برچیدن کتابخانه ام (یک مرثیه و ده گریز)

اینفوگرافیک کتاب برچیدن کتابخانه‌ام

معرفی کتاب برچیدن کتابخانه‌ام: یک مرثیه و ده گریز

خودش معتقد است قصۀ زندگی‌اش «از کتابخانه‌ای به کتابخانۀ دیگر تغییر می‏‌کند، یا از پیش‌‏نویس یک کتابخانه به پیش‌‏نویس کتابخانه‌ای دیگر؛ نه هیچ‌‏وقت ثابت است، و نه هیچ‌‏وقت نهایی.» در برچیدن کتابخانه‌ام هم که آلبرتو مانگل گوشه‌ای از زندگی‌اش را روایت می‌کند، گویی هیچ‌وقت به متن نهایی دست نیافته، به قطعیتی نرسیده؛ جستارهایش که آن را «گریز» خوانده همین است. گویی همراه همسفری همه‌چیزدان، کتابخوان و کتاب‌باز شده‌ای که در مسیر، در خلال حرف‌هایش به هر نویسنده از هر جای جهان، به هر کتابی منتشره در هر سده‌ای سرک می‌کشد و نقلِ قول می‌آورد. گویی او ویرژیل است و ما دانته هستیم در سفری به اعماق کتابخانه‌ها و کتاب‌ها با راهنمایی‌های او.

نوشتن برچیدن کتابخانه‌ام از یک اتفاق آغاز می‌شود. زمانی که دولت فرانسه به او اطلاع می‌دهد که اقامتش سر رسیده و باید خاک این کشور را ترک کند؛ نویسنده‌ای که کتابخانه‌ای ۳۵هزار جلدی دارد و «برچیدنِ» آن نه کاری است خُرد و کوچک. به‌روایت او:

اما این پایان ماجرا نبود. بعد از برچیدن کتابخانه، وقتی اسباب‌کش‌ها آمدند و کارتن‌ها را بردند، آن‌شب مانگل در خواب می‌شنید که کتاب‌ها صدایش می‌زنند؛ گویی آن شب ادامۀ آن روز سخت بود. روزی که:

بعد یاد یوزف کا، شخصیت اصلی رمان محاکمه‌ی کافکا می‌افتد که به‌جرمی نامعلوم دستگیر می‌‏شود و صاحبخانه‌اش به او می‏‌گوید به نظرش ‏آزمون سخت یوزف «چیزی عالمانه است که من از آن سر درنمی‏‌آورم، البته نیازی هم نیست سر دربیاورم». کافکا می‌‏نویسد: «چیزی عالمانه.» برای مانگل هم پشت فقدان کتابخانه‌اش گویی چیزی عالمانه در جریان بود؛ یک سازوکار فهم‌‏ناشدنی. برای او کتاب‌های کافکا همراه با همین حس‌و‌حال بوده: «وقتی کافکا می‌‏خوانم، حس می‏‌کنم سؤال‌هایی که استنباط‏ کرده‌ام همیشه ورای فهم من‌اند.»

برای مانگل که برچیدن کتابخانه‌اش «همچون تدفینی نابهنگام بود، و حالا مجبور بودم دورۀ خشم و اندوهِ متعاقبش را تحمل کنم»، هیچ‌کس مانند والتر بنیامین و رجوع به آن تسلی‌بخش نبود. در حین کوچیدن و برچیدن کتابخانه‌اش بود که یاد والتر بنیامین می‌افتد و با بازخوانی جستار بنیامین با عنوان «چیدن کتابخانه‏‌ام: گفتاری در باب گرد‏آوری»، گویی روح بنیامین در مانگل حلول می‌کند. مانگل در تأملاتش در باب بنیامین می‌نویسد: 

اگر چیدن کتابخانه برای بنیامین دستاورد مانند آن جستار را داشت، برای مانگل برچیدن کتابخانه‌اش علت تولد کتابی شد که در آن در جهان کتاب‌ها و کتابخانه‌ها غوطه‌ور شود. یک جورهایی برایش تأمل در باب برچیدن کتابخانه‌اش ترمیم روح و روان بود و مرور کردن داستان زندگی‌اش. چراکه برای مانگل هر کتابخانه‏ای خودزندگینامه است و برچیدنش انگار از جنس سوگنامۀ مرگ صاحب کتابخانه است. آن‌هم کتابخانه‌ای که کتاب‌هایش «نوید تسلی و امکان گفت‏وگوهای روشنگر» به او می‌دادند:

مانگل خود علت نوشتن کتاب برچیدن کتابخانه‌ام را در این سطرها گفته:

کتاب برچیدن کتابخانه‌ام در واقع پاسخی است به این پرسش‌ها.

این‌چنین است که برچیدن کتابخانه‌ام تأملی است عمیق در باب کتابخانه و کتاب. آن هم با راهنمایی کسی که هرجا اقامت کرد کتابخانه‌ای اطرافش جوانه می‌زد؛ همراه شدن با نویسنده‌ای که کتابخانه را چون موجودی زنده و پویا می‌بیند و عامل حفظ حافظه و علیه فراموشی:

به‌قول مانگل کتابخانه‏، هرقدر هم که تازه‏‌ساخت باشد، اساساً مکانی باستانی است و کتاب‏‌هایش نخستین قهرمانان ادبیات و وقت برچیدن آن‌ خاطرات است که هجوم می‌آورد. یا به‌قول بنیامین که کتابخانه را «آشیانۀ خاطرات» خوانده و به‌قول مانگل «مثل پخش فیلم از آخر به اول است». با خواندن برچیدن کتابخانه‌ام است که سرمان به‌سمت کتابخانه‌های شخصی‌مان کج می‌شود و به ردیف کتاب‌ها که در قفسه‌ها جا خوش کرده‌اند می‌نگریم. و شاید آن‌روزی را به یاد بیاوریم که آن‌ها را برچیده‌ایم و در مکانی دیگر چیده‌ایم. با دیدن هر کتاب، یاد واقعه‌ای، دوستی و روزگار سپری شده می‌افتیم و بعد به ارزش ادبیات پی ببریم. همان‌طورکه مانگل در بخش‌های پایانی سفرش توجه ما را به ارزش ادبیات جلب می‌کند:

دربارۀ آلبرتو مانگل نویسندۀ کتاب برچیدن کتابخانه‌ام: یک مرثیه و ده گریز

مطالعۀ کتاب برچیدن کتابخانه‌ام: یک مرثیه و ده گریز به چه کسانی پیشنهاد می‌شود؟

• آن‌هایی که ادبیات برایشان «مسئله» است و فقط تفنن و سرگرمی نیست.
• آن‌هایی که کتاب و کلمه برایشان «مسئله» است؛ کتاب را راهی به‌سوی حقیقت می‌دانند.
• آن‌ها که کتاب‌باز هستند؛ همان‌ها که کرمِ کتاب دارند.

بعد از برچیدن کتابخانه‌ام چه بخوانیم؟

آن‌ها که برچیدن کتابخانه‌ام را خوانده‌اند پیشنهاد می‌شود:
تنهایی پرهیاهو نوشتۀ بهومیل هرابال با ترجمۀ پرویز دوایی را هم بخوانند، با آن شروع درخشانش: «سی‌وپنج سال است که در کار کاغذ باطله هستم و این "قصۀ عاشقانۀ" من است. سی‌وپنج سال است که دارم کتاب و کاغذ باطله را خمیر می‌کنم و خود را چنان با کلمات عجین کرده‌ام که دیگر به هیئت دانشنامه‌هایی در‌آمده‌ام که طی این سال‌ها سه‌تُنی از آن‌ها را خمیر کرده‌ام. آموزشم چنان ناخودآگاه صورت گرفته که نمی‌دانم کدام فکری از خودم است و کدام از کتاب‌هایم ناشی شده.»

بعد از آن هم می‌توانند سراغ کتاب جهان مکتوب بروند؛ نوشتۀ مارتین پوکنر و ترجمۀ علی منصوری (نشر بیدگل) که به ما توضیح می‌دهد چگونه ادبیات به تاریخ شکل داد. کتاب داستانِ ادبیات است در شانزده پرده؛ از هومر تا هری پاتر، از دن کیشوت گرفته تا مانیفست کمونیست. از همان نشر بیدگل هم می‌توانند آدمی همان است که می‌خواند را بخوانند که راهنمایی است برای خوب خواندن.

رمان فارنهایت ۴۵۱ اثر جاودانۀ ری بردبری هم هست، با ترجمۀ مژده دقیقی (نشر ماهی). رمانی در ستایش کتاب و علیه سانسور. داستان گای مانتگ که در ناکجاآبادی عضو گروهی است که کتاب‌ها را می‌سوزاند، در جهانی که کتاب داشتن و خواندن جرم است.

کتابخانۀ بابل نوشتۀ بورخس ــ ترجمۀ کاوه سیدحسینی، نشر نیلوفرــ را هم باید به این فهرست افزود، مجموعه‌ای که خواننده را وارد هزارتویی از افسانه‌ها و اساطیر، رؤیاها و کتاب‌ها و کتابخانه‌ها می‌کند.

کتاب بعدی دربارۀ معروف‌ترین کتابفروشی جهان است: سیلویا بیچ و نسل سرگشته. داستان کتابفروشی شکسپیر و شرکا که میان دو جنگ جهانی در پاریس تأسیس و کانون روشنفکران جهان شد. محفلی که نویسندگان و شعرا را چون آهن‌ربایی به خود جذب می‌کرد: از جیمز جویس تا همینگوی، از پیکاسو تا گرترود استاینِ ویراستار. کتاب شرح مفصل دیدارهای این نویسندگان با هم و کتاب‌هایی است که نطفه‌شان در این کتابفروشی بسته شد.

دربارۀ مجموعۀ کتابندگان