بدهی (پنج هزار سال نخست)

معرفی کتاب بدهی (پنج هزار سال نخست) اثر دیوید گرِیبر

امتیاز در گودریدز: ☆ ☆ ☆ ☆ ☆

کتاب بدهی (پنج هزار سال نخست) از سایت گودریدز امتیاز 4.2 از 5 را دریافت کرده است.

امتیاز در آمازون: ☆ ☆ ☆ ☆ ☆

کتاب بدهی (پنج هزار سال نخست) از سایت گودریدز امتیاز 4.4 از 5 را دریافت کرده است.

معرفی کتاب بدهی (پنج هزار سال نخست):

کتاب بدهی (پنج هزار سال نخست) اثر دیوید گریبر، انسان‌شناس، کنشگر اجتماعی و مردم‌نگار آمریکایی است. گریبر سال 2011 این اثر را منتشر کرد و به سرعت بدهی پنج‌هزار ساله به لیست پرفروش‌ترین‌‌های کتابفروشی‌ها راه پیدا کرد. گریبر در این کتاب با استفاده از تاریخ و مردم‌نگاریِ تمدن‌های بزرگ و کوچک باقی‌مانده از 3500 سال قبل از میلاد تا به امروز، به بررسی رابطۀ تاریخی بدهی با نهادهای اجتماعی مانند مبادلۀ کالایی، ازدواج، دوستی، برده‌داری، قانون، مذهب، جنگ و دولت پرداخته است. در این کتاب نویسنده به حقیقتی خیره‌کننده دست یافته است: قبل از این‌که پول وجود داشته باشد، بدهی وجود داشت. در واقع گریبر با استفاده از داده‌های تاریخی سعی دارد سیستم متعارف و تعریف بدهی را زیر سؤال ببرد. او در کتاب بدهی توضیح می‌دهد که از 5000 سال پیش و از آغاز نخستین امپراتوری‌ها -یعنی مدت‌ها قبل از اختراع سکه یا پول نقد- انسان‌ها از سیستم‌های اعتیاری پیچیده‌ای برای خرید و فروش کالاها استفاده می‌کردند و در این عصر نیز ما هنوز با جامعه‌ای سروکار داریم که به دو دستۀ بدهکاران و طلبکاران تقسیم شده است.

واکنش‌های جهانی به کتاب بدهی (پنج هزار سال نخست):

«کتاب بدهی، یک بررسی کامل و دایره‌المعارفی است، روایتی معتبر از پیشینۀ بحران اخیر و کتابی جامع‌، درگیرکننده و شاید کمی آزاردهنده باشد.» -رابرت کاتنر، روزنامه‌نگار نشریۀ نیویورک ریویو

«کتاب بدهی پر از ایده‌های بزرگ است: در بین پانصد صفحۀ این کتاب، نظریه‌‌های متفاوتی در مورد سرمایه‌داری، مذهب، دولت، تاریخ جهان و پول با شواهدی تاریخی خواهید یافت که به بیش از 5000 سال پیش برمی‌گردند.» -راج پاتل، روزنامه‌نگارگلوبال اند میل

«کتاب بدهی (پنج هزار سال نخست) کتابی جدید، شگفت‌انگیز و تأمل برانگیز است که بسیار به موقع منتشر شد.» -فایننشال تایمز

«کتاب بدهی یکی از تأثیرگذارترین کتاب‌های سال است. گریبر ظهور اعتبار در جامعۀ طبقاتی، نابودی جوامع مبتنی بر «شبکه‌های تعهد متقابل» و تهدید دائمی ضمنی خشونت فیزیکی که در پس همۀ روابط اجتماعی مبتنی بر پول نهفته است را توضیح داده است.» -پل میسون، گاردین

«کتاب بدهی بیش از آنچه فکر کنید خواندنی است. این کتاب تأملی در رابطه با بدهی، خرج، هدیه، مذهب و تاریخ دروغین پول است. گریبر یک محقق آکادمیک، یک فعال اجتماعی و یک روشنفکر است. رشتۀ او کل تاریخ معاملات اجتماعی و اقتصادی را در برمی‌گیرد.» -پیتر کری، آبزرور

چرا باید کتاب بدهی (پنج هزار سال نخست) را بخوانیم؟

کتاب بدهی، داستانی در مورد این است که چگونه بسیاری از فرهنگ‌های مختلف پیرامون پول رفتار کرده و می‌کنند. چگونه اعتبار به محرک اصلی اقتصادها تبدیل شد و چگونه جوامع باستانی و مدرن خود را حول این نقش‌های مرکزی سازماندهی کردند. اگر دوست دارید همه چیز از تاریخ پول و بدهی را بدانید، حتما این کتاب را بخوانید.

جملات درخشانی از کتاب بدهی (پنج هزار سال نخست):

«حالا باید از کجا شروع می‌کردم؟ می‌توانستم با توضیح این موضوع شروع کنم که چه‌طور اصلاً از اول دیکتاتورهای غیرمنتخب این پول‌ها را از مردم گرفته بودند و بیش‌تر آن را مستقیم به حساب‌های بانکی خود در سویس واریز می‌کردند، و از خانم وکیل بخواهم راجع‌به این مسئله تأمل کند که آیا عادلانه است پول وام‌دهندگان را نه این دیکتاتورها پس دهند و نه حتی دوروبری‌های‌شان، بلکه بازپرداختش به معنای واقعی کلمه با کشیدن نان از دهان کودکان گرسنه انجام شود. یا می‌توانستم از او بخواهم به این فکر کند که همین کشورهای فقیر تابه‌حال معادل سه یا چهار برابر پولی را که گرفته بودند پس داده‌اند، اما به واسطه‌ی معجزه‌ی «بهره‌ی مرکب» هنوز هم چیز زیادی از اصل پول را پس نداده‌اند. همچنین می‌توانستم نشان دهم که باید میان دو چیز تفاوت گذاشت، یکی دریافت وام مجدد به قصد بازپرداخت وام‌های قبلي، و دیگری طرح این خواسته که کشورها به عنوان پیش‌شرط این‌که این وام‌های مجدد به قصد بازپرداخت وام پیشین را دریافت کنند، باید آن سیاست‌های اقتصادی بازار آزاد را بپذیرند که در واشینگتن یا زوریخ طراحی شده‌اند و شهروندان‌شان نه هیچ‌وقت با این سیاست‌ها موافقت کرده‌اند و نه حاضرند موافقیت کنند، و بنابراین این نوعی بی‌صداقتی است که اصرار کنیم این کشورهای مقروض قوانین اساسی دموکراتیک و حکومت انتخابی دارند، اما خب به‌هرحال تسلطی هم برای اداره‌ی سیاست‌گذاری‌های کشورشان ندارند.»

«این حکم از آن‌رو قدرتمند است که در واقع حکمی اقتصادی نیست، حکمی اخلاقی است. اصلاً اگر قرار باشد مردم بدهی‌شان را پس ندهند از کل اخلاق دیگر چه باقی می‌ماند؟ اخلاق یعنی چیزی را که مال مردم است به آن‌ها بدهیم. مسئولیت‌های خود را بپذیریم. به وظایف‌مان در قبال دیگران عمل کنیم، درست همان‌طور که توقع داریم آن‌ها به وظایف‌شان در قبال ما عمل کنند. چه مثالی برای نقض مسئولیت واضح‌تر از مثال بدقولی یا نپرداختن بدهی وجود دارد؟ می‌فهمیدم چیزی که باعث می‌شود این حکم تا این حد برایم آزاردهنده باشد بدیهی بودن ظاهری‌اش است. این از آن نوع دلایلی است که باعث می‌شود اموری وحشتناک مطلقاً ملایم به نظر بیایند که توجهی برنمی‌انگیزند. چنین حکمی ممکن است محکم به‌نظر بیاید اما وقتی شاهد پیامدهایش بوده باشی از احساسات بدی که به‌قوت در تو برمی‌انگیزد نیز نمی‌توانی اجتناب کنی. حدود دو سال در کوهستان‌های ماداگاسکار زندگی کردم. کمی قبل از این که به آن‌جا برسم مالاریا شایع شده بود. این شیوع به‌ طور خاص بدخیم بود چون مالاریا سال‌ها پیش از این منطقه ریشه‌کن شده بود و به همین دلیل پس از دو نسل، مردم دیگر ایمنی‌شان را در برابر آن از دست داده بودند. مشکل این بود که اجرای برنامه‌ی نابود کردن پشه‌ها محتاج پول بود، زیرا باید به طور ادواری آزمایش می‌کردند که مطمئن شوند پشه‌ها در حال زادولد هستند یا نه، و اگر چنین بود برای از بین بردن‌شان سم‌پاشی کنند.»

«تا چند هفته‌ی بعد این جمله مدام به یادم می‌آمد. چرا بدهی؟ چه چیزی این مفهوم را این اندازه قدرتمند می‌کند؟ بدهیِ مصرف‌کنندگان خونی است که اقتصادمان را زنده نگه می‌دارد. همه‌ی دولت‌-ملت‌های مدرن با کسر بودجه سرپا هستند. بدهی تبدیل به مسئله‌ی محوری سیاست بین‌المللی شده است. اما به نظر می‌آید هیچ‌کس نمی‌داند که بدهی واقعاً چیست یا چه‌طور باید راج به آن‌ اندیشید. همین واقعیت که نمی‌دانیم بدهی چیست، این انعطاف‌پذیری‌ای که مفهوم بدهی دارد، مبنای قدرتش است. اگر تاریخ اصلاً بتواند چیزی را نشان دهد، آن‌چه نشان می‌دهد این است که هیچ راهی برای توجیه روابط مبتنی بر خشونت بهتر از این نیست که کاری کنی چنین روابطی اخلاقی به‌ نظر بیایند، هیچ راهی بهتر از این نیست که این روابط را با زبان بدهی صورت‌بندی مجدد کنی؛ چون صورت‌بندی‌‌شان بر اساس زبان بدهی باعث می‌شود به نظر آید این قربانی است که دارد کار نادرستی انجام می‌دهد. اعضای مافیا این را بلدند. فرماندهان ارتش‌های فاتح نیز این را می‌دانند. هزاران سال است که مردان خشن توانسته‌اند به قربانیان‌شان بگویند که مدیون آن‌ها هستند. اگر چیزی هم در بین نبوده که دِین به شمار آید، گفته‌اند که «زندگی‌شان را مدیون ایشان هستند» چون آن‌ها را نکشته‌اند (چه عبارت گویایی).»

تحلیلی بر کتاب بدهی (پنج هزار سال نخست) ‌:

بحث دربارۀ بدهی به پنج هزار سال پیش برمی‌گردد و به همین اندازه قدمت دارد و از آن‌جایی که مورخان، نسبت به تبعات بدهی و تحقیق در مورد آن بی‌میل بوده‌اند اگر نگاهی به تاریخ آن بیندازیم چیزی جز سردرگمی اخلاقی ژرف عایدمان نمی‌شود. اما علم اقتصاد دربارۀ پول و بدهی چه می‌گوید؟ علم اقتصاد معتقد است بنیاد زندگی اقتصادی بشر مبادله است و این مبادله یا معاملۀ تهاتری به مرور تبدیل به مبادلۀ پولی شد و جزو گرایش ذاتی بشر است و بشر به طور طبیعی با همین گرایش زاده شده است. علم اقتصاد می‌گوید که مبادله در ابتدا به صورت پایاپای یا کالابه‌کالا صورت می‌گرفته و بعداً در یک سیر تکاملی جای خود را به نظام پولی داده است که برای بشر در ظاهر بسیار کارآمدتر بوده است. اما دیوید گریبر در این کتاب معتقد است برخلاف این آموزۀ بنیادین علم اقتصاد که مدام در کتاب‌ها و رسانه‌های اجتماعی تکرار می‌شود، در واقع این شکل از صورت‌بندی در قالب مبادلۀ قابل محاسبه، تنها یکی از اشکال صورت‌بندی ممکن از مناسبات اجتماعی و اخلاقیات بین انسانی است و هیچ چیز ذاتی و طبیعی در مورد این شکل از مناسبات و بدهکاری و محاسبه‌پذیری و کمّی‌سازی میزان بدهکاری وجود ندارد. در واقع همچون  تمام ترتیبات و سامان‌دهی‌های دیگر انسانی، این هم یک توافق تاریخی است که زاییده و حاصل یک شرایط تاریخی خاص است. گریبر در کتاب بدهی با کمک ابزارهای انسان‌شناسانه، با این اسطوره، آموزه یا روایت رایج وارد جدل می‌شود و معتقد است که در طول تاریخ صورت‌بندی‌های مختلف دیگری نیز وجود داشته است. یکی از مهم‌ترین ایراداتی که گریبر به این اسطوره وارد می‌کند، این است که بدهی جزو ذات بشر نیست و پول هم در واقع چیز جدیدی نیست و فقط یک شکل کارآمدتر از همان منطق مبتنی بر معامله است.

فهرست مطالب کتاب بدهی

• یادداشت مترجم
• درباره‌ی نویسنده
• فصل یک: تجربه‌ی سردرگمی اخلاقی
• فصل دو: افسانه‌ی تهاتر
• فصل سه: بدهی ازلی
• فصل چهار: بیداد و رستگاری
• فصل پنج: رساله‌ای مختصر در باب مبادی اخلاقی روابط اقتصادی
• فصل شش: بازی با آمیزش و مرگ
• فصل هفت: آبرو و بی‌آبرویی
• فصل هشت: اعتبار و شمش
• فصل نه: عصر محوری
• فصل ده: قرون وسطی
• فصل یازده: عصر امپراتوری‌های سرمایه‌دار بزرگ
• فصل دوازده: آغاز چیزی که هنوز تکلیفش روشن نیست
• پس‌گفتار
• یادداشت‌ها
• کتاب‌شناسی
• واژه‌نامه (فارسی-انگلیسی)
• واژه‌نامه (انگلیسی-فارسی)

اگر از خواندن کتاب بدهی (پنج هزار سال نخست) لذت بردید، از مطالعۀ کتاب‌های زیر نیز لذت خواهید برد:

• شغل‌های چرند و پرند اثر دیگری از دیوید گریبر است. او در این کتاب دربارۀ شغل‌ها و ساعت کاری‌ای صحبت کرده که طبق نظر محققان قرار بود در جوامع پیشرفته کاهش یابند اما این‌طور نشد. او در این کتاب نشان می‌دهد چگونه این پدیده رخ داد و به‌جای مشارکت در تولید واقعی، کارکردن خود به غایتی مقدس تبدیل شد.

• جنگ پول‌ها اثر ژاک میسترال اقتصاددان و استاد فرانسوی است. نویسنده در این کتاب از ارزش پول، جنگ بین پول‌ها و بحران‌های اقتصادی دنیای امروز صحبت کرده است. 

• فلسفۀ پول اثر گئورک زیمل جستارنویس زبردست است. او در این کتاب به مدد یک روش فلسفی منسجم و مشخص، پیوندی دیالکتیکی میان انبوهی از جزئیات تاریخی و اقتصادی و اجتماعی و سیاسی برقرار کرده است و به عملکرد پول در وجه تاریخی و فرهنگی‌اش پرداخته است.

• پول اثر اریک لونرگن مدیر کل صندوق‌های پرچین در شرکت اِم‌اندجی اینوستمنت لندن است. او در این کتاب نشان می‌دهد که قیمت‌ها چه تأثیر بر باورها و ارزش‌ها و احساسات ما می‌گذارند. اساساً در علم اقتصاد چنین فرض می‌شود که مردم عقاید خود را براساس ارزیابی عینی از واقعیت‌ها شکل می‌دهند اما پول و بانکداری و اسناد مالی چگونه ممکن است ثبات اجتماعی را به‌خطر بیندازند.

دربارۀ دیوید گریبر‌: انسان‌شناس آمریکایی