سنجش خرد ناب

کتاب سنجش خرد ناب از سایت گودریدز امتیاز 4 از 5 را دریافت کرده است.

کتاب سنجش خرد ناب از سایت آمازون امتیاز 4.5 از 5 را دریافت کرده است.

سنجش خرد ناب اثر امانوئل کانت فیلسوف آلمانی است که در آن نویسنده به دنبال تعیین حدود و محدودۀ متافیزیک است. این کتاب را «نقد اول کانت» نیز می‌دانند که نقد عقل عملی (1788) و نقد قوۀ حکم (1790) به دنبال این کتاب منتشر شدند. کانت به گفتۀ خود به مدت دوازده سال دربارۀ نوشتن سنجش خرد ناب اندیشه می‌کرده ولی نوشتن قطعی آن را طی چهار یا پنج ماه انجام داده است. با این‌همه ظاهراً از سال 1776 یا 1777 یادداشت‌برداری را آغاز کرده بود ولی کار اصلی برنوشتن و رو نوشتن و آماده ساختن را در میانۀ سال 1780 انجام داده باشد. این کتاب نخست در سال 1781 منتشر شد و چاپ دوم یا ویراست دوم آن در سال 1787 بیرون آمد. ویراست نخستِ ترجمۀ فارسی سنجش خرد ناب اثر ایمانوئل کانت به سان عمده بر پایۀ دو چاپ 1967 و 1971 و ویرایش رایموند شمیت انجام شده است.

• کتاب سنجش خرد ناب به بیشتر شدن پژوهش‌های کانتی و پژوهش‌های فلسفی در ایران‌، یاری رسانده است. اکنون کانت یکی از بنیادهای اندیشۀ ایرانیان در زمینۀ فلسفه شده است. سراسر فلسفۀ کلاسیک به کانت می‌انجامد و سراسر فلسفۀ مدرن از کانت آغاز می‌گردد.

• هنگامی که کانت نسخۀ خطی «نقد» سنجش خرد ناب را به دوست خود هرتس که خیلی به مطالب نظری و فکری مشغول بود داد، هرتس پس از خواندن نیمی از آن، کتاب را پس داد و گفت که می‌ترسد اگر همۀ آن را بخواند دیوانه شود.

برای آشنایی با سیر فلسفه مدرن لازم است کانت را بشناسیم. این کتاب برای ایرانیان کتابخوان که با اصل اثرهای فلسفی گرانسنگ آشنایی ندارند دشوارخوان، دیریاب و سنگین است.

«خرد آدمی در رده‌ای از شناخت‌های خویش دارای این سرنوشت ویژه است که پرسش‌هایی سربار آن می‌شوند که آنها را نمی‌تواند کنار زند، زیرا این پرسشها بوسیله‌ی خود طبیعت خرد در برابر خرد نهاده می‌شوند؛ ولی خرد این پرسشها را پاسخ نیز نمی‌تواند بگوید، زیرا این پرسشها از سراسر توانایی‌ خرد آدمی فراتر می‌روند. خرد بی از گناه خود در این وضع آشفته گرفتار می‌شود: او از آغازه‌هایی شروع می‌کند که کاربردشان در جریان تجربه پرهیزناپذیر است، و همهنگام این کاربرد بوسیله‌ی تجربه به‌سانی رسان تضمین شده است. خرد با این آغازه‌ها (چنانکه طبیعت او ایجاب می‌کند) همواره بالاتر، به سوی شرط‌های دورتر می‌رود. ولی وقتی متوجه می‌گردد که بدین شیوه کارش همواره باید ناسرانجام بماند، ـ چون پرسشها هرگز قطع نمی‌شوند، ـ آنگاه خود را ملزم می‌بیند به آغازه‌هایی پناه برد که از همه‌ی کاربردهای توانستنی ]ممکنِ = امکان‌پذیرِ[ تجربه تَرامی‌گذرند، و با اینهمه، چنان نامشکوک‌کننده می‌نمایند که حتّا خرد عادی‌ی آدمی با آنها در توافق است. ولی خرد از این راه به درون تاریکی و آخشیج‌گویی‌ها سقوط می‌کند، و هر آینه می‌تواند از آنها نتیجه بگیرد که می‌باید در جایی خطاهای پنهانی دربن قرار داشته باشند، هرچند که او نمی‌تواند این خطاها را کشف کند؛ زیر آغازه‌هایی که بکار می‌گیرد، چون از مرز سراسر تجربه برون می‌روند، دیگر محک تجربه را برنمی‌شناسند.»

«تجربه بیگمان نخستین محصولی است که فهم ما تولید می‌کند، بدینسان که فهم، مایه‌ی یافته‌های حسی را به عمل می‌آورد. درست از اینرو تجربه نخستین آموزش ما است و در پیشروند خود،‌ چنان سرشار از فرهیزش تازه است که زندگی‌ی به‌هم پیوسته‌ی همه‌ی نسلهای آینده از بابت شناساییهای نوین، که می‌توانند در این زمینه گرد آیند، هرگز دچار کمبود نخواهد شد. با اینهمه، تجربه تنها سرزمینی نیست که فهم ما بتواند بدان محدود شود. درست است که تجربه به ما می‌گوید، چه چیزی برجا است، ولی نه اینکه آن چیز باید ضرورتاً بدانسان باشد و نه به سانی دیگر. درست از اینرو است که تجربه به ما کلیت راستین نمی‌دهد، و خرد، که بسیار تشنه‌ی این گونه شناختها است، بر اثر تجربه بیشتر برانگیخته می‌شود، تا اینکه خرسند گردد. اینک، چنین شناختهای کلی که همهنگام سرشت-نشان ضرورت درونی دارند، باید مستقل از تجربه، در گوهر خویش روشن و قطعی باشند؛ از اینرو اینها شناختهای پرتوم نامیده می‌شوند: هم بدان‌گاه که وارون آن، آنچه منحصرانه از تجربه وام گرفته شده است، چنانکه مصطلح است، فقط افدوم ]=ماتأخر[ یا آروینی شناخته می‌گردد. اکنون چنین می‌نماید ـ امری که بسیار شایان توجه است ـ که حتا با تجربه‌های ما شناختهایی آمیخته می‌شوند که باید خاستگاه‌شان پرتوم باشد و شاید فقط بدین کار می‌خورند که تصورهای حسی‌ی ما را به‌هم پیوند دهند.»

«ولی در داوریهای همنهادی‌ی پرتوم، این وسیله‌ی کمکی به هیچ‌روی وجود ندارد. اگر من می‌بایستی از مفهوم الف بیرون روم تا مفهوم ب‌ی دیگر را که به آن پیوسته است بشناسم، چیست آن چیزی که بر آن تکیه می‌کنم و بدان وسیله همنهاد توانستنی می‌گردد، چون من در اینجا این امتیاز را ندارم که خود را در حیطه‌ی تجربه راستایابی کنم؟ بگذارید گزاره‌ی زیر را بگیریم: هر آنچه رخ می‌دهد علتی دارد. در مفهوم آنچه رخ می‌دهد، من هر آینه به یک برجا هستی می‌اندیشم که پیش از آن، زمانی وجود دارد، و دیگرها، و از آن مفهوم می‌توان داوریهای آناکاوانه برآهنجید. ولی مفهوم یک علت، نشان‌دهنده‌ی چیزی است متفاوت با آنچه رخ می‌دهد؛ و در تصور چیز رخ‌دهنده هرگز گنجانیده نشده است. اینک من چگونه به این نتیجه می‌رسم که درباره‌ی آنچه به سان‌کلی رخ می‌دهد، چیزی بیکباره متفاوت بیان دارم، و مفهوم علتها را، هرچند که در مفهوم آن چیز رخ‌دهنده گنجانیده نیست، با اینهمه به سان چیزی که بدان تعلق دارد، برشناسم؟ در اینجا چیست آن X که فهم بر آن تکیه می‌کند، وقتی باور می‌دارد که بیرون از مفهوم الف محمولی می‌تواند یافت که با آن مفهوم بیگانه است و با اینهمه بدان پیوسته می‌باشد؟ این امر ناشناخته تجربه نمی‌تواند بود، زیر آغازه‌ی مطرح شده، نه فقط با کلیتی افزونتر از آنچه تجربه می‌تواند عرضه دارد، بلکه همچنین با افاده‌ی ضرورت، و در نتیجه کاملاً پرتوم، و بر پایه‌ی مفهومهای محض، این تصور دوم را به تصور نخست می‌افزاید.»

فلسفه را عمدتاً به دو جریان عمدۀ گرم و سرد بخش‌بندی می‌کنند. جریان گرم مینوشناسانه، جامعه‌شناسانه، نیروکار یا «ورزیک»، متحرک و پویا و گنجانیده‌نگر است. جریان سرد سنجشگر، آهنجیده، منطقی-ریاضی و صورت‌نگر است. سنجش خرد ناب را یک اثر فلسفی سرد می‌دانند. برای مطالعۀ فلسفۀ سرد دانستن منطق صوری ضروری احساس می‌شود. شیوۀ بحث کتاب سنجش خرد ناب سرد و خشک است و کار اصلی آن، سنجش آرام و شمردۀ خرد. سنجش خرد ناب، فهم خوانندگان خود را همیشه به‌کار می‌گیرد در حالی‌که نه چنین است همواره بدیشان چیزی بیاموزد، اثری که به قوۀ توجه تا سر حد خستگی فشار می‌آورد، و گاه با انگاره‌های جالبی به یاری وی می‌آید یا وی را به‌وسیلۀ استناج‌های سودمند نامنتظره‌ای پاداش می‌دهد. کانت در این کتاب یک دستگاه مینوگروی (ایده‌آلیسم) برتر، یا چنانکه خود به آن می‌گوید یک دستگاه مینوگروی ترافرازنده را معرفی کرده است؛ گونه‌ای مینوگروی، که روح و ماده را به شیوه‌ای یکسان در بر می‌گیرد، جهان و حتی خود ما را به تصورها تَرامی‌دیسد، و همه‌ی برون اُخته (اوبژه‌)‌ها را بدان راه ناشی از پدیدارها می‌داند که فهم آن‌ها را در یک سلسله تجربی واحد به هم می‌پیونداند، حال آنکه خرد ضرورتاً، هر چند نه موفقانه، می‌کوشد تا آن‌ها را در یک دستگاه جهانی تمام و فراآراستۀ واحد، توسعه دهد و متحد کند. سنجش خرد ناب افلاطونی است و متدیک آن ارسطویی، ممکن است بیش از حد دیسه‌نمایانه و حتی بدون رابطه با اصل مطلب جلوه کند؛ با این‌همه، نامحتمل نیست که این گفته به‌کلی عاری از هسته‌ای از حقیقت نباشد. بحث اصلی و چکیدۀ کتاب عبارت است از: تجربۀ ممکن، شناخت و حدود آن، و بناگزیر متاگیتیک (به یک تعبیر شاعرانه و نگاره‌وار، آیا ما، که اندرمیان‌مان گمشدگان لب دریا نیز هستند، می‌توانیم در طلبِ گوهری برآییم که از صدف مکان و زمان بیرون باشد، یا نمی‌توانیم، و اساساً چنین جستجویی را چه حاصل؟)

ترجمه‌ی فارسی‌ی آن
پیشکشنامه
پیشگفتار [ویراست نخست،A]
پیشگفتار [ویراست دوّم،B]
فهرست گنجانیده‌ها 
درآمد
I. مینوی فلسفۀ تَرافرازنده
درباره‌ی جداسانی میان داوریهای آناکاوانه [=تحلیلی] و داوریهای همنهادی [=ترکیبی]
II. بخش‌بندی‌ی فلسفه‌ی تَرافرازنده
درآمد [همخواند با ویراست دوّم،B]
I. درباره‌ی جداسانی میان شناخت ناب و شناخت آروینی [=آمپیریک]
II. ما دارای شناختهای پرتوم [=آپریوری‌ی[ معینی هستیم و حتای فهم همگانی هرگز بی از اینها نیست
III. فلسفه به دانشی نیاز دارد که توانش، اصلها، و حوزه‌ی همه‌ی شناختهای پرتوم [=آپریوری] را تعیین کند
IV. درباره‌ی جداسانی میان داوریهای آناکاوانه  [=تحلیلی] و داوریهای همنهادی [=ترکیبی]
V. در همه‌ی دانشهای نگریک [=نظری‌ی] خرد، داوریهای همنهادی‌ی پرتوی [=آپریوری] همچون اصلها گنجانیده شده‌اند
VI. مسئله‌ی کلّی‌ی خرد ناب
VII. مینو و بخش‌بندی‌ی دانشی ویژه به نام سنجش خرد ناب

• نقد عقل عملی اثر دیگری از امانوئل کانت و از غرایب تاریخ فلسفه است و یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین نظریه‌های اخلاق به‌شمار می‌رود. این اثر دنبالۀ کتاب سنجش خرد ناب است و امانوئل کانت در آن به فلسفۀ اخلاق پرداخته است. اون این کتاب را با این هدف نوشت که هم دامنۀ گسترده‌تری را پوشش بدهد و هم دیدگاه‌های اخلاقی‌اش را در چارچوب نظام فلسفۀ انتقادی خود جای بدهد.

• نقد قوۀ حکم یا نقد سوم اثری است که امانوئل کانت در ادامۀ سنجش خرد ناب و نقد عقل عملی نوشته است. این کتاب به دو بخش زیبایی‌شناسی و غایب‌شناسی تقسیم شده است و نقش میانجی دو کتاب دیگر او را برعهده دارد.