روش ها و راهبردهای تقویت دقت وتوجه

---

آزیتا محمودپور کتاب روش‌ها و راهبردهای تقویت دقت و توجه را برای درمان کم‌توجهی در کودکان نوشت. این کتاب ویژۀ دانش‌آموزان دورۀ ابتدایی است. کتاب مملو از تمرین‌های دقت و توجه است تا با کمک آن کودکان و البته نوجوانان بتوانند به تمرکز و دقت کافی برسند.

---

حتماً در اطراف خود افرادی را دیده‌اید که در محیط‌های پرسروصدا به راحتی تمرکز دارند و یا حتی در چنین محیط‌هایی مطالعه می‌کنند. کسانی که به بازی شطرنج علاقه دارند دارای چنین ویژگی‌‌ای هستند؛ یعنی با این‌که محیط اطراف‌شان آرام نیست اما می‌توانند به راحتی تمرکز کنند. در دنیای پر سروصدای امروز، داشتن این ویژگی و دانستن راه‌های ایجاد تمرکز، دقت و توجه یک مهارت بسیار سودمند به حساب می‌آید.

توجه، مقدمۀ ادراک، یادگیری و تفکر است. یادگیری به معنای دقیق آن، بدون ادراک میسّر نمی‌شود. کودکان نسبت به بزرگسالان از مدت زمان تمرکز کوتاه‌تری برخوردارند و تقریباً برای آن‌ها تمرکز و دقت طولانی روی یک کار مشکل است چون تحرک و فعالیت بخش جدانشدنی از کودک است. ذهن کودکان با سرعت بیشتری فعالیت می‌کند و آن‌ها مدام از محیط اطراف خود می‌آموزند. بنابراین بهتر است که از همان دوران کودکی توجه و دقت را به کودکان آموخت چون کودکانی که از دقت، توجه و تمرکز پایینی برخوردارند، در بیش‌تر زمینه‌های تحصیلی دچار مشکل می‌شوند.

چنین کودکانی در املاء دچار مشکلاتی مثل جابه‌جایی نقطه‌ها در کلمه، کم و زیاد کردن نقطه در کلمه، جااندازی نقطه در کلمه، کم و زیاد کردن دندانه‌ها، جا اندازی تشدید در کلمه، نگذاشتن سرکش در کلمه، کم و زیاد کردن حرفی در کلمه می‌شوند و در ریاضیات اعداد را جا می‌اندازند، توجهی به علامت‌ها (جمع، تفریق، ضرب و تقسیم) ندارند، اعداد را جابه‌جا می‌نویسند و زیرهم‌نویسی در جمع و تفریق ستونی را رعایت نمی‌کنند.

نویسنده در بخش‌های مختلف کتاب روش‌ها و راهبردهای دقت و توجه عوامل مؤثر در دقت و توجه، عوامل خارجی و داخلی مؤثر در توجه و انواع دقت از لحاظ موضوع را تعریف کرده است.

۱. کودک اغلب با دست یا پاهایش بازی می‌کند و پشت میزش وول می‌خورد.
۲. هنگامی که از او می‌خواهند در جای خود بنشیند، به سختی می‌تواند این کار را انجام دهد.
۳. حواسش به آسانی پرت می‌شود.
۴. در بازی‌ها یا موقعیت‌های گروهی به سختی می‌تواند منتظر نوبتش بماند.
۵. اغلب به پرسش‌ها، پیش از آن که به طور کامل طرح شوند، پاسخ می‌گوید.
۶. در دنبال کردن دستورالعمل‌هایی که دیگران به او می‌دهند دچار مشکل می‌شود؛ برای مثال نمی‌تواند کاری را به پایان برساند.
۷. در تمرکز هنگام انجام کارها یا فعالیت‌‌ها مشکل دارد.
8. اغلب از کاری ناتمام به کاری دیگر می‌پردازد.
۹. هنگام بازی نمی‌تواند ساکت و آرام باشد.
10. اغلب زیاد حرف می‌زند.

فهرست مطالب کتاب روش‌ها و راهبردهای تقویت دقّت و توجّه

 

• مقدمه
• پیش‌گفتار
• تعریف دقت و توجه
• انواع دقت از لحاظ موضوع
• عوامل مؤثر در دقت و توجه
• ویژگی‌های کودکان دچار کمبود دقت و توجه
• معیارهای تشخیص اختلال کمبود توجه
• مسائل و مشکلات کودکان دچار کمبود توجه در خانه
• مسائل و مشکلات کودکان دچار کمبود توجه در مدرسه
• روش‌های بهبود رفتار «توجه کردن»
• تمرین‌های پیشنهادی برای تقویت دقت و توجه
• تمرین‌ها 
• منابع

«سیستم‌های حسی ما در هر لحظه در معرض محرکات بسیاری قرار دارند. این محرکات گوناگون ممکن است به صورت هم‌زمان بر ما اثر گذارند؛ اما آنچه ما در یک لحظه‌ی معین می‌توانیم درک کنیم، بسیار محدود است. بنابراین ما بسیاری از موضوع‌ها و محرکات را حس نمی‌کنیم. اگر برای چند لحظه آگاهانه بخواهیم به تمام صداها، اشیاء و موضوعاتی که در اطراف ما قرار دارند، توجه کنیم، می‌بینیم که محرکات فراوان‌اند. ولی چون تمام آن‌ها برای ما جالب و جذاب نیستند، به همه‌شان دقت و توجه نمی‌کنیم و فقط به تعدادی از آن‌ها که با هدف‌ها و انتظارات ما مطابقت دارند، توجه می‌کنیم. دقت و توجه یعنی این‌که هر فرد تمام توجهش را به یک موضوع یا محرک خاصی معطوف کند و به خود اجازه ندهد که به راحتی از آن موضوع منحرف شود. پس معنای توجه و دقت، متمرکز کردن ذهن و حواس برای فهمیدن موضوع خاصی است. تا انسان به مطلبی توجه نکند، قادر به یادگیری آن نخواهد بود.»

«والدین می‌گویند که کودکشان نمی‌تواند در طول خوردن غذا بنشیند. به سرعت از کاری به کار دیگری می‌پردازد و آموزگاران می‌گویند این دسته از دانش‌آموزان، همیشه در حال انجام کاری هستند؛ از جای خود بلند می‌شوند تا مدادشان را بتراشند، با قلمشان یا انگشتشان روی میز می‌زنند، با پایشان به زمین ضربه می‌زنند، تکالیفشان را خیلی سریع و غالباً غلط انجام می‌دهند، پشت میزشان وول می‌خورند. اغلب این رفتارها بی‌هدف و بدون تمرکز است. شاید در مورد این کودکان گفته شود که این همه انرژی را از کجا می‌آورند یا کاش انرژی آنان را داشتیم. اما باید بدانیم که این نوع انرژی، به‌ گونه‌ای نیست که به فرد امکان دهد کارهای زیادی را انجام دهد، بلکه برعکس، در بازدهی مؤثر اختلال ایجاد می‌کند. کودکانی که حواس‌پرت هستند به سختی می‌توانند در انجام یک کار ثبات داشته باشند. این دسته از کودکان در تصفیه‌ی اطلاعاتی که از طریق حواس خود دریافت می‌کنند، مشکل دارند. بیش‌تر ما قادریم قسمت‌های خاصی از اطلاعاتی را که از محیط می‌گیریم، مسدود و بر آن‌چه مهم‌تر است تمرکز کنیم. متأسفانه کودکانی که حواس‌پرتی دارند، در تشخیص اطلاعات مربوط و نامربوط، از توانایی لازم برخوردار نیستند و هر چیزی برای جلب‌توجه آنان رقابت می‌کند.»

«برخی از کودکان می‌توانند محرک مربوط را انتخاب و به آن توجه کنند. اما طول مدت توجه آنان بسیار محدود است. برای افزایش طول مدت توجه، باید در مورد آنچه که باید انجام شود، توضیح دقیق دهید. مشخص کردن وسعت و محدوده‌ی کاری که برای انجام دادن یک تکلیف ضروری است، بسیار مفید است. هم‌چنین تقسیم کردن تکالیف به خرده تکلیف‌ (یعنی ریز کردن و کوچک کردن تکالیف کلی) مفید است. وقتی کودکان بدانند چه انتظاری از آنان دارند و بفهمند که در هر مرحله چه کارهایی باید انجام دهند، بهتر می‌توانند در مورد رابطه‌ی بین هر خرده تکلیف با انجام تکلیف به عنوان کل قضاوت کنند و تمرین‌ها و تکالیف را بهتر و با تمرکز بیش‌تر انجام می‌دهند.»

کتاب روش‌ها و راهبردهای تقویت دقت و توجه با هدف ایجاد علاقه و انگیزه در کودکان برای تمرین نوشته شده است. خانواده‌های کودکان و معلم‌هایشان می‌توانند با کمک این کتاب دقت، توجه و تمرکز در کودکان و نوجوانان را به حد مطلوب برسانند تا از اُفت تحصیلی آن‌ها جلوگیری کنند.

آزیتا محمودپور در سال 1348 به دنیا آمد. او بیشتر با انتشارات مدرسه همکاری دارد و کتاب‌هایش پرمخاطب‌ترین کتاب‌ها در زمینۀ تقویت مهارت‌های مختلف کودکان محسوب می‌شوند. او کتاب‌هایش را بر اساس فرآیندهای روان‌شناختی پایه مثل دقت و توجه، تمرکز، حافظه، حل مسئله، مهارت‌های ادراکی، مهارت‌های دست‌ورزی، هماهنگی حرکتی، سرعت عمل و غیره می‌نویسد و بیشتر به مشکلاتی می‌پردازد که اغلب دانش‌آموزان با آن‌ها مواجه می‌شوند.

از دیگر آثار این نویسنده می‌توان به «روش‌ها و راهبردهای تقویت حافظه؛ به همراه تمرین‌های حافظه»، «مجموعۀ کامل مهارت‌های پیش از دبستان» و «راه‌های تقویت خواندن، نوشتن و املا بر اساس آخرین تغییرات کتاب‌های درسی فارسی» اشاره کرد.

نشر مدرسه کتاب روش‌ها و راهبردهای تقویت دقت و توجه از آزیتا محمدپور را منتشر کرده است.

توجه و دقت نیز مانند سایر مهارت‌ها آموختنی هستند اما نمی‌توان آن‌ها را به صورت مجزا بهبود بخشید. آموزش «توجه کردن» باید در فعالیت‌های خاصی مثل هجی کردن، نوشتن و حتی بازی کردن گنجانده شود و انتقال رفتار «توجه کردن» از یک فعالیت به فعالیت دیگر از اهمیت خاصی برخوردار است. 

نویسنده در کتاب روش‌ها و راهبردهای تقویت دقت و توجه تمام فعالیت‌ها و تکنیک‌های لازم و کاربردی برای افزایش انگیزه و توجه در کودکان و نوجوانان را آموزش داده است. با کمک این فعالیت‌ها می‌توانید به بهبود، اصلاح و تقویت «توجه» در کودکان و نوجوانان بپردازید.

- روش‌ها و راهبردهای تقویت حافظه اثر دیگری از آزیتا محمودپور است. از آن‌جایی که حافظه یکی از مباحث مهم و ارزشمند در فرآیند یادگیری و در واقع بنیان تفکر، خلاقیت، برنامه‌ریزی و رفتار روزمره است، باید قبل از هر چیز حافظۀ کودکان و نوجوانان را تقویت کرد. نویسنده در این کتاب با تمرین‌های جامع و کامل، به والدین و معلم‌ها یاد می‌دهد که چطور حافظۀ کودکان و نوجوانان را بهبود بخشند.