مقدمه برمابعدالطبیعه

کتاب مقدمه بر مابعدالطبیعه از سایت آمازون امتیاز 4.7 از 5 را دریافت کرده است.

هانری برگسون یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان فرانسوی قرن بیستم بود. متن کتابِ مقدمه بر مابعدالطبیعه از این نویسنده نخستین بار در ژانویهٔ 1903 منتشر شد و به این اعتبار نخستین متن جدی فلسفی در قرن بیستم است که لفظ «مابعدالطبیعه» در عنوانِ آمده است. برگسون سی‌ویک سال بعد، یعنی در سال 1934 در مجموعهٔ منتخبی از نوشته‌های خود دوباره این متن را منتشر کرد. عنوان این مجموعه فکر و متحرک (La Pensée et le Mouvant) است و «مقدمه بر مابعدالطبیعه» یکی از مندرجات آن است. ترجمهٔ پیش روی شما بر مبنای مجموعه آثار برگسون معروف به چاپِ صدمین سالگرد و نیز نخستین چاپ انتقادی آثار برگسون زیر نظر فردریک وُرمس صورت گرفته است.

کتاب مقدمه بر مابعدالطبیعه اثری است که به شما امکان می‌دهد نظریه‌های متافیزیکی برگسون را درک کنید. به گفتهٔ ژاک ماریتن فیلسوف و منتقد آثار برگسون، از سه نظریه که کلیدی‌ترین نظریه‌های متافیزیکی برگسون محسوب می‌شوند، دو نظریه در این اثر توسعه یافته است؛ بنابراین اگر به آثار فلسفی علاقه دارید حتماً این کتاب را بخوانید.

«اگر تعاریف مختلف مابعدالطبیعه را با هم قیاس کنیم و نیز میان تلقی‌های گوناگون از امر مطلق مقایسه‌ای به انجام رسانیم، درمی‌یابیم که فیلسوفان، به‌رغم اختلاف‌های ظاهری، بر این نکته اتفاق نظر دارند که میان دو نحوهٔ بس متفاوتِ معرفت به چیزها، تمایزی قائل شوند. نخستین نحوه مستلزم آن است که گردِ شیء بگردیم و دومین نحوه آنکه به درونش درآییم. نحوهٔ نخست به نظرگاهِ ما و نمادهایی بستگی دارد که در سخن گفتن از آن شیء به کار می‌بندیم؛ نحوهٔ دوم به هیچ نظرگاهی وابسته و بر هیچ نمادی استوار نیست. دربارهٔ معرفتِ نحوهٔ‌ نخست چنین می‌گوییم که معرفتی است منتهی به امر نسبی؛ و دربارهٔ نحوهٔ دوم ـ آنجا که حصولش ممکن باشد ـ می‌گوییم معرفتی است نائل به امر مطلق. مثلاً حرکت شیئی را در فضا در نظر بگیریم. آن شیء را من بسته به اینکه نظرگاهی متحرک داشته باشم یا ساکن، متفاوت درک می‌کنم. بسته به نظامِ محورها و نقاط مرجعی که شیء را در نسبت با آن در نظر می‌گیرم، یعنی بسته به نمادهایی که برای ترجمهٔ آن شیء به کار می‌بندم، متفاوت بیان می‌کنم. و این را من، به دو دلیل، معرفتی نسبی می‌دانم: در هر دو فقره من خود بیرون از ابژه جای می‌گیرم. آنگاه که از حرکتی مطلق سخن می‌گویم، از آن روست که به جسم متحرک نوعی درون و چیزی مانند حالات نفسانی نسبت می‌دهم؛ همچنین از این رو است که خود با آن حالات مأنوس می‌گردم و، به کوشش تخیل، به درونِ آن حالات وارد می‌شوم.»

«احتمالاً به همین دلیل است که اغلبْ امر مطلق را با امر نامتناهی این‌همان شمرده‌اند. من اگر بخواهم با کسی که یونانی نمی‌داند دربارهٔ تأثیر ساده‌ای سخن بگویم که فلان بیت هومر در من می‌گذارد، آن بیت را ترجمه می‌کنم و آنگاه ترجمه‌ام را تفسیر می‌کنم و تفسیر را بسط می‌دهم و توضیح به توضیح می‌افزایم و به آنچه می‌خواهم بیانش کنم هر چه بیشتر نزدیک می‌شوم؛ اما هرگز به آن نمی‌توانم رسید. وقتی دستتان را بلند می‌کنید، حرکتی انجام می‌دهید که از آن به نحو درونی ادراکی بسیط دارید؛ اما از بیرون، برای منی که نگاه می‌کنم، دست شما از نقطه‌ای می‌گذرد و سپس به نقطه‌ای دیگر می‌رسد و میان این دو نقطه چندان هست که من اگر شمردن آغاز کنم کار پایان نمی‌پذیرد. پس امر مطلق چون از درون نگریسته شود، چیزی است بسیط؛ اما از بیرون، یعنی به نسبت چیزی دیگر، در نسبت با آن نشانه‌هایی که بیانش می‌کنند، به چیزی بدل می‌شود که حقش را ادا نمی‌توان کرد. وانگهی آنچه هم به دریافتی نامنقسم درمی‌آید و هم به شمارشی پایان‌ناپذیر تن می‌دهد، بنابر خودِ تعریف، امری است نامتناهی. از این مطلب نتیجه می‌‌شود که امر مطلق جز به شهود داده نمی‌شود و باقی همه تحلیل است. مراد ما در اینجا از شهود آن مؤانستی است که با آن می‌توان به درون ابژه درآمد و با هر چه یگانه و در نتیجه بیان‌ناشدنی که ابژه دارد، همنشین شد. در مقابل، تحلیل عبارت است از عملی که ابژه را به عناصری باز می‌بَرَد که از پیش شناخته شده‌اند؛ یعنی عناصری که میان این ابژه و ابژه‌های دیگر مشترکند.»

«هر گاه من به شخص خودم، شخصی انگار غیرفعال، نگاه درونیِ آگاهیم را معطوف کنم، آنچه نخست درمی‌یابم تمامی ادراکاتی است که مانند لایه‌ای یخ‌بسته بر سطح، از عالَم مادی به آگاهی رسیده‌اند. این ادراکات شفافند و متمایز و دسته‌ای در کنار دستهٔ دیگر مرتب یا مرتب‌شدنی است؛ این ادراکات درصددند تا ذیل ابژ‌ه‌ها گرد آیند. آنگاه خاطراتی را می‌یابم کمابیش مرتبط با این ادراکات و کارآمد برای تفسیرشان. پنداری این خاطرات از ژرفای شخص من برکنده شد‌ه‌اند و بی‌آنکه مطلقاً خودِ من باشند، بر من قرار گرفته‌اند. سرانجام احساس می‌کنم که به بعضی گرایش‌ها، به بعضی عاداتِ حرکتی و فوجی از کنش‌های ممکن برمی‌خورم که در پیوندی استوار با این ادراکات و خاطرات، پدیدار می‌شوند. همهٔ این عناصر چنان هیأت مشخص و مرزبندی‌شده‌ای دارند که تمایزشان از یکدیگر، تمایزشان از من را دوچندان می‌کند. این عناصر چون از درون به سوی بیرون کشیده شده‌اند، هنگام گردآمدن سطح کُره‌ای را قوام می‌بخشند که به گسترش یافتن و مضمحل شدن در عالمِ بیرون میل می‌کند. اما اگر خود را از محیط به مرکز متمرکز کنم، اگر در ژرفای خودم آنچه را بجویم که یک شکل‌تر، پایدارتر و پیوسته‌تر من است، چیزی می‌یابم یکسره متفاوت. در زیر آن بلورهای جداجدا و آن یخبندان سطحی، استمراری هست که با آنچه جریانش را پیشتر دیده‌ام، قیاس‌پذیر نیست. توالی حالاتی است که هریک آنچه را در پیش اعلام می‌دارد و آنچه را از پی آمده در خود دارد. به بیان درست‌تر، آن بلورها تنها زمانی یک دسته حالات متکثر پدید می‌آورند که از آنها گذشته باشم و برای ملاحظهٔ ردّشان به عقب روی گردانده باشم.»

کتاب مقدمه بر مابعدالطبیعه اثر هانری برگسون یکی از مشهورترین و تأثیرگذارترین فیلسوفان قرن بیستم است. این کتاب مجموعه‌ای از مقالات و سخنرانی‌های این فیلسوف طی دو دهه است که در آن‌ها به بررسی مسائلی همچون زمان، حافظه، حرکت، آزادی و تکامل پرداخته است. برگسون در این کتاب به شیوه‌ای جذاب، ساده و قابل‌فهم مفاهیم پیچیدهٔ فلسفی را توضیح داده است. او همچنین در این اثر به بررسی مفاهیم پایه‌ای فلسفه به‌ویژه موضوعات «زمان» و «حرکت» پرداخته است و آن‌ها را در قالب نظریه‌های خود بررسی می‌کند.

یادداشت بر ترجمهٔ پیش‌ رو
I مقدمه بر مابعدالطبیعه
II فلسفهٔ فرانسوی
پی‌گفتار از ژیل دلوز بازگشت به برگسون
سالشمار آثار
کتاب‌شناسی توصیفی مهم‌ترین آثار
کتاب‌شناسی ترجمهٔ آثار برگسون به فارسی
واژه نامه

• کتاب خنده (جستار در معنی امور خنده‌آور) اثر دیگری از هانری برگسون فیلسوف معروف فرانسوی است. این کتاب پژوهشی فلسفه دربارهٔ مفهوم امر خنده‌آور است و از سه مقاله تشکیل شده است. از نظر برگسون خنده کارکردی اجتماعی دارد و او در این اثر کوشیده است با تجزیه و تحلیل مسائلی که موجب خنده می‌شود پی ببرد که چرا مسائلی ما را می‌خنداند.

• کتاب مسائل اصلی فلسفه اثر الیوت سوبر درآمدی بر فلسفه در قالب درس‌گفتارهایی همراه با فهرستی از مسائل برای بیشتر اندیشیدن است. نویسنده در این کتاب به موضوعاتی مانند چیستی فلسفه و انواع استدلال، فلسفهٔ دین، نظریه معرفت، فلسفه ذهن و اخلاق پرداخته است.