خلاف زمان

خلافِ زمان از سایت گودریدز امتیاز ۳.۵ از ۵ را دریافت کرده است.

خلافِ زمان از سایت آمازون امتیاز ۴.۳ از ۵ را دریافت کرده است.

خلاف زمان تأملی فلسفی دربارهٔ نوستالژی، آرمان‌شهر و دیگر وارونگی‌های تاریخی اثر دیه‌گو گاروچو استاد دانشگاه، فیلسوف و جستار‌نویس برجستهٔ اسپانیایی است. این کتاب در سال ۲۰۱۹ منتشر شد و نویسنده در آن به مفاهیمی همچون حافظه، هویت، زمان و رابطهٔ انسان با گذشته پرداخته است. او با تعریف معنی نوستالژی و یادآوری معنای واقعی آن رابطهٔ حسرت و حافظه را در این کتاب به تصویر کشیده است.

کافی‌ست نگاهی گذرا به شبکه‌های اجتماعی بیندازید تا ببینید بازار تولید محتوای نوستالژیک چه رونقی دارد و همه به گذشته‌های دور و طلایی اشاره می‌کنند و با اقبالی بی‌نظیر مواجه می‌شوند اما نوستالژی دقیقاً چیست؟ چرا نوستالژی در معنای امروزی‌اش تغییر کرده و دیگر نوعی بیماری ناشی از غم غربت و حال‌هوایی صرفاً فردی نیست؟ کتاب خلافِ زمان کاوشی در حافظه، فراموشی و ذهنیت‌های تاریخی است و خواندن آن را به همهٔ دوستداران جستار و فلسفه توصیه می‌کنیم.

«بسیاری از پیشینیان ما باور داشتند روزگاری خوش‌تر خواهد آمد. به وعده یقین داشتند و با همهٔ نشانه‌های مخالف درمی‌افتادند، گرچه به‌ندرت دلیلی حقیقی برای امیدواری وجود داشت. آیسخولوس، تراژدی‌نویس یونانی، این واقعیت را از زبانِ پرومته یادآوری می‌کند: تایتان‌ها که دوست آدمیان بودند «امید کورکورانه» را به ما هدیه کردند تا پیش از اجل‌مان به مرگ (که حتمی و قطعی است) نیندیشیم. آیسخولوس از قلم نمی‌اندازد که این کارِ تایتان‌ها موهبتی عظیم برای آدمیان بود، اما هولناک‌ترین و گریزناپذیرترین کیفرها را نیز امکان‌پذیر کرد. حالا که حرف به کیفر رسید، ناگزیر باید از مجازات کهن و مشهورِ «نفرین خاطره» در روم باستان یاد کنیم. در این رویّه مدنی و حقوقی، نام و یادِ فردی که پس از مرگش در زمرهٔ ننگ‌آوران قرار می‌گرفت باید محو و فراموش می‌شد. شیوهٔ رایج اجرای این مجازاتْ زدودنِ نام خاندان، منصب یا لقب ستایش‌آمیزِ فرد از کتیبه‌های بزرگذاشتِ او بود. نام‌زدایی و یادزدایی کیفری بود که فرد پس از مرگش به آن محکوم می‌شد؛ کیفری که جامعهٔ سیاسی را موظف می‌کرد خاطرهٔ عضوی شاخص را محو یا مثله کند. این مثله‌سازی اغلب نمودی مادی، به معنای واقعی کلمه، پیدا می‌کرد. در بسیاری از مجموعه‌های باستان‌شناختی به تندیس‌های بی‌سر، مجسمه‌های آسیب‌دیده و کتیبه‌های دستکاری‌شدهٔ باقی‌مانده از آن روزگار برمی‌خوریم.»

«انسان حیوانی است که حسرت می‌خورد. میان همهٔ آنچه در طول تاریخ دربارهٔ جوهرهٔ انسان بودن گفته شده، این‌جا خوب است سراغ تجربهٔ یگانهٔ انسان از زمان و خاطره برویم. سیاههٔ تعاریف درخشان از خصلت‌های ذات انسانی چنان بلندبالاست که حتی مرور مشهورترین نمونه‌هایشان در این جستار ممکن نیست. ما از روزگار «حیوان سیاسیِ» ارسطو و «حیوان عقلانیِ» سنکا مدام در جست‌وجوی تعریفی بوده‌ایم که موجز و واضح بگوید چه هستیم. روشن است تعریفی که انتخاب می‌کنیم از نیات، آرزوها و ترس‌های ما تأثیر می‌پذیرد. هیچ تعریفی از چیستیِ انسان نیست که بشود گفت خنثی و بی‌قصدوغرض است. آنچه هستیم و آنچه می‌شود ـ یا می‌شده ـ باشیم با آنچه می‌خواهیم بشویم پیوندی تنگاتنگ دارد، با درونی‌ترین ترس‌ها و ناگفتنی‌ترین آرزوهایمان. ما می‌خواسته‌ایم حیوان خردمند باشیم یا حیوان سفرپیشه یا حیوان اقتصادی یا حتی نخستی‌سانِ عاطل‌وباطل، اما خواسته‌های ترسناکی هم وجود دارند که می‌توانند بدترین نسخهٔ ما را بسازند. دست آخر، آنچه هستیم به آنچه با خود می‌کنیم بستگی دارد یا به قول سارتر، مهم نیست با ما چه کرده‌اند، مهم این است که با آنچه با ما کرده‌اند چه می‌کنیم. دربارهٔ این‌که چرا این یا آن تعریف از جوهرٔ انسان بودن را می‌پذیریم، همیشه می‌شود حرف زد و مناقشه کرد.»

«طبیعتاً ما در زمان حال زندگی می‌کنیم، عشق می‌ورزیم، می‌اندیشیم و احساس می‌کنیم اما لحظهٔ حالِ ما همیشه از گذشته سرچشمه می‌گیرد و به سوی آینده پیش می‌رود. گسترهٔ زمان حال چنان مبهم و نامشخص است که کسی نمی‌تواند بگوید مقطعی که آن را «حال» می‌نامیم دقیقاً چقدر طول می‌کشد. زمان حال یعنی چقدر؟ یک روز؟ یک دقیقه؟ یک ثانیه؟ وقتی کسی به ما توصیه می‌کند دَم را غنیمت بشمریم، می‌بینیم که می‌شود «اکنون» را مدام به لحظه‌های کوتاه‌تر خرد کرد. اکنون، مثل نقطه‌ای روی خط، کش نمی‌آید. بنابراین کسی جایی باید بپرسد مگر می‌شود در لحظه‌ای جز اکنون زندگی کرد. فیلسوفانی مثل آگوستین قدیس ترجیح داده‌اند مسئلهٔ تجربهٔ انسانی زمان را با بشارت بزرگ الاهی حل کنند اما در قرن چهارم پیش از میلاد نمی‌شد مرزهای گذشته و حال و آینده را این‌گونه محو کرد. در قرن بیست‌ویکم میلادی هم همین‌طور. ما از مخاطرهٔ گره‌خورده با بودن‌مان آگاهیم و می‌دانیم تجربه‌هایی ناگزیر و برگشت‌ناپذیر مثل مرگ وجود دارند. هر لحظه ممکن است همه چیزمان را چنان ببازیم که بازیافتنِ از دست‌رفته‌ها محال باشد. منطق علّیِ مبتنی بر «قبل» و «بعد» فضای چندانی برای تفسیر و تأویل باقی نمی‌گذارد و هر نوع قصه‌بافیِ تخیل‌محور برای گشودن این گره هرگز قانع‌مان نمی‌کند.»

انسان حیوانی است که حسرت می‌خورد! آیا این جمله به نظرتان آشناست؟ از میان تمام راه‌هایی که می‌توانیم تجربهٔ نبودن یا کمبود را بیان کنیم، نوستالژی به عنوان یک کلمهٔ بی‌نظیر، نبودن را می‌رساند. واژهٔ نوستالژی نه میراث یونان باستان است و نه آن‌طور که برخی گمان می‌کنند تبارش به شعر و ادبیات می‌رسد. در مورد نوستالژی، می‌دانیم که در سال ۱۶۸۸ بود که یوهانس هوفر، یک پزشک سوئیسی، اصطلاحی را ابداع کرد که ما از آن زمان برای نام‌بردن و اشاره به حافظه، داستان و فراموشی از آن استفاده می‌کنیم. هوفر که در میان سربازان جوان سوئیسی مشغول نبرد در فرانسه بود این کلمه را ابداع کرد و بنا به تعریف هوفر، نوستالژی نوعی دلتنگی شدید برای وطن بود. کلمهٔ نوستالژی با وجود رگ و ریشهٔ یونانی‌اش ابداعی مدرن بود اما در تعریف هوفر از نوستالژی می‌شد طنین بعضی اسطوره‌ها و افسانه‌های یونان باستان را یافت. نوستالژی پای ثابت تجربهٔ ما در جهان امروز است و گویی گریزی از آن نداریم. ظهور و همه‌گیری فناوری‌های ارتباطی نه‌تنها احساس آوارگی و سرگردانی‌مان را کم نکرده و درد نوستالژی را تسکین نداده، که آتش آن را تیزتر هم کرده است. اما واقعاً معنی نوستالژی چیست و چه ارتباطی با حسرت دارد؟ دیه‌گو گاروچو در این کتاب نگاهی به فلسفه و مفهوم مدرن نوستالژی انداخته است و سیر تحول نوستالژی را هنرمندانه بررسی کرده است.

• کتاب فلسفه‌ی پیاده‌روی اثر فردریک گرو متفکر برجستهٔ فرانسوی است. نویسنده در این اثر از فلسفه‌ٔ راه‌های مختلفی می‌گوید که برای رسیدن به مقصد‌هایی مانند گردشگاه‌ها و گردش در طبیعت برمی‌گزینیم و آنچه این مسیرها دربارهٔ ما می‌گوید را فاش می‌کند. گرو در این کتاب به بررسی فلسفه‌های خلاقانه نویسندگان، هنرمندان و متفکرانی مانند نیچه، رَمبو،‌ نروال و کانت می‌پردازد که به شدت تحت‌تأثیر عمل ساده‌ٔ پیاده‌روی قرار گرفته‌ بودند و از تأثیر پیاده‌روی بر زندگی و آثار آن‌ها می‌گوید.

• کتاب اثر هنری شدن نوشتهٔ بوریس گرویس چهرهٔ برجستهٔ حوزهٔ نقد هنر، نظریهٔ رسانه و فلسفه است. نویسنده در این کتاب به دغدغه‌های انسان معاصر پرداخته است و با طرح این نکته درخشان که تاریخ مدرن، تاریخی از زیبایی‌شناسی‌ها است، شما را به تفکر دربارهٔ میل فزایندهٔ انسان به زیبا‌سازی و حافظت از‌ هر آنچه پیرامون اوست سوق می‌دهد.