اساطیر هند (درسگفتارها)

کتاب اساطیر هند درسگفتارهایی از عباس مخبر نویسنده، مترجم و اسطوره‌شناس ایرانی است. او در این کتاب از اساطیر هند و آموزه‌های دینی آن‌ها می‌گوید. او این کتاب را با کمک منابع مختلف و دایره‌المعارف پوراناها نوشت تا منبعی جامع و کامل دربارهٔ سرزمین هند و تاریخ غنی آن در اختیار علاقه‌مندان و خوانندگان ایرانی قرار دهد.

عباس مخبر در کتاب اساطیر هند از تاریخ سرزمین هند، خدایان و باورهای آن‌ها می‌گوید تا علاقه‌مندان و پژوهشگران را با تاریخ غنی این سرزمین بیشتر آشنا کند. بنابراین اگر به تاریخ و اساطیر هند علاقه دارید حتماً این کتاب را بخوانید.

«هند یک شبه جزیره‌ی پهناور در جنوب آسیاست و نامش را وامدار فارسی باستان است. در فارسی باستان رود سند به نام‌های ایندوس و هندو آمده و همین نام برای این سرزمین متداول شده است. مردم از دوران پارینه‌سنگی متأخر یعنی حدود چهار هزار‌سال قبل در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند. از این دوران‌ها شواهدی در مورد اهلی کردن گاو و بز، ساخت ظروف سفالین با دست و چرخ، زندگی و نقاشی در غار و دفن مردگان در اختیار داریم. در واقع تاریخ فرهنگی هند به آغاز تمدن بشر و پیش از ورود هندواروپایی‌ها باز می‌گردد. هند سرزمین شگفتی‌هاست، سرشار از افسانه و اسطوره، اقوام گوناگون، زبان‌های مختلف و دین‌های بی‌شمار. در اسطوره‌های هند با مفاهیم تازه‌ای از خدا، انسان و زمان روبرو می‌شویم که با اساطیر غرب متفاوت و گاه درک‌ناپذیرند. در یک تقسیم‌بندی کلی، اساطیر جهان را می‌توان به دو دسته‌ی اساطیر شرقی و غربی تقسیم کرد. ایران در مروز میان این دو دسته قرار دارد و جزو اساطیر غربی است. از ایران به سمت غرب، اساطیر غربی و به سمت شرق قلمرو اساطیر شرقی است. هند یکی از زادگاه‌ها و کانون‌های اساطیر شرق جهان است؛ با خدایان بی‌شمار، انسان‌هایی با دورهای بازپیدایی که هزاران سال طول می‌کشد.»

«در مذهب هندوایرانی قدیم، آتش یکی از قدیمی‌ترین عناصر مورد پرستش به‌شمار می‌رفته و دارای سه‌مظهر بوده است: در آسمان به صورت خورشید، در جو به صورت آذرخش و در زمین به صورت آتش معمولی آگنی فروزان‌تن، به محض تولد همه‌ی منزلگاه‌ها را با نور خود پر می‌سازد. او به‌عنوان جوان‌ترین خدا در میان زمین و آسمان شعله‌ور است. چون خورشید تابان می‌درخشد و قدرت خود را با اشعه‌ی خویش نشان می‌دهد و ظلمت را معدوم می‌کند. ثروت دلخواه در بخشش اوست و هرگز زوال نمی‌پذیرد. لباس آگنی سیاه، پرچم و طیلسانش دود و نیزه‌اش شعله توصیف شده است. او دارای چهار دست است و بر ارابه‌ای سوار است که اسب‌های قرمز آن را می‌کشند و بادهای هفتگانه چرخ‌های آن است. همیشه قوچی به همراه دارد و گاهی بر آن سوار می‌شود. غالباً به هیئت زشت همان موجوداتی است که آن‌ها را می‌بلعد. دو دندان آهنین خود را تیز می‌کند و دشمنان خویش را در دهان می‌گذارد و فرومی‌برد. پسر انگیرس و پادشاه پیتری‌ها، یکی از ماروت‌ها و با یک ریشی توصیف شده است.»

«به تبعیت از روابط مختلف میان عناصر هستی، ویشنو که خدایی فراگیرنده است، در هر یک از دوران‌های مهم تاریخ جهان، در یکی از تجلیات خود که اَوَتار نامیده می‌شود به جهان نزول می‌کند تا دستکاری و شیوه‌های معرفت متناسب با شرایط آن زمانه را مستقر سازد. ویشنو دارای 10 اَوَتار یا تناسخ است که 9تای آن اتفاق افتاده و دهمی بعداً اتفاق خواهد افتاد. در نخستین اَوَتار خود در هیئت یک ماهی ظاهر می‌شود تا شرایط لازم برای یک آغاز تازه را بیافریند. ماهی به شاه مانو نزدیک می‌شود و از میان رفتن قریب‌الوقوع کیهان را پیشگویی می‌کند. خدایان قایقی می‌سازند که مانو آن را از تخم‌های آفرینش پر می‌کند. این تخم‌ها خورشید، ماه، برهما، خود ویشنو، شیوا، نگهبانان جهت‌ها، چهار ودا، پوراناها، رودخانه‌ی مقدس نارمادا، حکیم بزرگ مارکاندیا و همه‌ی علوم را شامل می‌‌شود. با وقوع توفان، مانو با استفاده از یک مار، قایق را به شاخی بر دماغ یک ماهی که همان ویشنوست می‌بندد. قایق و سرنشینان، توفان را به سلامت پشت سر می‌گذارند. با آغاز آفرینش جدید، مانو ارباب همه‌ی موجودات و نخستین مانوی دور جدید است. دومین اَوَتار ویشنو در آمدن به هیئت یک لاکپشت عظیم به نام کروم است. او به خدایان کمک می‌کند تا اکسیر جاودانگی را از اعماق اقیانوس شیر به دست آورند.»

جادوی هند بسیاری از بزرگان عرصهٔ اندیشه را از جای‌جای عالم اسیر خود کرده است. حتی فیلسوف بزرگ آلمانی شوپنهاور از اوپانیشادها به عنوان بزرگ‌ترین مزیت قرن نوزدهم یاد کرده است و می‌نویسد در جهان هیچ‌چیز به اندازهٔ تحقیق در متن اصلی اوپانیشاد سودمند نیست و موجب ارتقاء روح نمی‌شود. آلفرد وایتهد فیلسوف انگلیسی نیز عقیده دارد که دانش گسترده‌ٔ امروز نمی‌تواند به فراسوی روشنگری هند باستان قدم بردارد و علم در پیشرفته‌ترین وضعیت خود بیش از هر زمانی به ودانتاها (آثار پساودایی) نزدیک است. به گفتهٔ آرنولد توین‌بی به‌تدریج روشن می‌شود فصلی که با فلسفهٔ غرب آغاز شده است اگر نخواهد به خودویرانگی نسل بشر بینجامد باید پایانی هندی داشته باشد. بسیار از فیلسوفان معتقدند که در این مقطع خطرناک از تاریخ بشر تنها راه نجات، راه هند باستان است.

داشته‌ها و اطلاعات ما دربارهٔ اساطیر هند به زبان فارسی کم نیست، اما ناکافی است. برای مثال گزیدهٔ مفصلی از کتاب مهم اوپانیشادها که یکی از قله‌های فکری و انقلابی در اندیشهٔ هندی به‌شمار می‌آید برای اولین بار در سال 1067 هجری قمری یعنی حدود 370 سال قبل توسط شاهزادهٔ تیموری هند به فارسی ترجمه شد و از طریق همین ترجمهٔ فارسی اندیشه‌های فلسفی هند به زبان لاتین و سایر زبان‌های اروپایی راه یافت. این کتاب منبعی بی‌همتا برای پژوهشگران اندیشه و اساطیر هند است. با این وجود، در زمینهٔ اساطیر هند هنوز جای خالی یک اثر مقدماتی حس می‌شد. بنابراین عباس مخبر به سمت مطالعهٔ نظام یافته‌تر اسطوره‌های هندی رفت و با مطالعات بسیار و استفاده از منابع مختلف کتاب اساطیر هند را نوشت تا منبعی کامل در مورد اسطوره‌های سرزمین هند در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد. عباس مخبر در این کتاب از اسطوره‌های هندی از قرن اول میلادی تا قرن شانزدهم می‌گوید و تمام آموزهای دینی آن‌ها را در این کتاب شرح داده است.

پیشگفتار
۱. سرزمین و فرهنگ هند
۲. دوران ودایی
۳. کتاب‌های مقدس ودانتایی
۴. خدایان بزرگ ودانتایی
۵. هندویسم
۶. دوران حماسی هند (600 ق‌م تا 200 میلادی)
۷. بودیسم
۸. جینیسم
۹. اسطوره‌های آفرینش در هند
۱۰. الهه‌ها در اساطیر هند
پایان سخن
منابع
برای مطالعه‌ی بیشتر
نمایه

• اساطیر یونان اثر عباس مخبر نویسنده، مترجم و اسطوره‌شناس ایرانی است. کتاب اسطوره‌های یونان بخشی از جذاب‌ترین و اثرگذارترین اسطوره‌های جهان است. اسطوره‌های یونان طی قرن‌ها الهام‌بخش نویسندگان، نمایشنامه‌نویسان، شاعران، نقاش‌ها و هنرمندان بسیاری بوده‌اند و عباس مخبر سعی کرده است در این کتاب نگاهی تحلیلی به تبارشناسی خدایان و الهه‌ها داشته باشد.

• مبانی اسطوره‌شناسی اثر دیگری از عباس مخبر مترجم و نویسندهٔ نام‌آشنای ایرانی است. او در این کتاب به پرسش‌های بنیادی اسطوره‌شناسی پرداخته و پاسخ‌هایی جامع و کاربردی نیز به آن‌ها داده است. در این کتاب می‌توانید شرح مختصری از گذر انسان در دل تاریخ را نیز بخوانید.