاطب در تولید معنا با خالق اثر شریک می‌شود و درهرحال با مخاطب عادی متفاوت است چون مورد مخاطب قرار می‌‌گیرد و با تلنگری بر ناخودآگاهش بیدار می‌شود.

در کتاب جدایی ناپذیرها همه چیز مثل نوشتار، روایت و شخصیت از هم گسیخته است. اما ژان-پیر سارازاک که خود منتقد تئاتر است برخلاف برخی منتقدین این را نوعی رهایی و پویایی در نظر می‌گیرد. سارازاک کتاب جدایی ناپذیر را نوعی درام می‌داند که یکی از آزادترین فرم‌های نوشتار مدرن است. 

خلاصهٔ داستان حاوی افشاگر‌ی‌هایی در مورد داستان است. اگر علاقه ندارید جزئیات زیادی در مورد داستان بدانید لطفاً خلاصهٔ داستان را مطالعه نکنید.

موضوع کتاب جدایی ناپذیرها دربارۀ دو فرد است که انتظار آمدن پسرشان را می‌کشند و رفت و برگشت‌هایی بین گذشته، حال و آیندۀ این دو فرد آن‌ها را جدایی ناپذیر کرده است. داستان کتاب جدایی ناپذیرها تقریباً بیست و چهار ساعت بی‌وقفه جریان دارد.

داستان از یک روز شنبه بعد از ناهار شروع می‌شود و یکشنبه حدود ظهر پایان می‌یابد. فضای کتاب جدایی ناپذیرها به دو بخش تقسیم شده است. سمت چپ، آشپزخانه‌ای ساده‌ قرار دارد که از پنجره به باغی دید دارد و با پنجره‌ای دیگر از آن طرف خیابان نور می‌گیرد و سمت راست اتاقی تاریک و نامرتب است که تختی باریک در طول دیوار مشترک آن به چشم می‌خورد.

دو مرد ساکن این اتاق و شخصیت‌های داستان ناشناس هستند اما سن آن‌ها را می‌توان حدس زد که باید هفتاد سال یا بیشتر داشته باشند. ابتدا نویسنده پیرمردی را نشان می‌دهد که در آشپزخانه با شخصی حرف می‌زند و می‌خواهد برای کسی قهوه درست کند. بعد پیرمرد توی اتاق از خواب بیدار می‌شود و بیشتر نمایشنامه به دو مکالمۀ این دو پیرمرد در انتظار اختصاص دارد.

کتاب جدایی ناپذیرها ویژگی قصه‌های تخیلی را دارد که مستقیماً به زندگی روزمره پیوند خورده است و در آن مخاطب بی‌درنگ با معمایی مواجه می‌شود که راه‌حل آن عقلانی نیست. زمان در کتاب جدایی ناپذیرها تحریف شده است و بیست و چهار ساعت آخر هفته ظاهرفریب است. بعد از بستن کتاب، ابهام تمام و کمال تا آخر با مخاطب باقی می‌ماند. نشر قطره کتاب جدایی ناپذیرها با ترجمۀ لاله شهابی قریب را در ایران به چاپ رسانده است.