اساطیر یونان (درسگفتارها)

کتاب اساطیر یونان درسگفتارهایی از عباس مخبر نویسنده، مترجم و اسطوره‌شناس نام‌آشنای ایرانی است. کتاب اساطیر یونان تاریخ جذاب‌ترین و اثرگذارترین اسطوره‌های جهان است. اسطوره‌های یونان طی قرن‌ها الهام‌بخش نویسندگان، نمایشنامه‌نویسان، شاعران، نقاش‌ها و هنرمندان بسیاری بوده‌اند و عباس مخبر سعی کرده است در این کتاب نگاهی تحلیلی به تبارشناسی خدایان و الهه‌های یونان داشته باشد.

کتاب اساطیر یونان حاصل تدریس‌های عباس مخبر، جست‌وجوها و پرسش‌ها و پاسخ‌هایی است که طی سالیان با دانشجویانش داشته است. او در این کتاب شرح کاملی از اساطیر یونان و افسانه‌های آن‌ها ارائه داده است. علاقه‌مندان و پژوهشگران اسطوره‌های یونان و اسطوره‌شناسی می‌توانند از این کتاب بهره‌های بسیاری ببرند.

«غرور و بلندپروازی قهرمانان یونای حد و مرز نمی‌شناسد و اغلب به بهای جان‌شان و برانگیختن کین‌ جویی خدایان تمام می‌شود: از ایکاروس که سقف پرواز خود را نمی‌شناسد و بال‌هایش در پرتو اشعه‌ی سوزان آفتاب ذوب می‌شود، تا سیزیف که خدایان را به سخره می‌‌گیرد و بیهوده‌ترین کار جهان را به عشق زندگی خود بدل می‌کند. از ادیپ که از فرمان سرنوشت سرپیچی می‌کند، تا پرومته که خدای خدایان را به نفع انسان‌ها می‌فریبد و آتش را که مهم‌ترین دارایی انحصاری خدایان است در دسترس انسان‌ها می‌گذارد. همو که عقوبتی جان‌ فرسای را تاب می‌آورد، اما به جباریت زئوس در مقابل انسان‌ها گردن نمی‌گذارد، و خوب می‌داند که این گردنده آسیا هر کس را به نوبت بهره‌ای از محنت خواهد داد، و خدای خدایان نیز اسیر سرپنجه‌ی تقدیر است، و به سودای خام خویش روزی از سریر قدرت فرو خواهد افتاد. اسطوره‌های یونانی، بازتاب حضور انسان‌هایی خستگی‌ناپذیر، بلندپرواز، سختکوش، زندگی دوست و خیالپرداز است. یونانیان ستایشگر نیرو، جوانی، زیبایی و هوش بودند و این همه را به قامت انسانی خدایان و الهگان می‌دوختند. خدایان جنگجو و فاقد بخشش المپ، این خصوصیات یونانی را وفادارانه منعکس می‌کنند.»

«رئا از این وضعیت به تنگ آمده بود. او پسرش زئوس را در سپیده‌دم ماه لوکائیوم در آرکادیا به دنیا آورد، در زمانی که هیچ موجودی سایه نمی‌انداخت و او را در رود ندا حمام کرد و به مادر ـ زمین سپرد. مادر ـ زمین او را به لوکتوس در کِرِت برد، و در غار دیکته در بلندی‌های اژه پنهان کرد. مادر ـ زمین او را به دست پری درخت زبان گنجشک، آدرستئیا، و خواهرش یو، و پری بُز، آمالتئیا، سپرد. خوراک او عسل و شیر آمالتئیا بود. زئوس به این سه پریزاده ارادتی ویژه داشت، و هنگامی که به خدای آسمان رسید، آمالتئیا را به عنوان کاپریکورن (صورت فلکی جدی) در میان ستارگان قرار داد. همچنین یکی از شاخ‌های او را که شبیه به شاخ گاو بود به عاریت گرفت و آن را به آدرستئیا و یو داد. این شاخ، همان شاخ فراوانی معروف است که همواره آکنده از خوراک و نوشاکی است که دارنده‌اش طلب کند. عده‌ای هم می‌گویند یک گراز ماده او را شیر داده و بر پشت خود حمل کرده است. گهواره‌ی زرین زئوس نوزاد را به یک درخت آویزان کرده بودند تا کرونوس نتواند در آسمان، زمین، یا دریا او را پیدا کند. در اطراف این گهواره، کورتس‌های مسلح که پسران رئا بودند نگهبانی می‌دادند. آنها نیزه‌های خود را بر سپرهایشان می‌کشیدند و سر و صدا می‌کردند تا صدای گریه نوزاد به گوش کرونوس نرسد.»

«یکی از معروف‌ترین موارد ایفای نقش آنها در نمایشنامه‌ی سه‌گانه‌ی اورستیای آپسخولوس است. در این نمایشنامه، اورستس فرزند آگاممنون و کلوتنمِنسترا، مادر خود را به جرم قتل پدر به قتل می‌رساند. به دلیل ارتکاب این جنایت بزرگ مادرکشی، اورستس تحت تعقیب ارینه‌ها قرار می‌گیرد و برای طلب یاری به معبد دلفی پناه می‌برد. در آن‌جا به او گفته می‌شود که به آتن برود و از الهه آتِنا درخواست کند که برایش دادگاهی تشکیل دهد. در این محاکمه آتنا تصمیم می‌گیرد اورستس را تبرئه کند. ارینه‌ها همه‌ی آتنیان را به مجازات تهدید می‌کنند. اما آتِنا با آمیزه‌ای از تهدید و تطمیع نظر مثبت آنها را جلب می‌کند. ارینه‌ها مورد احترام قرار می‌گیرند و به جای انتقام به حامیان عدالت تبدیل می‌شوند. قوی‌ترین نفرینی که ارینه‌ها می‌توانستند به اجرا بگذارند، نفرین والدین علیه فرزندان بود، به این دلیل که خودشان از جنایتی از این نوع به وجود آمده بودند. یکی از مهم‌ترین مجازات‌هایشان زجر دادن و دیوانه کردن کسانی بود که مرتکب قتل پدر و مادر شده بودند. اگر یک ملت مرتکب چنین اعمالی می‌شدند همه‌ی آن ملت به زجر و بیماری دچار می‌شدند. تنها راه فرونشاندن خشم ارینه‌ها برگزاری آئین‌های تطهیر و کفاره دادن بود. ارینه‌ها در جهان زیرین نیز در خدمت پرسیفونه و هادس بودند. در آن‌جا کارشان نظارت بر شکنجه‌ی کسانی بود که در سیاهچال افکنده شده بودند.»

اساطیر یونان مجموعه‌ای از داستان‌های اسطوره‌ای است که یونانیان باستان آن‌ها را روایت کرده‌اند. یونانیان در داستان‌ها و افسانه‌هایشان از منشأ و هویت جهان، زندگی و فعالیت خدایان، قهرمانان، موجودات اساطیری، خاستگاه و اهمیت آیین‌های یونانیان باستان می‌گفتند. محققان و پژوهشگران برای درک نهادهای مذهبی و سیاسی یونان باستان و درک بهتر ماهیت اسطوره‌‌سازی به سراغ مطالعهٔ اساطیر یونان می‌روند چون اسطوره‌ها و افسانه‌های یونانی در زمرهٔ غنی‌ترین و بارورترین مجموعه داستان‌های فرهنگ غرب به‌شمار می‌روند و به‌رغم تنوع‌شان، چشم‌انداز مشترکی از زندگی را به نمایش می‌گذارند. یونانیان در اسطوره‌های خود، زندگی، جوانی، شادمانی و شادی‌جویی را ستایش می‌کنند و از مرگ‌اندیشی بیزار بودند. اما متاسفانه بیشتر آثار موجود به زبان فارسی فقط بخشی از اساطیر یونان را به خواننده معرفی می‌کنند و اغلب هم سرگذشت خدایان و قهرمانان است. به‌ندرت می‌توان اثری یافت که در کنار این افسانه‌ها و اسطوره‌ها به بخش‌های مهم دیگری از قبیل اسطوره‌های آفرینش، کیش‌های رازآمیز یونانی و تأثیر آن‌ها بر دنیای بعدی یونانی – رومی و مسیحیت پرداخته باشند. بنابراین عباس مخبر در کتاب اساطیر یونان سعی کرده است تصویری جامع و تحلیلی از اسطوره‌های یونانی، آیین، اعتقادات و مذهب‌شان به خواننده بدهد تا علاقه‌مندان بتوانند با افسانه‌ها و اساطیر یونان آشنا شوند.

پیشگفتار
۱. چشم‌انداز اسطوره‌های یونان
۲. اسطوره‌های آفرینش
۳. خدایان و الهگان المپ
۴. دیگر الهگان مهم یونانی
۵. تبارشناسی خدایان و الهه‌های یونانی
۶. عاشقانه‌های یونانی
۷. ایلیاد: اسطوره‌ی پدرسالار جنگ
۸. اودیسه: اثری با دیدگاه مادرتبار
۹. قهرمانان اسطوره‌ای یونان
۱۰. کیش‌های رازآمیز یونانی
۱۱. انه‌اید
۱۲. تراژدی
پایان سخن: ویژگی‌های بارز اساطیر یونان
منابع
برای مطالعه‌ی بیشتر
نمایه

• اساطیر هند اثر دیگری از عباس مخبر نویسنده، مترجم و اسطوره‌شناس ایرانی است. با مطالعهٔ این کتاب می‌توانید به طور کامل با تاریخ غنی کشور هند، اسطوره‌ها و خدایان این کشور آشنا شوید. این کتاب یک منبع غنی برای آشنایی با ادیان هندی نیز به شمار می‌آید.

• مبانی اسطوره‌شناسی اثر دیگری از عباس مخبر مترجم و نویسندهٔ نام‌آشنای ایرانی است. او در این کتاب به پرسش‌های بنیادی اسطوره‌شناسی پرداخته و پاسخ‌هایی جامع و کاربردی نیز به آن‌ها داده است. در این کتاب می‌توانید شرح مختصری از گذر انسان در دل تاریخ را نیز بخوانید.