محتوم (نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد)
انتشارات نوین منتشر کرد :
اثری از رابرت ساپولسکی نویسندۀ کتاب‌های رفتار و چرا گورخرها زخم معده نمی گیرند.
وقتی افراد برای اولین بار با بحث فلسفی در مورد ارادۀ آزاد روبه‌رو می‌شوند، ذهنشان با چالش مواجه می‌شود. افرادی که وجود ارادۀ آزاد را نفی می‌کنند اعتقاد دارند که هیچ‌کس آنچه را که انجام می‌دهد، انتخاب نمی‌کند. فرض کنید وقتی از کنار یک کافه رد می‌شوید تصمیم می‌گیرید که قهوه بگیرید. شما فکر می‌کنید که می‌توانستید تصمیم دیگری بگیرید و هیچ اجباری نبود که شما را به خرید قهوه مجبور کند. اما اگر دقت کنید می‌بینید که این میل توسط رویدادهایی در مغز شما ایجاد شده و رویدادهای قبلی مغز شما در تعامل با محیط اطرافتان باعث ایجاد این میل شده است. مغز شما هم به دلیل ژن و روش تربیتی که شما داشته‌اید به این شکل بوده است و ژن و روش تربیتی شما هم به آشنایی والدینتان برمی‌گردد. همینطور می‌توان به عقب برگشت تا زنجیره‌ای بدون وقفه از علل مختلف را مشاهده کرد.
اگر ارادۀ ما در انجام کارهایمان به این شکل محتوم باشد، پیامدهای اخلاقی کارهایمان گیج‌کننده است. ممکن است دیگر نتوانیم افراد را برای کارهایی که کرده‌اند سرزنش کنیم. برای مثال اگر ما با ژن‌هایی مثل ژن‌های یک قاتل زنجیره‌ای به دنیا می‌آمدیم و در همان شرایطی که او تربیت شده رشد می‌کردیم، احتمالا ما هم مثل او عمل می‌کردیم. همه چیز به شانس بستگی دارد؛ حتی اینکه ویژگی‌های شخصیتی مناسب برای مواجهه با بدشانسی را دارید یا نه. رابرت ساپولسکی در کتاب محتوم زنجیره علّی که به رفتار انسانی منتهی می‌شود را بررسی می‌کند؛ از چند ثانیه و چند دقیقه قبل‌تر و اتفاقاتی که در ساختار مغز و هورمون‌ها رخ می‌دهد گرفته تا بررسی ژن‌ها و فرهنگی که فرد در آن رشد کرده است. اگر وضعیت فعلی جهان نتیجه وضعیت قبلی آن باشد، و آن وضعیت هم به نوبۀ خود ناشی از وضعیت پیشین باشد و این زنجیره تا گذشته ادامه پیدا کند، در این صورت به نظر می‌آید که جزئیات دقیق علت و معلول اهمیت زیادی نداشته باشد.
کتاب محتوم حول محور چهار موضوع اصلی می‌پردازد که در فصل‌های مختلف تشریح می‌شود.
_ زندگی شما تحت تأثیر عواملی زیستی و فرهنگی قرار دارد که خارج از کنترل شما هستند.
_ تصمیمات شما به‌طور ناخودآگاه شکل می‌گیرند.
_ تصمیمات تحت تأثیر دهه‌ها شرطی‌سازی شناختی و فرهنگی قرار دارند.
_ آیا مسئولیت‌پذیری بدون اراده آزاد وجود دارد؟
هر تصمیمی که شما در زندگی می‌گیرید، از انتخاب شریک زندگی گرفته تا خوردن یک کیک شکلاتی، به دلیل ارادۀ آزاد و انتخاب شما نیست. بلکه مربوط به مجموعه‌ای پیچیده از عوامل زیستی و فرهنگی است که شما کنترلی روی آن ندارید. وقتی شما رفتار خاصی می‌کنید، مغز شما آن رفتار را تولید می‌کند و آن هم به این دلیل است که نورون‌های مغز شما چند ثانیه قبل از آن رفتار، به شیوه خاصی عمل کرده‌اند.
علت رفتار نورون‌های مغز هم به دلیل محرکی مثل فکر یا احساس به آن روش عمل کرده است و هورمون‌های ما باعث شکل‌گیری محرکی مثل فکر یا احساس بوده‌اند. این هم به دلیل تجربیاتی است که مغز شما در سنین مختلف رشد مثل نوجوانی، کودکی و دوران جنینی به وجود آورده است. تمام این موارد هم نتیجۀ ژن‌های شما و فرهنگ و جامعه‌ای است که در آن متولد شده‌اید که آن هم تحت تأثیر فشارهای اکولوژیکی و تکاملی قرار گرفته است که در وهله اول فرهنگ را ایجاد کرده‌اند؛ زنجیره‌ای بی‌پایان از عوامل مختلف.
فروشگاه اینترنتی 30بوک
معرفی کتاب محتوم اثر رابرت ام. ساپولسکی
امتیاز در گودریدز: ☆ ☆ ☆ ☆ ☆
امتیاز در آمازون: ☆ ☆ ☆ ☆ ☆
معرفی کتاب محتوم:
واکنش‌های جهانی به کتاب محتوم:
«تجربهٔ دهه‌ها مطالعهٔ ساپولسکی در زمینهٔ تأثیرات متقابل ژن‌ها و محیط بر رفتار، در کتاب محتوم به زیبایی می‌درخشد... او مثال‌های قانع‌کننده‌ای ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد چطور نظریهٔ آشوب، پدیده‌های نوظهور یا عدم تعین‌گراییِ فیزیک کوانتومی شکافی برای وجود ارادهٔ آزاد فراهم کرده‌اند.» - مجلهٔ علم
«دانشمند رفتارشناسی در کتاب محتوم دلایلی را بیان می‌کند که چرا هر عمل ما از پیش تعیین‌شده است و اینکه چرا نباید در مورد آن ناامید شویم ... محتوم یک متن بسیار شجاعانه است که بسیار ارزش خواندن دارد.» - گاردین
«کتابی جالب و جذاب... محتوم همچنین معدن طلایی از اطلاعات است و حتی کسانی که سواد علمی ندارند نیز می‌توانند از اطلاعات این کتاب در مورد علوم اعصاب بهره ببرند. فلسفه، نظریهٔ آشوب، پیچیدگی‌های نوپدیدی، فیزیک کوانتوم، رشد دانش در مورد علل صرع، اسکیزوفرنی و اوتیسم و البته تأثیر طبیعت و پرورش در تصمیم‌‌گیری به‌طور کامل در این کتاب توضیح داده شده است.» - سایکولوژی تودی
«ساپولسکی به سبک بی‌نظیر خود استدلال قانع‌کننده‌ای را ارائه می‌کند و توضیح می‌دهد که ارادهٔ آزاد یک توهم بیش نیست... او با بسیاری از جنبه‌های این موضوع سخت برخورد می‌کند و مواد دشوار را در دسترس همگان قرار داده است. سبک جذاب و لحن طنزآمیز او یادگیری را سرگرم‌کننده کرده است.» - بوک‌لیست
چرا باید کتاب محتوم را بخوانیم؟
جملات درخشانی از کتاب محتوم:
«جایی که آخرین اشتباه، دزدانه وارد کار می‌شود این است که فکر کنیم یک وضعیت ظاهرشونده می‌تواند گسترش یافته و طبیعت بنیادین آجرهای سازنده‌اش را تغییر دهد. خوب می‌دانیم که تغییری در سطح آجرها می‌تواند محصول ظاهرشوندهٔ نهایی را عوض کند. اگر کپی‌های زیادی از مولکولی را به شما تزریق کنند که شش تا از چهارده زیرمجموعه از انواع گیرنده‌های سروتونینی را فعال می‌کند، سطح کلان شما احتمالاً شامل دیدن تصاویر روشن و واضحی است که دیگران نمی‌بینند؛ علاوه‌برآن، احتمالاً قدری احساس استعلای مذهبی. نتیجهٔ سطح کلان ناشی از کاهش شدید مولکول‌های گلوکوز در جریان خون فرد، این است که به‌سختی به یاد می‌آورد گروور کلیولند قبل از بنجامین هریسون رئیس‌جمهور آمریکا بوده یا بعدش. حتی اگر بتوان خودآگاهی را به‌عنوان نزدیک‌ترین چیز به یک ظهوریافتگی شدید به رسمیت شناخت، باز می‌توان با وارد کردن مولکولی مثل فنوباربیتال به ناخودآگاهی دست یافت و با این کار نشان داد که ]خودآگاهی[ به‌هیچ‌وجه از آن اجزای سازنده‌اش نیست. خیلی خوب! پس بر این توافق داریم که تغییردادن جزء می‌تواند کل ظاهرشونده را تغییر دهد؛ و برعکسش هم مطمئناً صحیح است.»
«این کتاب هدفی دارد. هدفش این است که آدم‌ها را وادار تا دربارهٔ مسئولیت اخلاقی، ستایش و سرزنش و مفهوم آزادی اراده‌مان به شکل متفاوتی بیندیشند و همچنین دربارهٔ آن مسائل احساس متفاوتی داشته باشند. و بیشتر از همه هدف این است که جنبه‌های بنیادینی از روش رفتارمان را تغییر دهد. هدف خیلی چیزها که در معرضان قرار می‌گیریم همین است: اینکه رفتارمان را تغییر دهند. مطمئناً هدف اغلب سخنرانی‌ها، درس‌ها و کتاب‌ها این است؛ یعنی می‌خواهند تغییر دهند که به چه کسی رأی می‌دهید، باورتان دربارهٔ هفت روز اول خلقت جهان یا تعهدتان به ایده‌های متحد شدن کارگران دنیا و رها شدنشان از زنجیرها چیست. خیلی از تعاملات بین‌فردی‌مان هم چنین‌اند. هدف آن‌ها قانع کردن، راضی کردن، یارگیری، مجبور کردن، دفع کردن، تلقین یا اغفال است؛ و البته عده‌ای هم تلاش می‌کنند تا شما رفتارتان را طوری تغییر دهید تا تمام لحظات باقی‌ماندهٔ زندگی‌تان خیلی شادتر باشد، فقط به شرط آنکه آن شیء تبلیغ‌شده را بخرید. این‌ها همه برای این است که شما و هر کس دیگر رفتارتان را تغییر دهید و این سؤال عظیمی را پیش می‌کشد. پرسش فصل این بود: «اگر آدم‌ها از باور به آزادی اراده دست بردارند، آیا آشوب بی‌‌اخلاقی به‌پا خواهد شد؟» سؤال فصل حاضر این است: «اگر آزادی اراده‌ای در کار نیست، چطور ممکن است چیزی تغییر کند؟»»
تحلیلی بر کتاب محتوم:
فهرست مطالب کتابِ محتوم
فصل ۲. سه دقیقهٔ آخر فیلم
فصل ۳. نیت از کجا می‌آید؟
فصل ۴. ارادهٔ بااراده: افسانهٔ عزم
فصل ۵. مقدماتی از نظریهٔ آشوب
فصل ۶. آیا آزادی اراده‌تان آشوبناک است؟
فصل ۷. مقدماتی از پیچیدگی ظاهرشونده
فصل ۸. آیا آزادی اراده ظاهر می‌شود؟
فصل ۹. مقدماتی از عدم تعین کوانتومی
فصل 10. آیا آزادی اراده یک امر تصادفی است؟
فصل 10.5. میان‌پرده
فصل ۱۱. آیا همگی از کنترل خارج خواهیم شد؟
فصل ۱۲. چرخ‌دنده‌های باستانیِ درونمان
فصل ۱۳. پیش‌تر این راه را رفته‌ایم
فصل ۱۴. شوق مجازات
فصل 15. اگر فقیر بمیری
اگر از خواندن کتاب محتوم لذت بردید، از مطالعۀ کتاب‌های زیر نیز لذت خواهید برد:
• کتاب چرا گورخرها زخم معده نمی‌گیرند اثر دیگری از ابرت ام ساپولسکی استاد عصب‌شناسی و زیست‌شناسی دانشگاه استنفورد است. این نویسنده قصد دارد به شما آموزش دهد که چگونه انواع هورمون‌ها و بخش‌های مختلف مغز در پاسخ به استرس فعال می‌شوند و رابطۀ بین استرس و افزایش خطر ابتلا به انواع خاص بیماری چیست. او فصل به فصل در این کتاب به تأثیر استرس بر سیستم گردش خون، ذخیرۀ انرژی، رشد، تولید مثل، سیستم ایمنی و غیره پرداخته است.
دربارۀ رابرت ام. ساپولسکی: زیست‌شناس و عصب‌شناس آمریکایی
حرفه:
شاید بپسندید
