آیین سخنوری

آیین سخنوری از سایت گودریدز امتیاز 3.6 از 5 را دریافت کرده است.

محمدعلی فروغی ملقب ذکاءالملک، یکی از شخصیت‌های چندوجهی در عرصهٔ تاریخ و ادبیات و فرهنگ مدرن ایران است. آغاز کار او چه در نقش یک رجل سیاسی و چه به عنوان مترجم و مبلّغ یا تأویل‌گر فلسفه و آموزه‌های غربی درست با نخستین صورت‌بندیِ ایده‌های مدرن و آغاز نفوذ مدرنیسم در ایران هم‌زمان بود. کتاب آیین‌ سخنوریِ فروغی، یکی از کتاب‌های مهم دربارهٔ فن خِطابه است و علاوه بر چگونگی سخنوری، نمودار افکار دانشمندان هر قوم نیز در این کتاب ذکر شده است. نسخهٔ پیش‌رویِ شما ویرایش جدید کتاب آیین سخنوری از محمدعلی فروغی است که نشر صدای معاصر آن را در سال 1402 منتشر کرد. این کتاب در سال‌های مختلف توسط ناشرین متفاوت منتشر شده است.

این یک واقعیت است که همه باید درست صحبت کردن را بیاموزند اما فروغی در این اثر صرفاً به علم بلاغت یا سخنوری نپرداخته بلکه علاوه بر فارسی‌نویسی ساده و روان که خودش در حقیقت پایه‌گذار همین ساده‌نویسی و منتقد پیچیده‌نویسی و قلنبه‌نویسی بوده است، خوانندگان فارسی‌زبان چندین دههٔ پیش را نسبت به پاسداری از زبان فارسی و درک ظرفیت‌ها و زیبایی‌های آن سفارش کرده و از خطرهایی که زبان فارسی را تهدید می‌کرد و امروز آن تهدیدهای هشتادسال پیش فروغی متأسفانه صورت عمل به خود گرفته، انذار داده است.

«مردم برای اینکه به سخن کسی گوش دهند و اعتنا کنند باید به او اعتماد داشته باشند و او را درست و راستگو و دانا و صمیمی و خیرخواه و مهربان بدانند و ارجمند و گرامی بدارند. این مسأله دلیل و برهان و توضیح و بیان لازم ندارد و شک نیست که شنوندگان هر چه این گمان‌ها و احساسات را دربارهٔ گوینده بیشتر داشته باشند، سخن او مؤثرتر و نافذتر است. پس هر کَس می‌خواهد در دنیا به سخنوری کار از پیش ببرد یا به مقامی برسد، باید چنان زندگی کند که مردم او را به این صفات بشناسند. گذشته از اینکه سخنور باید نزد مردم به این صفات شناخته شده باشد هنگام سخنوری نیز باید چنان سخن بگوید که اگر او را به این صفات می‌شناسند، سخن او آن گمان‌ها را در اذهان تأیید و استوار کند و آن عوالم را در همان حال به یاد آورد و محبت و احترام او در دل‌ها بنشیند و اگر او را نمی‌شناسند، از کلامش به این عقاید و احساسات دربارهٔ او بگرایند وگرنه به سخنش گوش نمی‌دهند یا اگر بدهند از گوش فراتر نمی‌رود و به دل نمی‌نشیند. پس سخنور باید آن چنان بگوید که او را درست و راستگو بیابند و نیز بی‌غرض و خیرخواه به جا بیاورند. مردم چون کسی را درست و بی‌غرض و خیرخواه بدانند، البته از روی رغبت و میل به او گوش می‌دهند زیرا معتقدند که بر نفع ایشان سخن می‌گوید و از شنیدن آن سود خواهند برد.»

«از مواضع مهم تعریف آن است که در علم منطق آن را حدّ و رسم نامیده‌اند. چون کسی که سخنوری می‌آموزد، البته علم منطق را به قدر کفایت دیده است. ما از بیان این که تعریف چیست و شرایط و لوازم آن کدام است بی‌نیازیم، همین قدر گوییم چون خواهند خوب و بد چیزی یا موافق و مخالف بودن آن را با مدعای خود ثابت کنند بسیار از اوقات آن را به حد یا به رسم تعریف می‌کنند زیرا که مقصود از تعریف این است که چیزی به درستی شناخته و حقیقت آن دانسته شود و چون حقیقت چیزی شناخته شد به آسانی می‌توان دانست که نیک است یا بد و مدعای آن بر صادق هست یا نیست. مثلاً اگر مدعی باشیم که کم کسی عادل است، می‌گوییم عادل آن است که شیوهٔ او همواره این باشد که حق کسی را چنانکه باید ادا کند و کسانی که این صفت را داشته باشند کم‌اند و چون خواهند که اثبات کنند که سخنوری، فن شریفی است همین که آن را تعریف کنند که سخنوری نیکو گفتن است، مقصود حاصل می‌شود و هیچ کسی نمی‌تواند مدعی شود که نیکو گفتن بد کاری است. تعریف چیزها را به اقسام مختلف می‌توان کرد. پس واضح است که چون در سخنوری بخواهیم تعریف به کار ببریم باید آن را بیاوریم که با مراد ما تناسب داشته باشد و به آسانی مقصود برساند مثلاً در همان مدعای فوق که می‌خواستیم شرافت سخنوری را ثابت کنیم اگر تعریف دیگر را که (سخنوری فن اقناع و ترغیب است) اختیار می‌کردیم به آن خوبی مقصود حاصل نمی‌شد و می‌بایست وارد شویم در اینکه اقناع و ترغیب خوب است.»

«سخنور پس از حاصل کردن مقصودی که از درآمد داشت وارد مطلب می‌شود و آن را طرح می‌کند. در این باب دستوری لازم نیست. قاعدهٔ کلی این است که طرح مطلب باید روشن و واضح و صریح بوده و سخن مختصر، مفید، ساده، طبیعی و بی تصنع باشد. ممکن است که سخنور چون می‌خواهد طرح مطلب کند آن را اعلام نماید ولیکن بسا می‌شود که حاجت به اعلام نیست و گاهی اعلام نکردن بهتر است که شنوندگان بی‌آنکه متوجه باشند مطلب را طرح شده بیابند. در هر حال خواه به تصریح باشد یا به دلالت تضمنی موضوع سخن باید درست معلوم و روشن باشد و چنان نشود که شنوندگان تا آخر ندانند و نفهمند مقصود گوینده چه بود. ممکن است مطلب متضمن الفاظ و اصطلاحاتی باشد که شنوندگان ندانند یا احتمال اشتباهی رود. در این صورت باید آنها را تعریف کرد چه بسا می‌شود که اختلاف میان مردم به واسطهٔ آشنا نبودن به اصطلاح و زبان یکدیگر است و نزاع لفظی است و اگر معانی روشن شود چندان اشکالی پیش نمی‌آید. همچنین است حال تقسیم مطالب در جائی که قابل تقسیم است، یعنی امور چند باشد که برای روشن شدن آنها باید قسمت به قسمت پیش رفت. در این صورت گاه سخنور اظهار می‌کند که مطلب را تقسیم می‌نماید و گاه اظهار نکرده کار خود را می‌سازد و گروهی این، گروهی آن پسندند و در این باب هم ذوق و سلیقهٔ سخنور حاکم است.»

سخنوری یا خطابه، فنی است که به وسیلهٔ گوینده شنونده را به سخن خود اقناع و بر منظور خویش ترغیب می‌کند. پس غرض از سخنوری همین دو نتیجه است که شنونده سخن گوینده را بپذیرد و بر منظور او برانگیخته شود. گوینده‌ای که این فن را به کار می‌برد، خطیب و سخنور نامند و سخنی را که این فن در آن به کار برده شود، خطبه و خطابه و نطق و گفتار خوانند. چون انسان باید با همجنسان خود زندگانی کند و وسیلهٔ مهم ارتباط مردم با یکدیگر سخن گفتن است؛ هر کس غالباً محتاج می‌شود که سخنوری کند تا دیگران به مقصود او بگرایند. پس بسیاری از مردم همه جا و همه وقت دانسته یا ندانسته سخنوری به کار برده و می‌برند و نمی‌توان گفت این فن را در کجا و چه زمان آغاز شده است اما مردم بسیاری در اعصار مختلف از فن سخنوری استفاده کرده‌اند تا بتوانند به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کنند.

محمدعلی فروغی کتابِ آیین سخنوری را نوشت تا فن خِطابه را به خوانندگان بیاموزد و نمونه‌های خواندنی از چند خطابهٔ مرغوب که در مکان و زمان‌های مختلف ایراد شده است را نیز در این کتاب ذکر کرده است تا آموزندگان سخنوری بهتر به دقایق این فن پی ببرند. این مجموعه چنان گردآوری شده که با مطالعهٔ آن می‌توانید با تاریخ سخنوری نیز آشنا شوید. خِطابه‌های ذکر شده در این کتاب همه از شاهکارهای ادبی ملل به شمار می‌روند و با مطالعهٔ آن‌ها متوجه می‌شوید که دانشمندان هر قوم ابنای زمان را چگونه به سوی احساسات لطیف انسانیت پروری و نیکوکاری می‌کشاندند و چگونه کوشیده‌اند که آنان را از مادّیت دور ساخته به روحانیت نزدیک کنند. هدفِ دیگر این کتاب رهبری نوآموزان در فن ترجمه و نگارش زبان فارسی است چون از نظر نویسنده کسانی که روش فارسی‌نویسی و مخصوصاً‌ ترجمه را به درستی به دست داشته باشند بسیار کم هستند و گذشته از این که بسیاری از جوانان علم فارسی را نیاموخته‌اند، آشنایی به زبان‌های خارجه اذهانشان را منحرف ساخته و همان طرز تعبیر و بیانی را که از پدر و مادر باید آموخته باشند، نیز نگاه نداشته‌اند و جای بسی تأسف است که زبان فارسی که یکی از بهترین و شیرین‌ترین زبان‌هاست، تحریف و تضییع شود. بنابراین نویسنده در این کتاب نهایت تلاش خود را به کار بسته تا عین عبارات گویندگان هر قِسم را بی‌کم و کاست به فارسی بنویسد تا علاوه بر سخنوری، شیوهٔ نگارش حقیقی فارسی را نیز به خوانندگان بیاموزد.

مقالهٔ اوّل ـ کلیّات
فصل اول معنی سخنوری و تاریخچهٔ پیدایش آن
فصل دوم تعریف، موضوع، غایت، فایدهٔ سخنوری و معنی بلاغت
فصل سوم اقسام بلاغت و سخنوری
فصل چهارم  در این که سخنوری مراحلی دارد
مقالهٔ دوّم ـ مراحل سخنوری
فصل اول سخن آفرینی یا انشاء سخن
بخش اول اعمالی که انشاء سخن مشتمل بر آن است
بخش دوم رعایت آداب
بخش سوم  شورانگیزی
بخش چهارم اقامهٔ حجت و دلیل
۱- کلیّات
۲- اقسام حجت‌های خِطایی
۳- مواضع حجت‌های خطابی
۴- دقایق و نکات احتجاج
فصل دوم تنظیم سخن یا سخن پیوندی
بخش اول معنی و اهمیّت چگونگی تنظیم سخن
بخش دوم درآمد سخن
بخش سوم طرح مطلب و تقسیم آن

• کتاب هنر سخنوری اثر برایان تریسی نویسندهٔ کانادایی است. او یکی از سخنرانان انگیزشی است که کتاب‌های خودیاری بسیار پرفروشی نوشته است. تریسی در این کتاب از اهمیت توانایی صحبت‌کردن می‌گوید و به شما نشان می‌دهد درست صحبت‌کردن چقدر می‌تواند در پیشرفت شما نقش داشته باشد و این‌که چطور می‌توانید به‌درستی صحبت کنید و سخن بگویید.

• کتاب آیین سخنرانی اثر دیل کارنگی نویسنده و سخنران آمریکایی است. او در این کتاب به روشی ساده، مؤثر و امروزی از مهارت سخن گفتن می‌گوید و شما را با قدرت یاد گرفتن سخنرانی آشنا می‌کند و به شما نشان می‌دهد چطور می‌توانید با فن بیان درست در اجتماع و کار به موفقیت برسید.