خواب در حکومت توتالیتر (کابوس های یک ملت)

خواب در حکومت توتالیتر از سایت گودریدز امتیاز 4.1 از 5 را دریافت کرده است.

خواب در حکومت توتالیتر: کابوس‌های یک ملت 1939ـ1933، اثر شارلوته برات روزنامه‌نگار آلمانی است. این کتاب ابتدا به عنوان مقاله‌ای کوتاه در سال 1966 منتشر شد و سپس برات توانست این مقاله را با کمک هانا آرنت در قالب کتابی تحت عنوان Das Dritte Reich des Traums در سال 1966 به چاپ برساند. نسخهٔ انگلیسی این کتاب در سال 1968 با مقاله‌ای از برونو بتلهایم روانکاوِ برجسته، به چاپ رسید. این کتاب مجموعه‌ای شگرف از خواب‌هاست که برای آشکارشدن معنایشان به علم هیچ نیازی نیست. خواب‌های این مجموعه آشکارا عملکرد درونی اذهان خواب‌بینان را برملا می‌سازند و نشان می‌دهند که رایش سوم چگونه توانست در عمق روان ملت رسوخ کند. در انتهای کتاب، برونو بتلهایم در متن ارزنده‌ای به تأثیر کشمکش‌های عمیق درونی مردم بر تشکیل رژیمی چون رایش سوم پرداخته است.

در سال‌های اخیر رشتهٔ تازه‌ای به‌نام روان‌شناسی تاریخی پدید آمده با این استدلال که برای درک رخدادهای سیاسی ابتدا باید انگیزه‌های ناخودآگاه و اهام مردم را دریافت و شارلوت برات از همین رشتهٔ روانشناسی استفاده کرده است. اگر دوست دارید حکومت‌های توتالیتر را از منظر دیگری بررسی کنید و متوجه شوید این حکومت‌ها چطور به روح مردم رسوخ می‌کنند، خواندن این کتاب را از دست ندهید.

«سه روز پس از آنکه هیتلر قدرت را در آلمان به دست گرفت،‌ آقای اس، مردی حدوداً شصت‌ساله و صاحب کارخانه‌ای نه‌چندان بزرگ، خواب دید له‌ولورده شده است؛ بی‌آنکه واقعاً کسی روی او دست بلند کرده باشد. او در خوابی کوتاه پدیده‌ای را دقیق‌تر و موشکافانه‌تر از عالم بیداری شرح داد، امری که بعدها دانشمندان علوم سیاسی، جامعه‌شناسان و متخصصان پزشکی ماهیت و تأثیر نظام‌های توتالیتر روی افراد توصیفش کردند. خواب او چنین بود: «گوبلز از کارخانهٔ من بازدید می‌کرد. او همهٔ کارگران را در دو ردیف روبه‌روی هم به‌صف کرده بود، باید وسط می‌ایستادم و دستم را برای سلام نازی بالا می‌بردم. یک ساعت و نیم طول کشید تا بتوانم دستم را ذره‌ذره بالا ببرم. گوبلز گویی تئاتر تماشا می‌کرد و از تقلای من نه راضی می‌موند و نه ناراضی. وقتی بالاخره توانستم دستم را بالا ببرم، فقط پنج کلمه گفت: “ادای احترام تو را نمی‌خواهم.” بعد راهش را کشید و سمت در رفت. در کارخانهٔ خود با دستی بالاگرفته ایستاده بودم و درست در برابر افراد ریشخند می‌شدم. فقط با نگاه کردن به پاهای چنبری او، وقتی لنگ‌لنگان بیرون می‌رفت، توانستم خود را سرپا نگاه دارم. همچنین ایستاده بودم که بیدار شدم.» آقای اس فردی درستکار و با اعتمادبه‌نفس و تا حدی مستبد بود. کارخانه‌اش همه‌چیزش بود؛ جایی که او بیست سال بسیاری از اعضای باسابقهٔ حزب سوسیال دموکرات را استخدام کرده بود. خوابی که تجربه کرد، هم‌سنگ «شکنجهٔ روانی محض» بود؛ چنانکه وقتی چند هفته بعد در سال 1933 آن را برایم تعریف کرد، ناخودآگاه همان اصطلاح را به کار بردم.»

«پل تیلیش، متأله نامدار، که ماه‌ها پس از ترک آلمان در سال 1933 چنین خواب‌هایی می‌دید، از تأثیراتشان آگاه بود و نقل می‌کرد: «با این احساس که هستی‌مان در حال تغییر است، از خواب بر می‌خاستم. هنگام هوشیاری احساس می‌کردم می‌توانیم از بدترین شرایط نجات یابیم، ولی ناخودآگاهم چیزی جز این نشان می‌داد.» نامش را چه بگذاریم؟ رؤیای مرد کارخانه‌دار، بازوی برافراشته، پیش به سوی نوسازی انسان؟ گویا این خواب متاع همان منسجی است که رژیم‌های توتالیتر تاروپودشان را یافته‌اند. گاه‌به‌گاه به ذهنم خطور می‌کرد که گزارشی از این خواب‌ها تهیه کنم، خیالی که اکنون برنامه‌ام شده است. شاید روزی فرا رسد که بتوان ناسیونال سوسیالیسم را در جایگاه پدیده‌ای تاریخی به قضاوت گذاشت و از این گزارش‌ها چون مدرک بهره برد. برای آنان که به داوری می‌نشینند پرده از جزئيات بسیاری از احساسات عمیق مردم و واکنش‌هایشان خواهد برداشت، وقتی جزئی از سازوکار توتالیتاریسم بوده‌اند. این که یکی می‌نشیند و یادداشت روزانه می‌نویسد، عملی ارادی است که طی آن فرد واکنش‌هایش را بازسازی می‌کند، می‌پالاید یا پنهان می‌سازد. اما اگر مانند لرزه‌نگاری، آشکارا کوچک‌ترین تأثیرات رخدادهای سیاسی را بر روان ثبت‌وضبط کنیم، این خواب‌ها، این یادداشت‌های شبانه، مستقل از ارادهٔ آگاهانهٔ شخص درک می‌شوند. به‌تعبیری، این خواب‌ها را دیکتاتورها به اشخاص دیکته می‌کنند. تصویر خواب شاید ساختار واقعیتی را توضیح دهد که در شرف تبدیل شدن به کابوس بود.»

«گروهی از دوستانم که از پروژهٔ من اطلاع داشتند، در جمع‌آوری اطلاعات یاری‌رسانم بودند. مهم‌ترین همکاری منفردم با پزشکی بود که مطبی بزرگ داشت و می‌توانست بی‌آنکه شک کسی را برانگیزد از بیمارانش سؤال کند. درکل، خواب بیش از 300 نفر به دستم رسید. بر پایهٔ تجارب گسترده، می‌توان با اطمینان‌خاطر فرض کرد که شمار زیادی از مردم در طول دوران رایش سوم از خواب‌های مشابهی رنج می‌بردند. برای پنهان کردن یادداشت‌هایی که از این خواب‌ها نگه می‌داشتم نهایت تلاشم را کردم. وقتی یادداشت برمی‌داشتم یا یادداشت‌های کس دیگری را رونویسی می‌کردم، حزب را خانواده، بازداشت را سرماخوردگی، هیتلر، گورینگ و گوبلز را به‌ترتیب عموهانس، عموگوستاو و عموگرهارد می‌نامیدم، گرچه اصلاً انتظار نداشتم وقتی اوضاع وخیم شد، این پنهان‌کاری خام‌دستانه به درد بخورد. این حکایت‌های غریب خانوادگی را لای عطف کتاب‌های پراکنده در کتابخانهٔ خصوصی بزرگم پنهان کرده بودم. بعدها آنها را به جای نامه به آدرس‌های گوناگون در کشورهای مختلف فرستادم، جاهایی که تا وقتی از آلمان گریختم از آنها نگهداری می‌شد. در طول جنگ مجله‌ای منتخبی از مطالب مرا با عنوان «خواب‌ها در نظام دیکتاتوری» چاپ کرد. آن زمان شرایط به گونه‌ای بود که نمی‌توانستم همهٔ مطالب و اطلاعاتم را ارزیابی کنم.»

پس از به قدرت رسیدن هیلتر در سال 1933، شارلوته برات روزنامه‌نگار ساکن برلین، شب‌به‌شب غرق در عرق، درحالی‌که دندان‌هایش را از وحشت به هم فشار داده بود از خواب می‌پرید. یکی از این شب‌ها پس از این‌که خواب دید سربازان به دنبالش افتاده‌اند و قصد دارند او را شکار کنند، فکر جدیدی به ذهنش خطور کرد: چه می‌شد اگر دیگران هم چنین کابوس‌هایی می‌دیدند؟ این فکر شگفت‌انگیز، بذرهای یک پروژهٔ تحقیقاتی شد. برات بی‌سروصدا شروع به پرس‌وجو از مردم در مورد رویاها و خواب‌هایشان کرد و تصمیم گرفت آن‌ها را به‌عنوان مدرکی بر اثبات جدید و صریح دیکتاتوری مستند کند. اما پس از مدتی فهمید که این کار اصلاً راحت نیست؛ مردم تمایلی نداشتند و گاه می‌ترسیدند که از خواب‌هایشان صحبت کنند. برات حتی با دوازده نفر صحبت کرد که خواب می‌دیدند خواب‌دیدن ممنوع است. او با بخش وسیعی از مردم، از دانشجویان گرفته تا وکلا و تولیدکنندگان و زنان‌خانه‌دار صحبت کرد و درمجموع گزارش خواب بیش از سیصد شهروند را ثبت کرد. به‌عنوان یک یهودی سرانجام مجبور شد کشور را ترک کند و در سال 1939 او و همسرش راهی نیویورک شدند و به جامعهٔ تبعیدیان پیوستند؛ گروهی از برلینی‌های سابق که هانا آرنت و هاینریش بلوچر نیز جزو آنان بودند. سپس شارلوته برات در مقاله‌ای که بعدها تبدیل به یک کتاب شد، ارتباط عملکرد ضمیر ناخودآگاه و رخدادهای سیاسی را برجسته کرد. او در کتاب خواب در حکومت توتالیتر ارتباط تنگاتنگ جهان درونی و بیرونی، روان‌شناسی و سیاست را با خواب ترکیب کرده است تا تاریخ را به ما یادآوری کند. این کتاب نیز مثل خود خواب‌ها، از افکار عادی فراتر می‌رود و درک خواننده را از رشد بی‌دردسر رژیم‌های توتالیتر در طول تاریخ به چالش می‌کشد.

• کتاب توتالیتاریسم اثر هانا آرنت فیلسوف مشهور و بازماندهٔ هولوکاست است. او در کتاب توتالیتاریسم که در سه مقالهٔ پیوستاری نوشته شده به بررسی رژیم‌های توتالیتر آن روزگار یعنی آلمان نازی و اتحاد جماهیر شوروی پرداخت و به ویژه قصد دارد بفهمد منابع قدرت رژیم‌های توتالیتر از کجا نشات می‌گیرد.

• کتاب کمونیسم رفت، ما ماندیم و حتی خندیدیم مجموعه‌ای از مقالات اسلاونکا دراکولیچ نویسنده، مقاله‌نویس و روزنامه‌نگار اهل کرواسی است. دراکولیچ که خودش نیز در دوران حکومت‌های کمونیستی زندگی کرده در این مقالات نگاهی به زندگی زنان اروپای شرقی تحت رژیم‌های کمونیستی، به ویژه یوگسلاوی سابق انداخته است و از تجربیات خود و سایر زنان و رنج‌های دوران کمونیسم می‌نویسد.

• کتاب شکستن طلسم وحشت اثر آریل دورفمن نویسندهٔ مشهور اهل شیلی است که در این کتاب ماجرای محاکمۀ شگفت‌انگیز و پایان‌ناپذیر ژنرال آگوستو پینوشه را تعریف کرده است. نویسنده به مدت سه سال مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور شیلی سالوادور آلنده بود، پس از کودتای ژنرال آگوستو پینوشه که منجر به مرگ آلنده شد، او نیز مجبور شد کشور شیلی را ترک کند.