تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی

معرفی کتاب تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی اثر شیلا فیتس‌پاتریک

امتیاز در گودریدز: ☆ ☆ ☆ ☆ ☆

تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی از سایت گودریدز امتیاز 3.8 از 5 را دریافت کرده است.

امتیاز در آمازون: ☆ ☆ ☆ ☆ ☆

تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی از سایت آمازون امتیاز 4.2 از 5 را دریافت کرده است.

معرفی کتاب تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی:

کتاب تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی اثر شیلا فیتس‌پاتریک مورخ استرالیایی است. این کتاب در سال 2022 منتشر شد. نویسنده اینجا داستان امپراتوری‌ای ناتمام را روایت می‌کند که یکی از مقامات برجستهٔ جهان در شوروی آن را از دل خاکستر بیرون کشید. این کتاب چکیده‌ای پُرهیجان و معتبر از هفتاد و پنج سال حکومت کمونیستی و فروپاشی یک امپراتوری است.

واکنش‌های جهانی به کتاب تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی:

«تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی، اثری بسیار معتبر از فیتس‌پاتریک است که با خواندن آن می‌توانید بفهمید اگر شوروی از بین نمی‌رفت و پایدار می‌ماند چه بلایی بر سر تمامِ مردم جهان می‌آمد.» - تایمز لیترالی ساپلیمنت

«این کتاب فرصتی برای شوروی‌شناس مشهور استرالیایی است تا تاریخ را با تفاوت‌های ظریف‌تری نسبت به تصویری که پیش‌تر از صف‌های نان و گولاگ‌ها داشتیم، ارائه کند.» - کورت جانسون، ساتردِی اِیج

چرا باید کتاب تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی را بخوانیم؟

کتابِ تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی شاهکاری کوچک، اما مملو از جزئیات است که نویسنده با طنز بسیار تیره‌اش آن دوران را به تصویر کشیده است. اگر به کتاب‌های تاریخی و به‌خصوص تاریخ شوروی علاقه دارید خواندن این کتاب را از دست ندهید.

جملات درخشانی از کتاب تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی:

«قرار بود انقلاب روسیه آغازگر انقلاب در سراسر اروپا باشد. اما برنامه جواب نداد و آنچه از آن بر جای ماند دولتی انقلابی در روسیه بود: جمهوری شوروی سوسیالیستی فدرال روسیه به مرکزیت مسکو. ولی خیزش‌هایی با نتایج مختلف در بخش‌های غیر روس امپراتوری نیز رخ داده بود. ]در سال 1918[ استان‌های کرانه‌ی دریای بالتیک اعلام استقلال کردند و استان‌های لهستانی با هم دولتی لهستانی تشکیل دادند. اما تا هنگامی که جنگ داخلی پیامد انقلاب اکتبر به پایان رسید، دیگر بخش‌ها نیز، اغلب با اندکی کمک ارتش سرخ نوپای دولت انقلابی، جمهوری‌های شوروی خود را پدید آورده بودند. دسامبر 1922 جمهوری‌های شوروی اوکراین و بلاروس و فدراسیون ماورای قفقاز به جمهوری شوروی روسیه پیوستند و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی پدید آمد. پایتخت‌اش مسکو شد و پایتخت پیشین امپراتوری، پتروگراد، به مقام دوم تنزل کرد. نشان دولت نوپا داس و چکش بود همراه شعار «پرولتاریای جهان، متحد شوید!» که به زبان‌های روسی، اوکراینی، بلاروسی، گرجی، ارمنی و آذری نوشته شد. قانون اساسی اتحاد جدید به جمهوری‌های تشکیل‌دهنده‌اش حق جدا شدن داد، هر چند تا نزدیک هفتاد سال هیچ‌ کدامشان از این حق استفاده نکردند. اتحاد جماهیر در دهه‌های 20 و 30 پنج جمهوری دیگری در آسیای میانه به دنیا آورد (ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان) و فدراسیون ماوری قفقاز سه پاره شد (گرجستان، ارمنستان و آذربایجان).»

«بلشویک‌ها تماماً تجددخواه و منطق‌تراش بودند. نوسازی، با توسعه‌ی صنایع دولتی، محور برنامه‌ی آنها و کمابیش عین منظور آنها از سوسیالیسم بود. آنها عقب‌‌ماندگی روسیه از غرب را چالش بزرگ پشاروی خود می‌دانستند و، در تحلیل آنها، روسیه «شرق» داخلی خود را هم داشت ـ آسیای میانه ـ که باید با سرمایه‌گذاری در زیر ساخت‌ها، صنایع، کلاس‌های سوادآموزی و سیاست‌های جبرانی می‌کوشید متجدد و متمدنش کند. در کل اتحاد شوروی، نوسازی و سنت‌ستیزی در رأس دستور کار آنها در کوتاه‌مدت و بلندمدت بود. تقویم ژولیانیِ امپراتوری روسیه که 13 روز عقب‌تر از تقویم گرگوری غرب بود نخستین قربانی برنامه‌ی نوسازی آنها شد. بنابراین از سال 1918 که تقویم گرگوری را برگزیدند، آیین گرامیداشت انقلاب اکتبر در روز 7 دسامبر برگزار شد. هنوز چند ماه از به قدرت رسیدن بلشویک‌ها نگذشته بود که تغییراتی در خط نگارش انجام دادند، بسیاری از قیود قانونی زنان را برچیدند، سقط جنین را آزاد کردند، طلاق توافقی را به رسمیت شناختند، کلیسای ارتودوکس را (که مروج خرافات فاحش می‌دانستند) منحل کردند و طبقات اجتماعی را فاقد اعتبار شمردند. اما روسیه‌ی پیش از انقلاب چقدر عقب‌مانده بود؟ عقب‌ماندگی مفهوم مبهمی است که همواره در قیاس با آنچه پیشرفته شناخته می‌شود به کار می‌رود؛ روسیه با اروپای غربی مقایسه می‌شد. رفع عقب‌ماندگی روسیه و ورودش به اردوگاه غرب، دو سده پیش‌تر، ورد زبان پطر کبیر بود.»

«افزون بر پیشرفتگی فراوان شهرهای ورشو و ریگا (که پس از انقلاب هر دو در اتحاد شوروی قرار گرفتند) شوروی صنایع بالنده‌ی معدنی و ذوب فلزات در منطقه‌ی دُنباس را داشت که اکنون در اوکراین است. سرمایه‌ی آنها تا حدود زیادی خارجی بود و نیروی کار آنها اغلب از روستاییان روسیه بودند. سن پترزبورگ، مسکو، کی‌یف،‌ خارکوف و شهر بندری اُدِسا در کنار دریای سیاه نیز روز‌به‌روز صنعتی‌تر می‌شدند و باکو‌ (در کرانه‌ی دریای سیاه در آذربایجان) رفته رفته مرکز نفتی مهمی می‌شد. برای مقاصد اداری و آماری، جمعیت کشور را هنوز به طبقات اجتماعی (sosloviia) تقسیم می‌کردند: اشراف، روحانیان و شهرنشینان و روستاییان، که هر کدام حقوق و تکالیف خود را نسبت به تزار داشتند ـ هر چند دیری بود که این گونه طبقه‌بندی در اروپای غربی از میان رفته بود و فرهیختگان غرب‌گرای روسیه آن را مایه‌ی شرمساری می‌دانستند. روستاییان ۷۷٪ جمعیت را تشکیل می‌دادند و بزرگ‌ترین طبقه به شمار می‌رفتند؛ و شهرنشینان و اقشار شهری دیگر تنها ۱۱٪ بودند. قشر فرهیخته، یا طبقه‌ی تحصیل کرده، وصله‌ی ناجور جدیدی بود که در طبقه‌بندی متداول نمی‌گنجید. اگرچه روسیه یک امپراتوری چندملیتی بود، مفهوم ملیت هنوز برای حکومت تزاری شناخته نبود؛ و سرشماری سال 1897 اطلاعات را تنها بر پایه‌ی مذهب و زبان گرد می‌آورد.»

تحلیلی بر کتاب تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی‌:

در سال 1917، انقلابیون بلشویک در امپراتوری جنگ‌زدهٔ روسیه به قدرت رسیدند، به‌گونه‌ای که همهٔ پیش‌بینی‌ها از جمله‌ پیش‌بینی‌های خودشان را نیز پشت سر گذاشتند. اندکی بعد در سال 1991، اتحاد جماهیر شوروی ناگهان سربرآورد و به‌طور غیرمنتظره‌ای نیز از بین رفت. در دهه‌های میانی حاکمیت حاکمان شوروی جهان شاهد یکی از پیچیده‌‌ترین حکومت‌ها بود، حکومتی که تک‌تک انقلابیون صف اول و آن ها که در روی کارآمدنش مشارکت داشتند را از بین برد. هرج‌ومرج، امید به انقلاب، قحطی‌ها، پاکسازی‌ها همه حول رویای ساختن جامعه‌ای بهتر سربرآورده بودند، اما نتیجۀ کار چیزی جز سیاهی و نکبت و قحطی و دیکتاتوری نبود. بیش از صد سال پس از انقلاب روسیه، تاریخ پرفراز و نشیب اتحاد جماهیر شوروی همچنان بسیاری را مجذوب خود می‌کند و بر سیاست جهانی تأثیر گذاشته است. کتاب تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی، مقدمه‌ای وسوسه‌انگیز بر تاریخی گسترده‌تر است. فیتس‌پاتریک از انقلاب و لنین شروع کرده و کتاب را به ترورهای وسیع استالین، جنگ جهانی دوم و سیاست‌های اصلاح‌طلبی و بازسازی اقتصادی و اداری  گورباچف می‌کشاند. شیلا فیتس‌پاتریک در این کتاب سرنوشت کشورهایی را به شما نشان می‌دهد که اغلب از بحث‌های مربوط به عصر شوروی کنار گذاشته می‌شوند و پرتره‌های واضحی از چهره‌های کلیدی شوروی به تصویر کشیده است و پیامدهای سقوط غیرمنتظرهٔ رژیم شوروی را تجزیه و تحلیل کرده است. او در این کتاب از ظهور ولادیمیر پوتین می‌گوید و این‌که چگونه چین از فروپاشی شوروی درس گرفت تا حکومتش را پایدار نگه دارد.

فهرست مطالب کتاب تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی

• پیش‌گفتار
• بخش یک: ایجاد اتحاد
• بخش دو: سال‌های رهبری لنین و کشمکش جانشینی
• بخش سه: استالینیسم
• بخش چهار: جنگ و پیامدش
• بخش پنج: از رهبری اشتراکی تا نیکیتا خروشچوف
• بخش شش: دوره‌ی برژنف
• بخش هفت: سقوط
• پس‌گفتار

اگر از خواندن کتاب تاریخ فشرده‌ی اتحاد شوروی لذت بردید، از مطالعۀ کتاب‌های زیر نیز لذت خواهید برد:

• کتاب ریشه‌های انقلاب روسیه اثر آلن وود فیلسوف آمریکایی است. او معتقد است که درک وقایع منجر به انقلاب 1917 روسیه در گرو شناخت کافی از تحولات پیچیدهٔ اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فکری بعد از 1816 است. بنابراین در این کتاب ضمن تحلیل و بررسی دوره‌ای به تقریب پنجاه سال، نشان می‌دهد که با توجه به گسل‌های فعال در جامعهٔ روسیه، وقوع انقلاب چگونه محتمل به‌نظر می‌رسید.

• کتاب آخرین تزار اثر ادوارد رادزینسکی نمایشنامه‌نویس و مورخ روسی است. او در این کتاب به سراغ منابعی رفته که پیش از در دسترس نبود و گزارشی جذاب و خواندنی از زندگی و مرگ آخرین تزار روسیه، نیکالای دوم ارائه کرده است.

• کتاب مجمع‌الجزایر گولاگ اثری سه‌جلدی از الکساندر سولژنیتسین نویسندهٔ شهیر روسی و منتقد اتحاد جماهیر شوروی است. این کتاب اثری تحقیقاتی-تاریخی و روایت خاطرات زندگی در سیستم اردوگاه‌های کار اجباری گولاگ است که از سال 1918 تا 1956 در اتحاد جماهیر شوروی وجود داشت.

دربارۀ شیلا فیتس‌پاتریک: مورخ استرالیایی