اخلاق نوشتن

---

کتاب اخلاق نوشتن و پانزده مقالۀ دیگر دربارۀ نوشتن، ترجمه و ویرایش اثری از حسین معصومی همدانی است که در سال 1401 منتشر شد. معصومی همدانی با گردهم آوردن مقالاتی از گایتانو سالوه‌مینی، مورخ و سیاستمدار ایتالیایی، بستری برای اندیشیدن به مسائل اساسی در باب نوشتن، ترجمه و ویراستاری فراهم کرده است.

---

پیام اصلی کتاب اخلاق نوشتن همان درست نوشتن است. نویسنده در این کتاب نکته‌ها و ایده‌های ارزشمندی دربارۀ نوشتن، ترجمه و ویرایش ارائه کرده است که هر اهل قلم و علاقه‌مندی به نوشتن می‌تواند از آن‌ها بهره ببرد. از نظر حسین معصومی همدانی نظر غالب میان زبان‌شناسان این است که زبان نظامی است که درون خود یک سازوکار ترمیمی دارد که می‌تواند هر صدمه‌ای را تحمل و یا حتی هر ضربه‌ای را خنثی کند، چون وسیله‌ای است ارتباطی و همین امر مانع از آن می‌شود که بتوان آن‌قدر آسیب رساند و هیچ‌گاه نقش ارتباطی‌اش را از دست نخواهد داد. 

در مقابل معصومی همدانی این مصونیت را با طبیعت مقایسه کرده است، طبیعتی که گمان می‌رفته هیچ‌گاه صدمه‌ای جدی نخواهد دید اما ظاهراً انسان بلایی بر سر طبیعت آورده که جبران‌ناپذیر است. نویسنده با در نظر داشتن ظرفیت زبان به گونه‌ای فلسفی هشدار می‌دهد که باید با زبان در نوشتن خوب تا کنیم چون وقتی نخواهیم زبان را برای بیان واقعیت به کار بریم به گنده‌گویی‌ها و قلنبه‌گویی‌هایی می‌افتیم که به تدریج زبان را به فساد می‌کشاند.

کتاب اخلاق نوشتن مجموعۀ جامعی از مقاله‌ها دربارۀ نوشتن، ویرایش و ترجمه است که طی بیش از چهل سال گذشته نوشته شده‌اند. حسین معصومی همدانی در مقدمۀ کتاب اخلاق نوشتن به این موضوع اشاره کرده است که امروزه کمتر کتاب می‌نویسند و بیشتر به مقاله‌نویسی روی آورده‌اند و او خودش را نیز بیشتر جزو مقاله‌نویس‌ها به حساب می‌آورد. با این‌حال او در این کتاب و مقاله‌هایش در واقع اشاره‌ای به نظر خودش دربارۀ نوشتن کرده است، این‌که نوشتن خاص هر کسی نیست و نیاز به استعدادی خاص دارد و این‌که بر خلاف سخن گفتن، باید با عبارت معین نوشت و هر نوشته‌ای پذیرفته است.

معصومی همدانی در مقاله‌های مختلف کتاب اخلاق نوشتن به توضیح دشواری و ضرورت تألیف، دفاع از ژورنالیسم فرهنگی، واژه‌گزینی و استقلال زبان فارسی و ترجمۀ متون علمی به زبان فارسی پرداخته است تا نگاهی متفاوت به نوشتن، فن ترجمه و ویرایش بیندازد.

«معمولاً تخصص را نوعی بیماری شغلی می‌دانند که گریبانگیر کسانی که زندگی خود را وقف علم می‌کنند، به‌ویژه استادان دانشگاه می‌شود. اما بانکداری که در کار گرد آوردن پول غرقه شده است و به هیچ چیز جز انباشتن قرارداد بر سر قرارداد و گذاشتن پول روی پول توجه ندارد، و زندگی درونی خود را به‌کلی نابود کرده است، به همین انحراف روانی گرفتار است. همچنین آن قاضی که کل روان انسانی را با معیار ماده‌ها و تبصره‌های قانونی می‌سنجد و به انبوه رنج‌های مردمان که زندگی پیش چشم او می‌نهد به چشمی بی‌تأثر نگاه می‌کند و تنها به رده‌بندی آنها در چارچوب قانون قانع است؛ مهندسی که تنها در پی این است که در دوروبر خود ماشین‌هایی بیابد و بسازد، فرمول‌هایی بیابد و به کار برد و بر مواد سرسخت پیروز شود، و فراموش می‌کند که آن سوی ماشین‌ها آدم‌هایی هستند که حس می‌‌کنند و فکر می‌کنند و رنج می‌برند، و ماشین برای آدم ساخته شده است نه آدم برای ماشین؛ آن فرماندۀ نظامی که به اقتضای زندگی سربازخانه‌ای خود همۀ دنیا را سربازخانه می‌انگارد و در جاهایی دستور بی‌چون و چرا می‌دهد و انتظار اطاعت محض دارد که چنین دستور و اطاعتی بیجا و خطرناک است، همه و همه به درد یک سویی بودن و تخصص دچارند.»

«در سال 1933، استادان دانشگاه پرینستون که پیش از آن از دانشجویان خود آزمون‌های هوشی فراوان کرده بودند، از سوی دانشجویان مورد چنین آزمونی قرار گرفتند. سیاهه‌ای از چهل و یک گزاره از حوزه‌های مختلف علم – معماری، هنر و باستان‌شناسی، اخترشناسی، زیست‌شناسی، شیمی، ادبیات یونانی و لاتین، اقتصاد، مهندسی، زبان‌انگلیسی، زمین‌شناسی، تاریخ،‌ ریاضیات، علوم‌نظامی، زبان‌های جدید، زبان‌های شرقی، فلسفه، فیزیک، علم سیاست، روان‌شناسی، جغرافی، موسیقی و کتابداری – به بیست و پنج استاد عرضه شد و از ایشان خواستند که هر سؤال را با «درست» یا «غلط» مشخص کنند.»

«اگر واقعیاتی را که فرهنگ امروزی ما را می‌سازند یک‌به‌یک بیازماییم تا ببینیم که هر یک از چه راهی به ما رسیده است، در می‌یابیم که شمار بسیار کمی از آنها را در مدرسه فرا گرفته‌ایم، و به‌عکس، بیشتر چیزهایی را که روزگاری در مدرسه فرا گرفته‌ایم در گیرودار زندگی فراموش کرده‌ایم. واقعیاتی را که امروزه در اختیار داریم پس از دوران مدرسه، از راه تجربۀ زندگی روزانه، خواندن کتاب‌ها و نشریات، گوش دادن به سخنرانی‌های عمومی،‌ گفت‌وگو و بحث با دوستان دربارۀ موضوع‌های مختلف، رفتن به سینما و تئاتر، نگریستن به تبلیغات و خواندن روزنامه‌ها  -به‌ویژه روزنامه‌های روزانه که با همۀ بی‌دقتی‌ها و نارسایی‌هایشان مؤثرترین و به‌صرفه‌ترین راه پراکندن دانۀ معرفت‌اند- به دست آورده‌ایم.»

کتاب اخلاق نوشتن شانزده مقاله دارد که نویسنده در آن کوشیده زمینه‌ای برای اندیشیدن به مسائل مختلفی مثل از چه می‌نویسیم؟ چرا می‌نویسیم؟ برای که می‌نویسیم؟ چگونه باید بنویسیم؟ پاسخ دهد. این کتاب مناسب نویسندگان، مترجم‌ها، ویراستاران یا افرادی است که با نوشتن سروکار دارند.

«معصومی همدانی از مفاخر و نوادر روزگار ماست. عمق و گستره دانش و پژوهش او در حوزۀ تاریخ علم، فلسفه و ادبیات زبانزد اهل فرهنگ است و همه با ریزبینی و تیزبینی، دقت‌ نظر و درست‌نویسی او آشنا هستند. او در پنج دهه گذشته مقالات فراوانی در باب نوشتن، ترجمه، ویرایش، تاریخ علم، نقد کتاب، ادبیات کلاسیک و معاصر و حوزه‌های دیگر منتشر کرده است. کتاب «اخلاق نوشتن» شامل 16 مقاله دربارۀ نوشتن، ترجمه و ویرایش است که بسیاری از آنها پیش‌تر در مجلات چاپ شده است.» -علی‌اصغر محمد خانی، معاون فرهنگی شهر کتاب

«به نظر من شأن و اهمیت این کتاب مثل «غلط ننویسیم» نجفی است، چرا که این مقالات (به قول دکتر حق‌شناس) ما را از زبان آگاه می‌کنند؛ یعنی ناگهان جامعه را متوجه پدیده‌ای به نام «زبان» می‌کنند که تا پیش از آن برای‌مان بدیهی به‌نظر می‌آمده است. البته سطح «اخلاق نوشتن» به مراتب از «غلط ننویسیم» بالاتر است.» -امید طبیب زاده، زبان‌شناس و مترجم

«مقالۀ «پاسخ دندان‌شكن» کتاب اخلاق نوشتن بسیار طنزآمیز و جالب است و نشان می‌دهد كه چطور روح فردی را عریان می‌كند كه از نقد دیگری به تریج قبایش بر خورده و كلك‌هایش را برملا می‌كند. این مقاله من را یاد كتاب «هبوط» آلبركامو می‌اندازد كه چطور تا لایه‌های عمیق و زیرین روح شخصیت اصلی را آشكار می‌سازد و نشان می‌دهد كه چطور این فرد به خودش كلك می‌زند. در این مقاله هم دكتر معصومی به زبان شیرین طنز، چنین كاری می‌كند. كوتاه سخن كه سر و كله زدن با این كتاب، جزو بهترین ساعات حیات فكری‌ام بود كه در عین سادگی بیان من را به فكر انداخت.» - هومن پناهنده، مترجم و ویراستار

نشر فرهنگ معاصر کتاب اخلاق نوشتن از حسین معصومی همدانی را منتشر کرده است.

کتاب اخلاق نوشتن، مقاله‌هایی مناسب کارآموزان و دانشجویان رشته‌های ترجمه و ویرایش کتاب دارد. 

«مقاله‌های کتاب اخلاق نوشتن به زبان معیاری رسا، روشن و به یك اعتبار ساده نوشته شده و این سادگی فریبنده است، به همین دلیل لازم است كسی هشدار دهد كه به این جملات ساده دقت كنید. پشت این سلاست و روانی و سادگی، یك دنیا تجربه، تمرین، ذوق و قریحه و هوشمندی نهفته است. در وضعیتی كه ما با صورت‌های ناخوشایند در نثر و محتوای ضعیف سر و كار داریم، وجود چنین كتاب كمیابی بسیار مغتنم است.» -هومن پناهنده

- کتاب غلط ننویسیم اثر ابوالحسن نجفی زبان‌شناس، نویسنده، مترجم و پژوهشگر برجستۀ معاصر دربارۀ غلط‌های رایج در زبان فارسی نوشته شده است.