گیاهان چه میدانند (نشرنو)

گیاهان چه می‌دانند از سایت گودریدز امتیاز 4 از 5 را دریافت کرده است.

گیاهان چه می‌دانند از سایت آمازون امتیاز 4.6 از 5 را دریافت کرده است.

کتاب گیاهان چه می‌دانند؟ راهنمای میدانی حواس گیاهان، اثر دنیل شاموویتز متخصص ژنتیک گیاهی است. این کتاب، یک اثر علمی محبوب است که در سال 2012 منتشر شد و نویسنده در آن از سیستم حسی گیاهان صحبت می‌کند. نسخهٔ جدیدی از این عنوان با ویرایش و ضمیمه‌های جدید در سال 2017 منتشر شد. شاموویتز در این کتاب هر یک از حواس حیاتی انسان (به جز چشایی) را با سیستم گیاهان مقایسه کرده است و معنایش را برای انسان در تضاد با عملکردش در گیاهان توضیح می‌دهد.

«شاموویتز در کتاب گیاهان چه می‌دانند آن‌قدر علم را جذاب کرده است که به راحتی می‌پذیرید گیاهان هنوز هم الهام‌بخش ما هستند و ما را شگفت‌زده می‌کنند.» - وال‌استریت ژورنال

«شاموویتز کاری می‌کند که خواننده خودش را جای گیاهان بگذارد. پس از خواندن این کتاب محال است که بی‌توجه از کنار گیاهی بگذرید یا غیرمسئولانه روی برگ گلی دست بکشید.» ـ الیزابت تووا بایلی، نویسندهٔ کتاب صدای غذا خوردن یک حلزون وحشی

«گیاهان چه می‌دانند؟ کتابی گیرا که با زبانی ساده و بر پایهٔ شواهد نشان می‌دهد ویژگی‌های مشترک میان گیاهان و جانوران بیش از آن است که معمولاً گمان می‌شود. شاید مایهٔ آسودگی خاطر گیاهخواران باشد که بدانند گیاهان در هنگام چیده شدن درد و رنج را به معنای انسانی آن احساس نمی‌کنند. با این حال، ما پس از خواندن گیاهان چه می‌دانند؟ می‌خواستیم از نرگس‌هایمان برای اوقاتی که پرده‌های خانه‌مان نگذاشته آفتاب به آنها بتابد عذرخواهی کنیم.» ـ مری گریبین و جان گریبین، نویسندگان کتاب شکارچیان گل

شاموویتز در این کتاب نگاهی متفاوت به زندگی گیاهان دارد و از زندگی علف‌هایی می‌گوید که بر روی آن‌ها راه می‌رویم، گل‌هایی که بو می‌کنیم و درخت‌هایی که از آن‌ها بالا می‌رویم. او به ما می‌گوید که زندگی گیاهان چگونه است و اگر بتوانید زندگی یک گیاه را درک کنید، با گیاه‌شناسی، علم و جایگاه گیاهان در طبیعت آشنا خواهید شد و نگاهی متفاوت به گیاهان خواهید داشت.

«یک لحظه تصور کنید گیاهان شما را می‌بینند. درواقع، گیاهان همواره محیط مرئی‌شان را می‌پایند. اگر نزدیکشان شوید می‌بینند؛ می‌دانند که بالای سرشان ایستاده‌اید. حتی می‌دانند که لباس آبی تنتان است یا قرمز. می‌دانند که خانه‌تان را رنگ کرده‌اید یا نه، یا اینکه آیا گلدانشان را از یک طرف اتاق پذیرایی به طرف دیگر منتقل کرده‌اید. البته گیاهان، برخلاف من و شما، «دید» تصویری ندارند. گیاهان نمی‌توانند میان مردی میان‌سال و عینکی که موهایش کمی ریخته و دختربچهٔ خندانی با طره‌های خرمایی فرق بگذارند. اما بی‌تردید نور را به شیوه‌های گوناگون می‌بینند و رنگ‌هایی را تشخیص می‌دهند که ما فقط می‌توانیم تصور کنیم. گیاهان آن نور فرابنفش که باعث آفتاب‌سوختگی می‌شود و آن نور فروسرخ که به ما گرما می‌دهد را می‌بینند. گیاهان می‌توانند بفهمند که چه وقت نور بسیار ضعیف است و مثلاً از یک شمع می‌آید و چه وقت نیمروز است، یا چه وقت خورشید در آستانهٔ پایین رفتن در افق قرار دارد. گیاهان می‌دانند که نور آیا از چپ می‌آید، یا از راست، یا از بالا. اگر گیاه دیگری بالای سرشان رشد کرده و جلوی نور را گرفته باشد می‌فهمند. و می‌دانند که لامپ‌ها چه مدت روشن بوده‌اند. پس آیا می‌توان این را «دید گیاهی» به شمار آورد؟ بیایید نخست ببینیم که بینایی در مورد ما چه معنایی دارد. شخصی را تصور کنید که کور به دنیا آمد و در تاریکی مطلق زندگی می‌کند. اکنون تصور کنید که به این شخص توانایی تشخیص روشنایی از تاریکی داده شود. چنین شخصی می‌تواند روز و شب، و درون و بیرون از خانه، را از هم تشخیص دهد.»

«خیلی‌ها نمی‌دانند که چارلز داروین تا بیست سال پس از انتشار کتاب دوران‌ساز پیدایش گونه‌ها یک رشته آزمایش انجام داد که تا به امروز نفوذ خود را در پژوهش‌های گیاه‌شناسی حفظ کرده‌اند. داروین، و همچنین پسرش فرانسیس، شیفتهٔ تأثیر نور بر رشد گیاهان بودند. داروین در آخرین کتابش، نیروی حرکت در گیاهان، نوشت: «به‌ندرت می‌توان گیاهی را یافت که بخشی از آن به سوی نور جانبی خم نشود.» یا به بیان ساده‌تر امروزی: تقریباً تمام گیاهان به سوی نور خم می‌شوند. در گیاهان خانگی که به سوی پرتوهای نور آفتاب که از پنجره به درون می‌‌تابد خم می‌شوند، می‌بینیم که همواره این اتفاق می‌افتد. این رفتار نورگرایی نامیده می‌شود. در سال 1864 یکی از معاصران داروین به نام یولیوس فون‌ ساکس کشف کرد که نور آبی مهم‌ترین رنگی است که موجب نورگرایی در گیاهان می‌شود، در حالی که گیاهان معمولاً نسبت به رنگ‌های دیگر که تأثیر چندانی بر خم شدن آنها به سوی نور ندارند کور هستند. اما در آن زمان هیچ‌کس نمی‌دانست که چگونه یا کدام بخش از گیاه نور ورودی از یک جهت خاص را می‌بیند. داروین و پسرش در یک آزمایش بسیار ساده نشان دادند که این خم شدن ناشی از فتوسنتز یا فرایندی که در آن گیاه نور را به انرژی تبدیل می‌کند نیست، بلکه نتیجهٔ نوعی حساسیت ذاتی به حرکت به سوی نور است.»

«چند دهه بعد، یک رقم توتون جدید در دره‌های جنوب ایالت مریلند ظاهر شد که بار دیگر علاقهٔ پژوهشگران به راه‌های گیاهان برای دیدن جهان را برانگیخت. از زمانی که نخستین مهاجران در اواخر قرن هفدهم از راه رسیدند، این دره‌ها جایگاه برخی از بزرگ‌ترین کشتزارهای توتون در امریکا بوده‌اند. توتون‌کاران بر اساس آنچه از قبایل بومی همچون ساسکوهانوک‌ها، که قرن‌ها توتون می‌کاشتند، آموخته بودند، محصولشان را در بهار می‌کاشتند و در اواخر تابستان برداشت می‌کردند. تعدادی از توتون‌ها را برای استفاده از برگشان برداشت نمی‌کردند و می‌گذاشتند گل بدهند تا از آنها برای محصول سال بعد بذر بگیرند. در سال 1906، کشاورزان کم‌کم متوجه رقم جدیدی از توتون شدند که ظاهراً رشدش هرگز متوقف نمی‌شد. ارتفاعش می‌توانست به نزدیک پنج متر برسد، نزدیک به صد برگ تولید کند، و تنها هنگامی دست از رشد بکشد که یخبندان از راه می‌رسد. در نگاه نخست، چنین گیاه مقاومی که رشدش متوقف نمی‌شد می‌توانست موهبتی برای توتون‌کاران باشد. اما همان‌طور که در بیشتر موارد اتفاق می‌افتد، معلوم شد که این رقم جدید که بحق ماموت مریلند نامیده شده، همچون خدای رومی ژانوس دو چهره دارد. از یک سو، رشدش هرگز متوقف نمی‌شد و از سوی دیگر، به‌ندرت گل می‌داد، و در نتیجه توتون‌کاران نمی‌توانستند برای محصول سال آیندهٔ خود را از آن بذر بگیرند.»

به‌نظرتان ونوس مگس‌خوار از کجا می‌فهمد چه زمانی باید حشره‌ای را ببلعد؟ آیا می‌تواند پاهای ریز و دوکی شکل یک حشره را حس کند؟ شکوفه‌های گیلاس از کجا می‌دانند چه زمانی باید شکوفا شوند؟ آیا آن‌ها می‌توانند آب‌وهوا را حس کنند؟ گل آفتابگردان چگونه پی خورشید می‌رود؟ گیاهان نه مغز دارند و نه دستگاه عصبی، نه بینی دارند و نه چشم، پس اصلاً چطور ممکن است چیزی بدانند؟ گیاهان اگرچه مغز و اعصاب ندارند، اما سلول‌های گیاهی با جریان الکتریکی با هم ارتباط برقرار می‌کنند و در انجام این کار از بعضی پیام‌رسان‌های عصبی استفاده می‌کنند که در بدن انسان نیز وجود دارد. قرن‌هاست که تنوع و فرم گیاهان همه را شگفت‌زده کرده است. زیست‌شناس مشهور دنیل شاموویتز در کتاب گیاهان چه می‌دانند نگاهی جالب و دقیق به نحوهٔ تجربهٔ گیاهان از جهان داشته است. او از رنگ‌هایی می‌گوید که گیاهان می‌بینند تا برنامه‌هایی که برای خودشان می‌ریزند و با برجسته‌کردن آخرین تحقیقات در زمینهٔ ژنتیک، شما را به زندگی درونی گیاهان می‌برد و با کمک حواس انسان و تشابهات میان آن‌ها با گیاهان، آشکار می‌کند که ما وجه اشتراک زیادی با آفتابگردان و درختان بلوط داریم. او نشان می‌دهد که چگونه گیاهان هَر را از بَر تشخیص می‌دهند و یا چگونه می‌دانند که گیاه مجاورشان مورد هجوم حشرات قرار گرفته است. شاموویتز با کمک حواس انسان مانند بویایی، شنوایی، بینایی و حتی حافظه ما را تشویق می‌کند که در نظر بگیریم گیاهان نیز ممکن است به همین اندازه آگاهی داشته باشند.

یادداشت مترجمان
پیش‌گفتار
۱. بینایی در گیاهان
۲. بویایی در گیاهان
۳. چشایی در گیاهان 
۴. لامسه در گیاهان
۵. شنوایی در گیاهان
۶. حس مکان در گیاهان
۷. حافظه در گیاهان
پس‌گفتار: گیاهِ آگاه
یادداشت‌ها و منابع
نمایه 

• کتاب چگونه گورخر راه راه شد اثر لئو گراسه دانشمند برجستهٔ فرانسوی است. او در این راهنمای آموزنده و بامزه به معماهای تکاملی و واقعیت‌های شگفت‌انگیز جانوران پرداخته است و به شما توضیح می‌دهد چرا زرافه‌ها گردن درازی دارند و یا چرا گورخر پوستی راه‌راه دارد.

• کتاب حیات چیست؟ اثر پل نرس زیست‌شناس انگلیسی است. او در این کتاب به بررسی پنج ایده بزرگ در زیست‌شناسی پرداخته و با کمک آن‌ها سازوکار حیات را توضیح می‌دهد. او در این کتاب از سلول ژن تکامل می‌گوید و به نتیجه می‌رسد که موجودات زنده ماشین‌های فیزیکی و شیمیایی اطلاعاتی با حدود مشخص هستند که تکامل یافته‌اند.

• کتاب ویز، نیش، گاز اثر آنه آسوردروپ - تایگسون بوم‌شناس و استاد زیست‌شناسی حفاظتی است. او در این کتاب نشان می‌دهد که حشرات چگونه به وجود آمده‌اند، چطور زندگی می‌کنند و حیات ما چطور به این حشرات وابسته است. این کتاب یک دورهٔ آموزشی فشرده دربارهٔ ساختار حشرات است.