نظریه رهایی

نظریه رهایی از سایت آمازون امتیاز 4.4 از 5 را دریافت کرده است.

نظریه رهایی کتابی فلسفی و تاریخی اثر کریستوف منکه فیلسوف و نویسندهٔ آلمانی است که در سال 2022 منتشر شد و از زبان آلمانی به فارسی ترجمه شده است. این کتاب در پِی آن است که رهایی را حقیقتاً جهان‌شمول سازد؛ در پِی آن است که آزادی را به نحوی به اندیشه در آوَرد که آزادی نه دستاورد امتیازِ برخی مناطق و رهنگ‌ها، بلکه تجربه و پراکسیسِ همگان باشد. بنابراین این کتاب در پیِ مفهومی حقیقتاً انسانی از آزادی است؛ آزادی به‌مثابهٔ تجربه‌ای که برای هر انسانی در هر زمانی امکان‌پذیر است؛ بلکه حتی به‌مثابهٔ تجربه‌ای که در زندگیِ هر انسانی، ولو محدود و سرکوب‌شده، همواره پیشاپیش بالفعل است.

«خوشبختانه هنگام مطالعهٔ نظریه 700 صفحه‌ای رهایی از کریستوف منکه به هیچ عنوان خسته نخواهید شد. منکه متفکری باملاحظه است که می‌داند چگونه مسائل عمیق و پیچیده را فراتر از آنچه قبلاً هزاران بار شنیده‌اید، توضیح دهید.» - سباستین اوستریچ، نویسنده

«کتاب نظریه رهایی تفاسیر شگفت‌انگیز، سبک مهیج و اثری مفهومی و دقیق در فلسفه‌ای است که می‌خواهد مطابق با معیارهای آدورنو باشد.» - فلوریان ماینل، فرانکفورتر آلگماینه سایتونگ

«کسی که به این سؤالات اساسی و پاسخ‌های احتمالی آن‌ها علاقه‌مند باشد باید اوقات فراغت خود را به خواندن این کتاب بگذراند! مطالعهٔ این کتاب بنیادی نیاز به صبر و حوصلهٔ فراوان دارد.» - میچا بورملیک

«منکه از نظریه‌های سست و ناتمام دوری نمی‌کند چون فرصتی برای شروعی جدید نیز فراهم می‌کند... برای او این نظریه با پیچ‌وخم‌های فراوان بسیار واضح است و مطالعهٔ این کتاب برای من بسیار جذاب بود.» - پیتر نویمان

این کتاب با نوعی نظریهٔ رهایی در مقامِ بازنگری سروکار دارد. با بازنگری به روایت‌هایی از رهایی‌هایی که آزموده شده و شکست خورده‌اند. بنابراین، نویسنده بر آن است که بفهمد رهایی چگونه آزموده شده، چرا شکست خورده و چگونه ممکن است به گونه‌ای دیگر رقم بخورد. مطالعهٔ این کتاب را به تمام کسانی که به فلسفه، جامعه‌شناسی، علوم سیاسی و روابط بین‌الملل و تاریخ علاقه دارند توصیه می‌کنیم.

«ما در زمانهٔ رهایی‌های شکست‌خورده به سر می‌بریم. تمامیِ رهایی‌هایی که عصرِ مدرن از همان آغازش رقم زده است ـ دیر یا زود ـ به ضدِ آن‌ها تبدیل شده‌اند. این رهایی‌ها و قیدوبندهای تازه‌ای، نظم‌های تازه‌ای از وابستگی و بندگی، پدید آورده‌اند. با عارضه‌یابی‌ها آشنا هستیم، فهرست‌شان طولانی است: رهایی از سلطه و قیم‌مآبیِ بیرونی به شماری از رژیم‌های خودمراقبتی و خود منضبط‌سازی منجر شده است؛ رهاییِ نیازها و علایق‌مان از حدومرزهایی که به‌دستِ سنت و اخلاقیات بر آن‌ها مقرر شده بود، نیازها و علایق‌مان را تابعِ منطقِ بهره‌جوییِ اقتصادِ سرمایه‌دارانه ساخته است؛ رهاییِ سیاه‌پوستانْ استثمارِ نژادپرستانه را در فُرمی حقوقی بازتولید کرده است؛ رهاییِ زنان آن‌ها را در بافتِ بهره‌جوییِ اقتصادی ادغام کرده است؛ رهاییِ جنسیت عرصه‌های رقابت را وسعت بخشیده است؛ و رهاییِ کلمات، رنگ‌ها و صداها هنر را تابعِ محاسبهٔ تأثیر ساخته است. تمامیِ تلاش‌های معطوف به رهایی، خواه سیاسی، اقتصادی، حقوقی، اخلاقی، فرهنگی خواه هنری، به پارادوکس‌ها و تناقض‌هایی گرفتار شده‌اند؛ این تلاش‌ها اَشکالِ تازه‌ای از سلطه و راهبردهای تازه‌ای برای سلطه پدید آورده‌اند. وانگهی، آشکار شده است که رهایی در حقیقت همواره پیشاپیش در خدمتِ توجیهِ سلطه بوده است. رهاییِ خویش مسلط شدن بر دیگران را ـ به‌قصدِ آن که آن‌ها را از این طریق رهایی ببخشد ـ توجیه می‌کند.»

«با نگریستن به پشتِ سر، نخست معلوم می‌شود که رهایی و سلطه چه جدایی‌ناپذیر به یکدیگر گره خورده‌اند. هر جنبشِ رهایی‌بخشی، خواه سیاسی، اقتصادی، حقوقی، اخلاقی، فرهنگی، خواه هنری، با مناسباتی نبرد می‌کند که به‌منزلهٔ مناسباتی بنده‌کننده و سرکوب‌گر تجربه می‌شوند. همین هم هست که رهایی را پیش می‌رانَد و توجیه می‌کند؛ هر تلاشی برای رهایی‌بخشی بر حق است. همزمان، رهایی ـ چنان‌که در بازنگری آشکار می‌شود ـ اَشکال تازه‌ای از بندگی و سلطه پدید آورده است؛ این شکستِ رهایی است. این “همزمانی” را ـ این‌ که رهایی با سلطه به نبرد برمی‌خیزد }همزمان{ سلطه را مجدداً پدید می‌آوَرد ـ چگونه باید فهمید؟ به دو شیوهٔ به‌کل متفاوت می‌شود به این پرسش پاسخ داد. طبقِ پاسخِ نخست، این همان رَوند دایره‌واری است که رَوندِ تاریخ را متعین می‌سازد. در پیِ هر درهم شکستنِ رهایی‌بخشِ یک نظم، برپاییِ نظمِ تازه‌ای از راه می‌رسد که خود بر سبیلِ رهایی‌بخشی در هم شکسته خواهد شد، و قس علی هذا؛ نظم و آشوب، پلیس و شورش صرفاً دو روی یک سکه‌اند. پاسخِ دیگر بر تمایز گذاشتن میانِ آزادی و سلطه پافشاری می‌کند.»

«از این رو، این بدان معناست که خُودِ شنونده یا خُودِ تماشاچی بیرون از خویش است، نه نزدِ خویش بلکه نزدِ آنچه پیشِ روی او و با او رخ می‌دهد. اما این بدان معناست که آدمی درست در خودِ آن است. آزادی نوعی هستی، نحوه‌ای از خُودْ بودن است. و آن خُودی آزاد است که در بیرون از خویش‌بودن‌اش حاضر باشد. این نخستین تعینِ مبناییِ آزادی به‌طورِ بی‌واسطه دو تعینِ دیگر را در بردارد. اولاً، از این تعین نتیجه می‌شود که آزادی نوعی تجربه است و این که این تجربه نوعی احساس است. زیرا اگر آزادی عبارت از آن باشد که خُود در اقدام‌های‌اش حاضر ـ در آن و بیرون از خویش ـ است، پس آزادیْ وضعیتی ابژکتیو نیست. خُود خودش را در حاضربودنِ آزادانه‌اش تجربه می‌کند: کسی که آزاد است خودش را به منزلهٔ آزاد تجربه می‌کند. و این در فرمِ بی‌واسطه‌اش که همزمان دامنه‌دارترین فرم‌اش است بدان معناست که کسی که آزاد است خودش را آزاد احساس می‌کند. این نوعی احساسِ شاید، احساسِ لذت، است. آزاد بودن نوعی وضعیتِ لذت است ـ وضعیتِ لذت از خویش: از نحوه‌ای که در اقدام‌های‌اش هست. و از آن‌جا که آزادی نوعی هستی است که مقرون‌به‌لذت به تجربه درمی‌آید، این نتیجه هم به دست می‌آید که آزاد بودن نوعی وضعیتِ تأیید، نوعی وضعیتِ آری گویی، است.»

روایتِ کتاب نظریهٔ رهایی با گفتمانِ ایدئولوژیکی شروع شده است که شهرهای یونانی آن را در ابتدای سدهٔ پنجم پیش از میلاد برای موجه داشتنِ موضع خویش در جنگ با امپراتوریِ وقت ایران بسط داده‌اند. یونانیان این جنگ را نوعی جنگِ رهایی توصیف می‌کردند، رهایی از تهدیدی که از ناحیهٔ قدرت نظامی و سیاسیِ امپراتوری ایران احساس می‌کردند. مفهوم بنیادینِ آزادی از نوعی فعلِ نفی، از نبرد با ناآزادیِ تهدیدگر، پدید می‌آید. یادآوریِ این دیالکتیکِ آزادیِ بنیادینْ متفکرانِ بسیاری را به دست شستن از ایدهٔ آزادی و ایدهٔ رهایی سوق داده است. در مقابل، هدف اصلی این کتاب این است که مفهومِ دیگری از رهایی را شرح و بسط دهد: ایدهٔ نوعی رهایی که قادر است از آلوده شدنِ خویش به هر سلطه‌ای عبور کند. به عبارتی دیگر، این کتاب تلاشی برای به اندیشه درآوردنِ رهایی در ورای تقابل‌های میان یونانیان و بربرها، میان فرهیختگان و اصطلاحاً بدوی‌ها، میانِ اروپا و دیگری‌اش، میانِ مغرب‌زمین و سایرِ نقاط جهان است.

نبردِ رهایی
بخشِ نخست: استتیکِ رهایی
فصلِ نخست: آغاز کردن. برون‌رفت از بندگی
(الف) آزادیِ سوژه، خاستگاهِ یونانی
(ب) بندگیِ عادت، تجربهٔ یهودی
فصلِ دوم: مجذوبیت. رهاییِ دیدن
(الف) تجربهٔ تصویر
(ب) عزم به حقیقت
(ج) آزادیِ اندیشه‌ورزی. نقدِ ایدئالیسم
نتیجهٔ موقت ۱
بخشِ دوم: دو الگو: اقتصاد و دین
فصلِ سوم: رهایی به‌سوی استقلال. برکینگ بد
(الف) ابتکارِ عمل. روحیهٔ استقلال
(ب) همان شو که هستی
(ج) دیالتیکِ سریال

• کتاب دیدن در تاریکی اثر ماریا الساندری فیلسوف اگزیستانسیالِ آمریکایی است. این نویسنده با ترکیب داستان‌های شخصی و دیدگاه فیلسوفان و نویسندگان قرن نوزدهم و بیستم به شما نشان می‌دهد چطور می‌توانید با احساسات بد و دردناک خود کنار بیایید. این کتاب به‌نوعی مراقبهٔ شخصی یک فیلسوف در مورد این است که چگونه احساسات دردناک می‌توانند حقایقی را در مورد معنای واقعی انسان‌بودن آشکار کنند و این‌که چطور می‌توانیم خودمان را از میان احوالِ تیره‌مان ببینیم و بشناسیم.