فریب نهان

فریب نهان از سایت گودریدز امتیاز ۴.۲ از ۵ را دریافت کرده است.

فریب نهان اثر نیما قربانی استاد دانشگاه تهران و روان‌شناس است که در سال ۱۴۰۳ منتشر شد. این کتاب دربارهٔ روش‌های دستکاری احساسی و گریز از صداقت است. نویسنده در این کتاب به تشریح روش‌هایی می‌پردازد که آدم‌های برای گریز از صداقت و صراحت، و دستکاری و تحریک احساسات یکدیگر به‌کار می‌برند. این دستکاری‌ها اغلب به‌شکل نهان و مزورانه صورت می‌گیرند و در روابط پایدار معمولاً به‌شکل دوطرفه اعمال می‌شوند. یعنی به‌میزانی که رابطهٔ دو بزرگسال تداوم می‌یابد، فریب نهان از هر دو طرف اعمال می‌شود. از نظر نویسنده این دستکاری‌ها از عجز در فهم تمایزهای ذهنی و شخصی، محدویت‌های اجتماعی در ابراز خود و فقر مهارت‌های احساسی و ارتباطی ناشی می‌شوند بنابراین نویسنده در این کتاب شیوه‌های را تشریح کرده است که نشان می‌دهد چطور آدم‌ها به حریم ذهنی و احساسی یکدیگر به شکلی نهان و اغلب با مقاصدی ناهشیار تعرض می‌کنند.

این کتاب همانند دیگر کتاب‌های خودیاری به شما نشان نمی‌دهد که چطور فریب نخورید، بلکه از پویایی فریب‌خوردن و فریب‌دادن به‌شکل نهان و پیچیده‌ و اغلب دوجانبه‌ای پرده برمی‌دارد و به شما نشان می‌دهد که چه چیزهایی در این زمینه واقع‌بینانه هست یا نیست. اگر دوست دارید یک کتاب روان‌شناسی متفاوت در زمینهٔ فریبکاری بخوانید، این کتاب برای شماست. خواندن این کتاب به ویژه برای کسانی ضروری است که در حال آموزش روان‌درمانی، به‌خصوص روان‌درمانی پویشی فشرده و کوتاه مدت هستند.

«آن پادشاه جهود که نصرانیان را می‌کشت عنوان یکی از داستان‌های مثنوی است که فریب احساسی را به تصویر می‌کشد. وزیر مکار و حسودِ پادشاهی جهود که در تکاپوی نابودی مسیحیان بود، دانست که زور و خشونت در جلوگیری از تداوم مسیحیت حاصلی ندارد. شاه را متقاعد کرد که برای شناسایی و نابودی مسیحیان فریبی دراندازد: اعلام کند وزیر مسیحی شده، کوش و بینی‌اش را ببرد و او را از دربار براند. وزیر رانده‌شده در پناه عیسویان رفت. نرم‌نرمک در مقام یک مرشد مسیحی در آن‌ها نفوذ کرد و دلشان را ربود. شش سالی در هجران شاه، وزیر اتباع عیسی را پناهی معنوی بود. سپس وزیر برای دوازده امیر قوم عیسی دوازده حکمِ برگرفته از انجیل برساخت و به هر یک ارائه کرد. هر حکم دیگری را نقض می‌کرد. در یکی، ریاضت و جوع (گرسنگی) را اصل کرده و در دیگری، ریاضت را نفی و جود (بخشش)‌ را اصل. در یکی، جوع و جود را شرک و توکل را اصل می‌کند و در دیگری، خدمت را واجب و توکل  را تهمت. خلاصه، دوازده اصل متعارض می‌آورد و هر یک را به امیری می‌دهد. سپس وزیر خلوت می‌گزیند و عیسویان را در تب‌وتاب دوری از خود می‌گذارد. در مریدان درفکند از شوقْ سوز، بود در خلوت چهل پنجاه روز. خلق دیوانه شدند از شوق او، اما وزیر از خلوت بیرون نیامد و گفت جانم از محبان دور نیست، لیک بیرون آمدن دستور نیست.»

«گاهی این فریبِ پنهان با قصدی آشکار به‌کار می‌رود، اما اغلب به‌شکلی ناهشیار عمل می‌کند، که البته در نتیجهٔ کار تفاوت چندانی ندارد. فریب، چه آگاهانه و چه ناآگاهانه، در راستای اهداف شخصی و خودمحورانهٔ فریبکار است و فرد هدف و رابطه را تخریب می‌کند. فریبکار فضایی می‌سازد و با نیتی عمل می‌کند که احساسات خاصی را در فرد مقابل درجهت تحقق منافع شخصی و احساسی خود تحریک کند. این تحریک فرد فریب‌خورده را دچار تعارض می‌کند و در این فضای ذهنی متعارض، از درون وادار می‌شود درجهت خواستهٔ فریبکار دست به عمل زند. این شکل ناسالم و اغلب ناهشیار از رفتار در قالب مفاهیم همانندسازی فرافکن و یا نمایش عمل در نظریه‌های روانکاوی، مفهوم بازی‌ها در نظریهٔ تحلیل رفتار متقابل، و مفهوم فراخوانی و دستکاری در تحلیل موقعیت‌های اجتماعی مطرح شده است. نظریه‌های روانکاوی و بازی‌ها عمدتاً به ابعاد ناسالم این شکل از فراخوانی و دستکاری احساسات پرداخته‌اند که نوعی فریب نهان و ناهشیار است. همانندسازی فرافکن عمدتاً بر تحریک احساسات و اعمال خاصی در فرد مقابل و سپس اجتناب از او یا نزدیکی به او دلالت می‌کند. برای مثال، فردی را تحریک می‌کنی، او عصبانی می‌شود، و سپس به‌دلیل عصبانیتش او را تقبیح می‌کنی و از او دوری می‌جویی. بازی‌ها درواقع نوعی نیرنگ و حیله با نتایجی آزارنده‌اند.» 

رواج خودمحوری، پیچیدگی روابط انسانی در دنیای مدرن، آسیب‌ها و آزردگی‌های روانی و میل به انتقام و تلافی، همگی، دستکاری و فریب نهان را رایج کرده‌اند. واژهٔ دستکاری به‌معنای برهم‌زدن نظم حاکم بر یک مجموعه است. دستکاری در اشیا گاهی باعث خراب‌شدن نظم کارکردنشان می‌شود و گاهی هم باعث اصلاح کارکرد نامنظمشان. به‌ عبارتی دیگر، دستکاری گاهی تعادل را برهم می‌زند و گاهی تعادل را به سیستم بازمی‌گرداند. پس باید پرسید با چه هدف و با چه مهارتی دست به دستکاری می‌زنیم؟ آیا با هدف اصلاح دستکاری می‌کنیم؟ آیا کار را بلدیم؟ جاروبرقی خانه را دستکاری می‌کنیم چون خراب شده و دانش و مهارت تعمیر آن را داریم، یا این‌که دستکاری می‌کنیم چون صرفاً کنجکاویم ببینیم چطور کار می‌کند، و درنهایت هم خرابش می‌کنیم؟ وقتی وارد دنیای انسانی می‌شویم، داستان دستکاری متفاوت و پیچیده‌تر می‌شود. با چه هدفی افکار و احساسات آدم‌ها را دستکاری می‌کنیم؟ چرا فکری جدیدی را به آن‌ها القا می‌کنیم؟ چرا احساس خاصی را به روش خاصی در فردی تحریک می‌کنیم؟ آیا این کار در جهت منافع و مصالح اوست یا در جهت منافع و مصالح ما؟ آیا این کار را صادقانه انجام می‌دهیم یا به‌شکل نهان و غیرمستقیم؟ آیا به عواقب این دستکاری اندیشیده‌ایم؟ در پاسخ به همین پرسش‌ها کتاب فریب نهان نوشته شده است.

فصل یک. فریب احساسی نهان چیست؟
فصل دو. نشانه‌های فریب
فصل سه: تقویت متناوب: به بهانهٔ بهشت و به بهای جهنم
فصل چهار. گرما یا تب؟ دم گربه یا تن در تبه؟
فصل پنج. نفی تنوع و تکثر نظرات و سکنات
فصل شش. جاذبه‌ای که حجاب دافعه می‌شود
فصل هفت. راهبردهای متداول فریب نهان احساسی
فصل هشت. به یاد داشته باشید
فصل نه. دستکاری چیست و چرا غیراخلاقی است؟

• کتاب حریف نهان اثر دیگری از نیما قربانی استاد دانشگاه و روان‌شناس است. این کتاب دو جریان ناهشیار روان‌نشاختی را معرفی و نقد کرده است و مفاهیمی را از نظریات فروید، یونگ، و مفهوم بیناذهنیت وارسی می‌نماید که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. حریفانِ نهانِ ذهنِ ما به واسطهٔ مفهوم‌پردازی‌های ارائه‌شده در این کتاب با ما سخن می‌گویند.

• کتاب شفا از راه رابطه اثری از جان فردریکسون است که با ترجمهٔ دکتر نیما قربانی منتشر شده است. آیا مایلید روان درمانگر ماهرتری شوید؟ آیا می‌خواهید به ۵۰ درصد بیمارانی که قبل از تکمیل، کار درمان را ترک می‌کنند یاری رسانید؟ آیا می‌خواهید با بیماران دشوار ارتباطی برقرار کنید تا پیمان درمانی شفابخش را شکل دهید؟ در این کتاب و از طریق تمرین‌ها و ویدیوهای آن می‌آموزید چگونه به شکل حرفهای با بیمار ارتباط برقرار کنید در نتیجه می‌توانید اضطراب را ارزیابی و تنظیم کنید.