خیابان گاندی ساعت پنج عصر

خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر اثر مهراوه فردوسی نویسنده و روزنامه‌نگار ایرانی است. این کتاب چهار جستار دربارۀ پروندۀ جنایت سمیه و شاهرخ است که دهه هفتاد همه را در بُهت و حیرت فرو برد. پروندۀ جنایت سمیه و شاهرخ، یکی از جنجالی‌ترین و تکان‌دهنده‌ترین پرونده‌های جنایی 25 سال گذشته است. مهراوه فردوسی در کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر روایت‌ها و اتفاق‌های تأثیرگذار و گفتمان‌های متعدد دهۀ هفتاد و چگونگی مواجهه حکومت، رسانه‌ها و مردم با این جنایت را شرح داده و از همه مهم‌تر تلاش کرده است نقاط تلاقی این نهادها را پیدا کند، نقاطی که به‌خاطر گفتمان‌ها و حوادث آن دوران پدید آمد.

برخی از پرونده‌های جنایی آن دوران تا مدت‌ها مردم را در بُهت و حیرت فرو می‌بُرد و برای بسیاری سؤال می‌شد که چطور کسی می‌تواند به چنین جنایت‌های فجیعی دست بزند. با توجه به محدودیت‌‌های رسانه‌ای در آن زمان بسیاری از سؤالات و چراها بی‌پاسخ می‌ماند. مهراوه فردوسی سعی کرده است در کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر، تمام جنبه‌های این پرونده را بررسی و مشخص کند و پرده از رازها و گفت‌وگوهای این پروندۀ عجیب بردارد.

مهراوه فردوسی کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر را بر اساس سنت جرم‌شناسی روایی نوشته است. او روایت‌های جرم را از طریق گفت‌وگو، مطالعۀ زمینه‌های موجود و کشف مارپیچ روایت‌ها نقل کرده و سعی دارد سمیه و شاهرخ و هم‌نسل‌هایشان را از میان روایت‌های تاریخی بیرون بکشد. مهراوه فردوسی در مقدمۀ این کتاب آورده است: «متوجه شدم مواجهه و خوانش ما از ماجرای سمیه و شاهرخ تا حد زیادی در تعاملی معنادار با گفتمان‌ها، نمادها و نیروهای اجتماعی مختلفی بوده که از لابه‌لای سطور روزنامه‌ها، مجلات و یادداشت‌های آن دوران می‌توان فهمشان کرد: سلسله اتفاقات، رویدادها و نیروهای تاریخی- اجتماعی‌ای که باعث شد این جنایت تا این اندازه بر سر زبان‌ها بیفتد و دهه هفتاد را دچار شوک کند. این نیروها را تلاقی‌های بنیادین نامیده‌ام و کتاب پیش رو پر است از تلاقی‌هایی که خواسته یا ‌ناخواسته سوار بر موج جنایت شدند و خوانش‌های متعددی به وجود آوردند.»

جنایت خیابان گاندی یا ماجرای سمیه و شاهرخ، یکی از جنجالی‌ترین پرونده‌های جنایی ایران بود. این جنایت در چهارشنبه 12 دی ماه سال 1375 به دست دو نوجوان شانزده‌ساله به نام «شاهرخ وثوق» و «سمیه شهبازی‌نیا» در یک خانۀ ویلایی در خیابان گاندی رخ داد. این جنایت به دلیل سن پایین قاتل‌ها، موضوع و خانوادگی‌‌بودن آن و بُهت افکار عمومی بسیار بر سر زبان‌ها افتاد. ماجرا از این قرار بود که سمیه و شاهرخ عاشق هم شده بودند، خانوادۀ شاهرخ به دلیل اصرار او با این ازدواج موافقت می‌کنند اما خانوادۀ سمیه به هیچ‌وجه موافق ازدواج آن دو نبودند. سمیه و شاهرخ به اصفهان فرار می‌کنند اما پس از مدتی به دلیل اصرار خانواده‌ها به تهران باز می‌گردند و دوباره با مخالفت خانوادۀ سمیه روبه‌رو می‌شوند و این‌جاست که تصمیم می‌گیرند خانوادۀ سمیه را به قتل برسانند تا بتوانند به راحتی با هم ازدواج کنند. نقشۀ قتل را سمیه می‌ریزد و شاهرخ نیز با او همکاری می‌کند. آن‌ها ابتدا خواهر و برادر کوچک‌تر سمیه را به قتل می‌رسانند که بعد از آن دستشان رو شده و دستگیر می‌شوند. شاهرخ بعد از دستگیری ماجرای قتل را این‌گونه تعریف می‌کند که پس از بیرون رفتن مادر سمیه به همراه دختر کوچک‌ترش، او و سمیه به طبقۀ دوم خانه می‌روند و ابتدا خواهر سیزده‌سالۀ سمیه (سپیده) را که مشغول درس خواندن بود به طبقۀ بالا می‌کشانند و پسر 5 سالۀ خانواده را به بهانه‌ای به طبقۀ پایین می‌فرستند. زمانی که شاهرخ مطمئن می‌شود که پسر کوچک دیگر بالا نمی‌آید، از پشت دستش را دور گردن سپیده می‌اندازد و در این لحظه سمیه آمپول هوا را به او تزریق می‌کند و سپیده بی‌حال بر روی زمین می‌افتد. شاهرخ و سمیه پیکر بی‌جان سپیده را به حمام می‌کشانند و سرش را داخل وان پُر از آب نگه می‌دارند و بعد جسد را گوشه‌ای رها می‌کنند. پس از مدتی پسر کوچک‌تر را صدا می‌زنند و او که فکر می‌کند شاهرخ قصد بازی دارد با خوشحالی به سراغ‌شان می‌آید اما شاهرخ او را در بغل می‌گیرد و سمیه آمپول هوای دیگری را به برادر کوچکش تزریق می‌کند و او را هم مانند سپیده در وان حمام غرق می‌کنند و سپس برق خانه را خاموش می‌کنند و منتظر مادر و خواهر کوچک‌تر سمیه می‌‌مانند.

• خفاش شب اثر سیامک گلشیری نویسندۀ ایرانی است. این کتاب داستان یکی از قاتل‌های زنجیره‌ای ایران است که تا مدت‌ها به نام خفاش شب معروف بود تا این‌که دستگیر شد. مشخص شد این قاتل فردی به نام غلام‌رضا خوشرو بوده که از جوانی بارها به اتهام سرقت دستگیر شده بود. او در نقش مسافرکش، زنان را می‌دزدید، به مکانی خلوت می‌برد، به آن‌ها تجاوز می‌کرد و سپس آن‌ها را به قتل می‌رساند. او تا زمان دستگیری 9 نفر را به قتل رسانده بود.

• دشتِ مشوّش اثر علیرضا رحیمی نژاد داستان واقعی و تکان‌دهندۀ بزرگ‌ترین پروندۀ جنایی 70 سال اخیر ایران است. این کتاب داستان پشتِ پروندۀ مرگ ده‌ها کودک است که در منطقۀ پاکدشت به شکل وحشیانه‌ای به قتل رسیدند. نویسنده در این کتاب توضیح می‌دهد که قاتل چه کسی بود و انگیزه‌اش از این کشتار وحشیانه چه بود.

• کتاب خصم اثر امانوئل کارر نویسنده و کارگردان فرانسوی است. این کتاب بر اساس یک جنایت واقعی نوشته شده است. ژا‌ن‌کلود رومان پزشکی معتمد است که هجده سال تمام به تمام اطرافیانش دروغ گفته و در انتها تمام خانواده و پدرومادرش را به قتل می‌رساند. کارر سعی دارد در این کتاب از جنبه‌های ناپیدای این پرونده و افکار ژان‌کلود پرده بردارد.