یک وجب خاک (جیبی)

گفتیم که یک وجب خاک جستار است و از این‌رو «من» راوی، یا همان نویسنده در آن پررنگ است. مشاهده‌گر است و به دیده‌ها و شنیده‌ها و خوانده‌هایش رجوع می‌کند. همان ابتدای کتاب با نوع و حال‌وهوای روایت او آشنا می‌شویم وقتی که می‌خوانیم: «اگر گردشگر باشی و پا به آنتیگوا  بگذاری، این‌چیزها در انتظارت است. اگر با هواپیما بیایی، در فرودگاه بین‌المللی وی. سی. بِرد فرود می‌آیی. وی‌یِر کورن‌وال (وی. سی.) بِرد نام نخست‌وزیر آنتیگواست. شاید از آن دست گردشگرانی باشی که پیش خودشان می‌گویند چرا نخست‌وزیر باید یک فرودگاه را به نام خودش بزند. چرا مدرسه نه، چرا بیمارستان نه، چرا یک بنای عظیم یادبود نه؟ تو گردشگری و هنوز مدرسه‌ای در آنتیگوا ندیده‌ای، هنوز بیمارستانِ آنتیگوا را ندیده‌ای، هنوز بنای یادبودی در آنتیگوا ندیده‌ای.» 

کتاب با همین سطرها آغاز می‌شود. گویی ما همراه با نویسنده شده‌ایم که دارد به سرزمین آبا و اجدادی‌اش سفر می‌کند. یک وجب خاک روایتگر عبوسانه و خشک تاریخ یک سرزمین نیست. روایتی است که نخیل، فکت، تاریخ درهم‌آمیخته می‌شود و نتیجه‌اش می‌شود قصه‌ای که می‌خواهد نویسنده‌اش به این سؤال پاسخ دهد که: «آنتیگوایی که می‌شناختم، آنتیگوایی که در آن بزرگ شدم، آنتیگوایی نیست که توی گردشگر حالا می‌بینی. آن آنتیگوا دیگر وجود ندارد. آن آنتیگوا شاید به‌دلیلی واضح، یعنی گذر زمان، دیگر وجود ندارد.»

نویسنده از ویرانی‌های سرزمینش می‌نویسد. اینکه چطور وقتی آنتیگوا به مستعمرۀ انگستان درآمد، رو به ویرانی نهاد. به زمانی برمی‌گردد و از خلال خاطراتش در ایام کوکی، رفتارهای نژادپرستانه انگلیسی‌ها را بازگو می‌کند: «مدیر مدرسهٔ دخترانه خانمی بود که وزارت مستعمرات انگلستان استخدامش کرده بود و او را برای مدیریت این مدرسه به آنتیگوا فرستاده بود، مدرسه‌ای که تازه بعد از به دنیا آمدن من شروع به پذیرش دخترانی کرد که خارج از ازدواج به دنیا آمده بودند؛ در آنتیگوا به فکر هیچ‌کس نرسیده بود که این راهکاری برای راه ندادن کودکان سیاه‌پوست به این مدرسه است. این خانم بیست‌وشش سال داشت، از فارغ‌التحصیلی‌اش زمان چندانی نگذشته بود، اهلِ ایرلند شمالی بود، و بارها و بارها به دختربچه‌ها می‌گفت مثل میمونی که تازه از درخت پایین آمده رفتار نکنند. هیچ‌کس تصور نمی‌کرد اسم این حرف "نژادپرستی" است.» آنتیگوا ملک طلق انگلستان بوده و به باور نویسنده یکی از عوامل ویرانی این کشور. به یاد می‌آورد که: «در آنتیگوا، بیست‌وچهارم مه تعطیل بود ــ تعطیلی رسمی به‌مناسبت تولد ملکه‌ویکتوریا. از خودمان نمی‌پرسیدیم این آدمِ بی‌نهایت گوشت‌تلخ مگر سال‌ها پیش نمرده؟ در عوض، بابت تعطیلی خوشحال بودیم. یک بار سر شام (این اتفاق اخیراً افتاد)، روبه‌روی یک مرد انگلیسی نشسته بودم، یکی از آن آدم‌های باهوشی که می‌دانند چطور افسار تولیدات انگلیس را در دست بگیرند ولی حالا، بعد از افول امپراطوری، هیچ‌کاری از دست‌شان برنمی‌آید؛ خیلی غمگین‌اند و بر فراز زباله‌دان تاریخ نشسته‌اند. من داشتم حرف‌های همیشگی‌ام علیه انگلستان و انگلیسی‌ها را می‌زدم و برای حسن‌ختام حرف‌هایم گفتم: "می‌دانستید ما را وادار می‌کردند تولد ملکه‌ویکتوریا را جشن بگیریم؟" گفت در مدرسه‌ای که او در انگلیس می‌رفت، هر سال مراسم بزرگداشت مرگ ملکه را برگزار می‌کردند. گفتم: "خب، فارغ از اینکه ملکه مال شما بود و هرکاری که به‌خاطرش انجام می‌دادید بجا بود، حداقل می‌دانستید که او مُرده."»

جز بررسی استعمار انگلیس، نویسنده به عوامل داخلی که بر نابودی سرزمینش مؤثر بوده هم اشاره می‌کند. به دولتی فاسد که دستش در جیب مردمانش است. دولتی که عرضه و توان بازسازی کتابخانه‌ای در شهر را ندارد و از این‌رو راوی کتاب خشمگین از فساد مقامات می‌نویسد: «نزدیکان نخست‌وزیر علناً یکی از بزرگ‌ترین فاحشه‌خانه‌های آنتیگوا را اداره می‌کنند. بعضی از بانک‌های برون‌مرزی پوششی برای تبهکاران هستند تا پول‌های به‌دست‌آمده از قاچاق مواد یا سایر راه‌های خلافِ به دست آوردن پول‌های کثیف را پنهان کنند، هرچند به نظر می‌رسد در آنتیگوا تمام راه‌های به دست آوردن پول‌های کلان راه‌های کثیفی هستند. همه می‌دانند که یکی از وزرا در قاچاق موادمخدر دست دارد. این وزیر و یک وزیر دیگر دولت با سپرده‌های پول‌های کثیف‌شان در بانک‌های برون‌مرزی سود می‌برند.»

جامائیکا کین‌کِید ـــ نویسنده، داستان‌نویس و استاد دانشگاه ـــ زادۀ ۱۹۴۹ در آنتیگواست، جزیره‌ای کوچک در قلبِ دریای کارائیب. کین‌کِید در سال ۱۹۶۵ به ایالات متحد مهاجرت کرد و بیست سال در استخدام نشریۀ نیویورکر بود و در آنجا داستان و مقاله می‌نوشت. غیر از نیویورکر، مطالبش را به پاریس‌ریویو هم برای انتشار می‌سپرد. او چند مجموعه‌داستان، رمان و جستار در قالب کتاب منتشر کرده. از کین‌کِید متأسفانه آثار چندانی به فارسی ترجمه نشده. احمد اخوت داستان کوتاه «دختر» او را ترجمه کرده و در کتاب به‌انتخاب مترجم: داستان‌های کوتاه از نویسندگان بزرگ (افق، ۱۳۹۳) به چاپ سپرده است.