مرض تا به موت

مرض تا به موت از سایت گودریدز امتیاز 4.1 از 5 را دریافت کرده است.

مرض تا به موت از سایت آمازون امتیاز 4.7 از 5 را دریافت کرده است.

مرض تا به موت کتابی از فیلسوف دانمارکی سورن کیرکگور است که در سال 1849 آن را با نام مستعار آنتی‌ـ‌کلیماکوس منتشر کرد که برعکس نام مستعار «یوهانس کلیماکوس»‌اش نشان می‌دهد او یک مسیحی خارق‌العاده و معتقد است. این کتاب که اثری در اگزیستانسیالیسم مسیحی است، دربارهٔ مفهوم یأس از نظر کیرکگور است که او آن را با مفهوم مسیحی گناه که به آن «گناه یأس» می‌گوید، برابر می‌داند. والتر لوری مضامین این کتاب را تکراری از مضامین اثر قبلی کیرکگور «ترس و لرز» می‌داند و بسیاری معتقدند مضامین این کتاب بیشتر با کتاب «مفهوم اضطراب» مرتبط است.

کیرکگور یکی از مهم‌ترین فیلسوفان قرن هجدهم است و کتاب مرض تا به موت مضامین قوی اگزیستانسیالیستی دارد. با این‌که این کتاب یکی از آثار دشوار کیرکگور است اما پس از درک مضمون اصلیِ نویسنده خواندن آن راحت‌تر می‌شود و از کتاب «مفهوم اضطراب» ساده‌تر است. این کتاب منبع ارزشمندی برای علاقه‌مندان به روان‌شناسی وجودی یا فلسفهٔ دینی است. بااین‌‌حال اگر سایر آثار کیرکگور را نخوانده باشید، شاید بهتر است از آثار راحت‌تر این فیلسوف شروع کنید.

«انسان روح است. اما روح چیست؟ روح خود است. اما خود چیست؟ خود رابطه‌ای است که با خودش رابطه برقرار می‌کند یا در واقع آن چیزی در این رابطه است که رابطه برقرار کردنِ آن با خودش است. خود نه این رابطه بلکه رابطه برقرار کردن این رابطه با خودش است. انسان ترکیبی دیالکتیکی است از نامتناهی و متناهی، از زمانی و ابدی، از آزادی و ضرورت. در یک کلام: ترکیبی دیالکتیکی. ترکیب دیالکتیکی رابطه‌ای میان دو حد یا دو عنصر است. چون از این منظر بنگریم، انسان هنوز خود نیست. در رابطه‌ای که میان دو چیز برقرار می‌شود، رابطه در قالب وحدتی سلبی به صورت حد یا عنصر سوم در می‌آید، و دو چیز مورد نظر با آن رابطه رابطه برقرار می‌کنند و در متن آن رابطه با آن رابطه مربوط می‌شوند؛ هنگامی که از منظر روان می‌نگریم، چنین رابطه‌ای میان روان و جسم برقرار می‌شود. در مقابل، اگر می‌‌گوییم این رابطه با خودش رابطه برقرار می‌کند، آنگاه باید گفت این رابطه عنصر یا حد سوم ایجابی است، و این همان است که خود می‌نامیم. خود رابطه‌ای از این جنس است، رابطه‌ای که با خودش رابطه برقرار می‌کند. از همین رو، این رابطه یا باید خودش را بنا کرده باشد یا باید چیزی دیگر آن را بنا کرده باشد.»

«یأس حسن است یا عیب؟ به وجهی سراپا دیالکتیکی هر دو است. اگر به یأس فقط در وجه انتزاعی آن، یعنی مجرد از شخص مأیوس و بدون ارجاع به شخصی مشخص، نظر کنیم ناچاریم بگوییم یأس حسنی عظیم است. امکان این مرض و ابتلا به آن امتیازی است که انسان نسبت به دیگر حیوان‌ها دارد، امتیازی است که به شکلی کاملاً متفاوت با خصلتی چون راست‌قامت‌بودن انسان را از دیگر حیوان‌ها متمایز می‌کند زیرا از علوّ یا رفعت نامتناهیِ برآمده از روح بودنِ انسان حکایت دارد. امکان مبتلا شدن به این مرض امتیاز انسان نسبت به حیوان است و آگاهی داشتن از این مرض امتیازی است که انسان مسیحی نسبت به انسان طبیعی دارد و شفا یافتن از این مرض مایهٔ سرور و بهجت انسان مسیحی است. بنابراین قوهٔ مأیوس شدن حُسنی نامتناهی است. و با اینحال، بالفعل در حالت یأس بودن نه تنها بزرگ‌ترین مصیبت و الیم‌ترین عذاب بلکه عین هلاک است. رابطهٔ میان امکان و فعلیت در کل به این صورت نیست؛ اگر قوه یا قابلیتِ چیزی‌بودن به‌راستی حسن باشد، بالفعلْ آن چیزبودن حُسنی به مراتب عظیم‌تر خواهد بود. به بیان دیگر، بودن، یعنی بالفعل چیزی بودن، نسبت به قادر بودن، یعنی بالقوه آن چیز بودن، در مرتبه‌ای رفیع‌تر قرار می‌گیرد. اما در مورد یأس این نسبت وارونه می‌شود: بالفعل در حالت یأس بودن در قیاس با بالقوه مأیوس بودن در مرتبه‌ای نازل‌تر قرار می‌گیرد.»

«پس هنگامی که این بی‌‌تعادلی، یعنی یأس، روی می‌دهد آیا می‌توان گفت به‌طور طبیعی استمرار می‌یابد؟ نه. نه به طور طبیعی. استمرار یأس نه ناشی از بی‌تعادلی بلکه ناشی از رابطه‌ای است که با خودش رابطه برقرار می‌کند. به بیان دیگر، هربار که بی‌تعادلی رخ می‌نماید و هر دم که بی‌تعادلی حضور دارد، باید به آن رابطه برگردیم. حتماً‌ شنیده‌اید که می‌گویند فلانی دستی دستی، مثلاً با سهل‌انگاری و بی‌مبالاتی، خودش را مریض کرد. آری، به این‌سان، مرض ادامه می‌یابد و از آن لحظه به بعد قوّت می‌گیرد و حالْ مرض چیزی بالفعل است و منشأ آن بیش از پیش چیزی گذشته می‌‌شود. هم نامردی است هم علامت سنگدلی که مدام به بیماری بگوییم، «آهای، تو همین لحظه داری دستی‌دستی خودت را مریض می‌کنی.» به بیان دیگر، خلاف مروت و انصاف است که پیوسته فعلیت مرض را در امکان آن حل کنیم. آری؛ درست است که او خودش دستی دستی خود را بیمار کرده اما این کار را فقط یک بار کرده و بس؛ پایداریِ مرض یکی از پیامدهای سادهٔ این واقعیت است که او یک بار این کار را کرده است؛ نمی‌توان و نباید هر لحظه شخص او را علت پیشرفت بیماری گرفت. او دستی دستی خود را مریض کرده است اما نمی‌توان گفت: «او دارد دستی دستی خود را مریض می‌کند.» قضیهٔ یأس البته فرق می‌کند.»

کیرکگور فیسلوف دانمارکی کتابِ مرض تا به موت را برای تعالی دادن به روح مخاطبین و بیدارکردن آن نوشته است. او در این کتاب از اضطراب در سطح ذهنی-عاطفی فراتر می‌رود و به سطح معنوی می‌رسد، جایی که در تماس با امر ابدی، اضطراب تبدیل به یأس می‌شود. هم اضطراب و هم یأس منعکس‌کنندهٔ رابطهٔ نادرستی هستند و از نظر کیرکگور یأس بیان عمیق‌تری برای اضطراب و نشانه‌ای از ابدیت است که برای نفوذ در هستی موقتی در نظر گرفته شده است. او این کتاب را با نام مستعار «آنتی کلیماکوس» نوشت و او در مقام نویسنده‌ای معتقد و موحد به مسیحیت، باور دارد غایت انسان در جهان، رسیدن به حیات ابدی است و این امر در مسیر پاسخگویی مستقیم به خداوند حاصل می‌شود. درواقع کیرکگور نشان می‌دهد که اگر انسان بتواند خودِ حقیقی‌اش را بیابد، به کمال مطلوب و آن هدف حیات ابدی دست خواهد یافت. او در این کتاب توضیح می‌دهد که بزرگ‌ترین خطری که انسان را تهدید می‌کند، خودِ انسان است چون چنان در دنیا گم شده که انگار اتفاقی نیفتاده و همه‌چیز عادی است. کتاب مرض تا به موت به دو بخش «مرض تا به موت یاس است» و «یاس گناه است» تقسیم شده است.

• کتاب چگونه کیرکگور بخوانیم  اثر جان دی کاپوتو است. کاپوتو در این کتاب گزارشی قانع‌کننده از کیرکگور ارائه داده است، متفکری که در دوران پست مدرن می‌زیست و انقلابی را به راه انداخت که مارتین هایدگر و ژاک دریدا دنبال آن را گرفتند. بخش‌هایی از این کتاب شامل قرائت کیرکگور از داستان ابراهیم و اسحاق و نظریهٔ انقلابی مبنی بر این‌که حقیقت ذهنیت است، می‌شود.

• کتاب مفهوم اضطراب اثر دیگری از سورن کیرکگور فیلسوف دانمارکی دربارهٔ اضطراب است. او معتقد است اضطراب راهی برای نجات نوع بشر است و این رساله تعمقی ساده با گرایش روان‌شناختی دربارهٔ مسئلهٔ گناه موروثی در علم اصول دین است.

• کتاب یا این یا آن اثر دیگری از سورن کیرکگور فیلسوف دانمارکی است. او در این کتاب با روایت‌های داستانی خود شما را با مباحثی مانند الهیات، فلسفهٔ اگزیستانسیال و مراحل مختلف زندگی انسان‌ها آشنا می‌کند.

• کتاب ترس و لرز اثر دیگری از سورن کیرکگور است که از نظر خود کیرکگور بهترین کتابش بود اما بسیاری معتقدند این کتاب دشوارترین اثر اوست. او در این کتاب به کاوش در روانشناختی دین پرداخته و به این سؤال پاسخ می‌دهد که «ایمان چیست؟» و جواب این سؤال را در بستر ارتباط عاطفی و روانشناختی میان انسان و خدا بررسی می‌کند.