اثر انتظار

در اواخر دهه ۷۰ میلادی، مرکز کنترل بیماری‌های ایالات‌متحده گزارش‌های نگران‌کننده‌ای دریافت کرد مبنی بر این‌که تعداد کثیری از مهاجرانی که اخیراً از کشور لائوس به آمریکا مهاجرت کرده بودند، هنگام خواب جان خود را از دست می‌دادند. تقریباً همه آن‌ها مرد بودند، در سنین بین بیست تا چهل و اندی سالگی به سر می‌بردند و بیشتر آن‌ها جزو گروه قومی همونگ بودند که پس از به قدرت رسیدن شورشیان کمونیست موسوم به پاتت لائو و از ترس آزار و اذیت‌های آنان، از لائوس گریخته بودند. برای نزدیکان این افراد، تنها نشانه‌ای که از مرگ آن‌ها خبر می‌داد، سروصداهای ناشی از تقلای آن‌ها برای نفس کشیدن و ناله‌ها یا فریادهایی بود که گهگاه سر می‌دادند. بااین‌همه، آن‌ها تا قبل از این‌که کسی برای کمک سر برسد، جان می‌باختند.

متخصصان شیوع‌شناسی هرچه تلاش کردند، نتوانستند دلیلی برای این «سندرم مرگ ناگهانی شبانه» پیدا کنند. کالبدشکافی هم هیچ‌گونه شواهدی دال بر مسمومیت نشان نداد. هیچ نکته غیرعادی‌ای هم در مورد رژیم غذایی یا وضعیت سلامت روان آن‌ها وجود نداشت. بااین‌وجود، در زمان اوج سندرم مرگ شبانه، میزان مرگ‌ومیر ناشی از این سندرم از مجموع میزان مرگ‌ومیر ناشی از ۵ عامل اصلی مرگ در میان مردان جوان قوم همونگ هم بیشتر بود. دلیل این‌که این تعداد بزرگسالان به‌ظاهر سالم در خواب از دنیا می‌رفتند، چه بود؟

تحقیقات یک متخصص انسان‌شناسی پزشکی به نام شلی اَدلر  در نهایت این معما را حل کرد. طبق روایات عامه قوم همونگ، دیوی شَبرو به نام «دَب تسوگ» شب‌هنگام در جهان پرسه می‌زند. این موجود وقتی قربانی خود را پیدا می‌کند، خود را روی او می‌اندازد و اجازه حرکت کردن و نفس کشیدن را به او نمی‌دهد.

مردمان همونگ، زمانی که در کوه‌های لائوس زندگی می‌کردند، می‌توانستند از حکیم قبیله خود بخواهند که یک گردن‌بند محافظ برایشان بسازد یا با قربانی کردن حیوانات، موجب شادی روح نیاکان‌شان شوند تا بلای دَب تسوگ را دفع کنند اما این مردان اکنون در ایالات‌متحده بودند؛ آن‌جا حکیمی وجود نداشت و تقدیم قربانی‌های آیینی برای شاد کردن روح اجداد هم امکان‌پذیر نبود. درنتیجه، آن‌ها دیگر محافظتی در برابر دَب تسوگ نداشتند. بسیاری از افراد این قوم هم به مسیحیت گرویده بودند تا بتوانند بهتر در فرهنگ آمریکا ادغام شوند و ازاین‌روی، به‌کلی از آیین‌های قدیمی خود رویگردان بودند.

احساس گناه به خاطر ترک سنت‌های آبا و اجدادی، خود عامل اضطراب مزمنی بود که می‌توانست به سلامت روحی آن‌ها آسیب برساند اما با فرا رسیدن شب، ترس از دَب تسوگ به واقعیت تبدیل می‌شد و با خود کابوس‌های آزاردهنده به همراه می‌آورد که منجر به تجربه حس فلج خواب یا در اصطلاح عوام، بختک می‌شد. در این حالت، ذهن هوشیار است؛ گویی که فرد کاملاً بیدار باشد اما بدن قادر به حرکت نیست. فلج خواب به‌خودی‌خود خطرناک نیست و حدود ۸ درصد افراد به آن دچار می‌شوند.

بااین‌حال، از دید مهاجران قوم همونگ، این‌گونه به نظر می‌رسید که دَب تسوگ قصد جان آن‌ها را کرده است. به گفته اَدلر، این ترس شدید آن‌قدر قوی بود که می‌توانست موجب تشدید آریتمی قلبی شده و منجر به ایست قلبی شود. با افزایش مرگ‌ومیرها، ترس در میان مردان همونگ بیشتر هم شد به‌گونه‌ای که نوعی وحشت عمومی شکل گرفت که خود می‌تواند دلیل مرگ‌های بیشتری هم بوده باشد. این استدلال اکنون توسط بسیاری از دانشمندان به‌عنوان دلیل این مرگ‌ها پذیرفته شده است.

روزنامه‌های آن زمان، از «عقب‌ماندگی فرهنگی» این قوم سخن می‌گفتند و بر این عقیده بودند که  «زمان برای آن‌ها متوقف شده بود» و «خرافات و افسانه‌ها بر افکار آن‌ها حکمرانی می‌کردند» اما دانشمندان امروزه بر این باورند که همه ما مستعد داشتن باورهای این‌چنینی هستیم که به‌اندازه دَب تسوگ قوی هستند. شما ممکن است به دیو و دد اعتقاد نداشته باشید اما افکاری که در مورد تناسب‌اندام خود دارید و انتظاراتی که درباره سلامتی خود در طولانی‌مدت شکل می‌دهید، ممکن است تأثیرات جدی برای طول عمر شما داشته باشند و خطر بیماری‌های قلبی هم از این قاعده مستثنی نیست. این امر، قدرت عظیم اثر انتظار را به تصویر می‌کشد و تنها زمانی می‌توانیم از مزایای آن برخوردار شویم که بتوانیم اثرات آن را تشخیص دهیم تا زندگی طولانی‌تر، سالم‌تر و شادتری را برای خود به ارمغان بیاوریم.

این ادعاهای تحریک‌آمیز ممکن است به طرز خطرناکی یادآور محتوای بسیاری از کتاب‌های خودیاری الهام گرفته از معنویت عصر جدید باشد؛ مانند کتاب راز اثر راندا برن که ۳۵ میلیون نسخه از آن در سطح جهان به فروش رفت. برن در این کتاب «قانون جذب» را ترویج می‌کند. این مفهوم بیان می‌کند که مثلاً اگر خود را ثروتمند تجسم کنید، پول بیشتری به زندگی شما سرازیر می‌شود. درست است که طرفداران قانون جذب تلاش می‌کنند یافته‌های این کتاب را با مکانیسم‌های روان‌شناختی و فیزیولوژیکی پذیرفته‌شده مانند کارکرد دستگاه‌های عصبی و ایمنی بدن توضیح دهند اما چنین ادعاهایی، شبه‌علم محض هستند. در ادامه، یاد خواهیم گرفت که چگونه باورهای ما می‌توانند بر بسیاری از وقایع مهم زندگی تأثیر بگذارند، بدون این‌که ماوراءالطبیعه دخالتی در امور داشته باشد.

ممکن است با خود فکر کنید که چگونه محتوای افکار ما می‌تواند تأثیر معناداری در هرج‌ومرج جهان امروز داشته باشد. من بخش‌های زیادی از این کتاب را در بحبوحه همه‌گیری کرونا نوشتم، زمانی که بسیاری از ما داغدار عزیزان‌مان بودیم و ترس از دادن معیشت خود را داشتیم. ما همچنین با بلاتکلیفی و ناآرامی‌های سیاسی عظیمی روبرو بوده‌ایم و بسیاری در میان ما، همچنان با نابرابری‌های ساختاری شدیدی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. با این تفاصیل، به نظر می‌رسد انتظارات و باورهای ما در برابر همه این عوامل، قدرت چندانی نداشته باشند.

احمقانه است که بگوییم «مثبت‌اندیشی» می‌تواند همه این ناراحتی‌ها و اضطراب‌ها را از بین ببرد و من هم هرگز چنین ادعایی را مطرح نمی‌کنم. (تحقیقات علمی مکرراً نشان داده‌اند که صرفاً انکار دشواری‌های یک موقعیت تنها به بدتر شدن آن موقعیت منجر می‌شود.) بااین‌حال، همان‌طور که در ادامه خواهیم دید، باورهای ما در مورد ظرفیت‌های خودمان، می‌توانند به روش‌های مختلف بر نحوه مقابله ما با چالش‌ها تأثیر بگذارند و همچنین تأثیری که این چالش‌ها بر سلامت جسمی و روانی ما وارد می‌کنند را تعیین کنند. وقوع بسیاری از بحران‌هایی که ما امروزه با آن‌ها مواجه هستیم، خارج از کنترل ماست اما اغلب این انتظارات ما هستند که تعیین‌کننده واکنش‌های ما به موقعیت‌های دشوار هستند. درک این موضوع به ما امکان می‌دهد انعطاف‌پذیری خود را افزایش داده و در مواجهه با مشکلات، به سازنده‌ترین روش واکنش نشان دهیم.

نکته بسیار مهمی که من در جای‌جای این کتاب بر آن تأکید خواهم کرد این است که «اثرات انتظاری» که در فصول مختلف کتاب توضیح داده شده‌اند، به باورهای خاص مربوط می‌شوند و نه مفهوم کلی خوش‌بینی یا بدبینی. با بهره بردن از دانش علمی در مورد این‌که چگونه انتظارات شما به زندگی‌تان شکل می‌دهند، می‌توانید بیاموزید که افکار خود را بدون این‌که خودتان را گول بزنید، در چارچوب‌های جدید بازتعریف کرده و مورد ارزیابی قرار دهید و برای این کار نیازی نیست که مثل پولیانای الکی‌خوش  رفتار کنید.