بوشیدو

کتاب «بوشیدو: روح ژاپن» (Code of the Samurai: Bushido : the Soul of Japan) یکی از برجسته‌ترین آثار درباره‌ی فرهنگ و فلسفه‌ی سامورایی‌ها است که توسط اینازو نیتوبه (Inazō Nitobe) در اوایل قرن بیستم نوشته شد. این کتاب به بررسی اصول اخلاقی، ارزش‌ها و جهان‌بینی جنگجویان سامورایی می‌پردازد و «بوشیدو» را به عنوان نظامی اخلاقی معرفی می‌کند که نه تنها جنگجویان، بلکه مردم عادی نیز می‌توانند از آن در زندگی روزمره بهره ببرند. 

خلاصه‌ی کتاب

 
واژه‌ی «بوشیدو» به معنای «راه جنگجو» است و به مجموعه‌ای از اصول اخلاقی و فلسفی اشاره دارد که جنگجویان سامورایی در ژاپن فئودالی از آن پیروی می‌کردند. این اصول بر وفاداری، صداقت، احترام، شجاعت، عدالت، خودکنترلی و افتخار تأکید دارند. مکتب مورد ذکر، جامعه‌ی ژاپن را تحت تأثیر قرار داده است و امروزه نیز الهام‌بخش بسیاری از مردم در سراسر جهان به شمار می‌آید. در ادامه، با مضامین اصلی کتاب آشنا می‌شوید: 

1. عدالت (Gi)  

یکی از اصول کلیدی بوشیدو، عدالت و رفتار درست در زندگی است. نیتوبه توضیح می‌دهد که یک سامورایی همیشه باید بر اساس عدالت و انصاف عمل کند. 

2. شجاعت (Yu)  

شجاعت نه فقط به معنای شجاعت فیزیکی در جنگ، بلکه به معنای داشتن شهامت برای انجام کار درست در شرایط دشوار است. 

3. نیکوکاری و نوع‌ دوستی (Jin)  

سامورایی‌ها تشویق می‌شدند که نسبت به دیگران، به‌ویژه ضعیف‌ترها، با مهربانی و سخاوت رفتار کنند. 

4. احترام (Rei)

  
احترام به دیگران، از جمله دشمنان، بخش مهمی در راه و رسم سامورایی‌ها محسوب می‌شود. نیتوبه اشاره می‌کند که احترام به والدین، معلمان و بزرگان از ارزش‌های بنیادی این نظام اخلاقی است و همواره باید آن را مورد توجه قرار داد. 

5. صداقت و راستگویی (Makoto)  

یک سامورایی نباید دروغ بگوید یا فریب دهد؛ زیرا کلام او باید همانند یک پیمان باشد. 

6. افتخار (Meiyo)  

حفظ آبرو و عزت نفس از مهم‌ترین ارزش‌های «بوشیدو» است و یک جنگجو همیشه باید رفتاری داشته باشد که باعث افتخار خود و خانواده‌اش شود. 

7. وفاداری (Chugi) 

 
وفاداری به ارباب، خانواده و دوستان بخش جدایی‌ناپذیر از راه و رسم سامورایی‌ها به شمار می‌آید.

تأثیر بوشیدو بر فرهنگ ژاپن

 
نویسنده توضیح می‌دهد که چگونه این فلسفه بر سبک زندگی مردم ژاپن تأثیر گذاشته و در طول قرن‌ها به بخشی از هویت ملی آن‌ها تبدیل شده است. بسیاری از ارزش‌هایی که امروزه در فرهنگ ژاپنی وجود دارد، مانند احترام به بزرگان، سخت‌کوشی، انضباط شخصی و وفاداری به بوشیدو بازمی‌گردد.

«بوشیدو» در دنیای مدرن 

نیتوبه در کتاب حاضر نشان می‌دهد که ارزش‌های این راه و روش، محدود به دوره‌ی سامورایی‌ها نیستند و امروزه نیز می‌توانند در زندگی مدرن کاربرد داشته باشند. بسیاری از رهبران، ورزشکاران، مدیران و کارآفرینان در سراسر جهان از چنین اصولی برای بهبود زندگی شخصی و حرفه‌ای خود استفاده می‌کنند.

نقدهای مدرن بر «بوشیدو»

   
با وجود تأثیرات مثبت این فلسفه‌ی ژاپنی، برخی از منتقدان معتقدند که دارای جنبه‌های منفی نیز هست که در دنیای مدرن باید مورد بازنگری قرار گیرد: 

1. تأکید بیش از حد بر وفاداری مطلق 

 برخی پژوهشگران معتقدند که تأکید «بوشیدو» بر وفاداری بی‌چون‌وچرا به ارباب یا رهبر، ممکن است منجر به رفتارهای افراطی و تبعیت کورکورانه شود. این مسئله در تاریخ ژاپن در دوره‌هایی مانند جنگ جهانی دوم، که سربازان ژاپنی تحت تأثیر همین ارزش‌ها دست به اقدامات شدید زدند، دیده شده است. 

2. نادیده گرفتن فردیت  

این فلسفه تأکید زیادی بر فداکاری برای گروه یا ارباب دارد که می‌تواند به نادیده گرفتن حقوق فردی و آزادی‌های شخصی منجر شود. در دنیای مدرن، بسیاری از افراد بر این باورند که تعادل بین وظیفه و حقوق فردی مهم است. 

3. ارتباط با نظام طبقاتی  

این آیین در دوران فئودالی ژاپن بیشتر به طبقه‌ی سامورایی‌ها تعلق داشت و از برخی جنبه‌ها موجب تشدید نابرابری‌های اجتماعی می‌شد. امروزه، برخی معتقدند که این فلسفه نیاز به اصلاحاتی دارد تا برای همه‌ی افراد جامعه قابل استفاده باشد. 

4. ریشه‌های خشونت‌طلبانه 

گرچه نیتوبه در کتاب خود تصویری مثبت از «بوشیدو» ارائه می‌دهد، برخی از تاریخ‌نگاران بر این باورند که مکتب اشاره شده باعث ترویج روحیه‌ی خشونت و جنگ‌طلبی نیز شده است. شمشیرزنی و آمادگی برای مرگ بخش مهمی از آن بوده که در برخی موارد باعث رفتارهای افراطی شده است. 

با این حال، طرفداران «بوشیدو» معتقدند که این فلسفه قابل تطبیق با دنیای امروز است و می‌توان ارزش‌های مثبت آن، مانند شجاعت، صداقت و احترام را بدون پذیرش جنبه‌های افراطی آن در زندگی روزمره حفظ کرد.

چرا باید این کتاب را خواند؟ 

• اگر علاقه‌مند به فلسفه‌ی شرقی و اخلاقیات ژاپنی هستید. 
• اگر می‌خواهید ارزش‌هایی همچون انضباط، شجاعت و صداقت را در زندگی خود تقویت کنید. 
• اگر به دنبال درک بهتر از فرهنگ ژاپن و تأثیر آن بر جهان مدرن هستید. 
• اگر به تاریخ سامورایی‌ها و سبک زندگی آن‌ها علاقه دارید.

درباره‌ی نویسنده 

اینازو نیتوبه (1862-1933) یک نویسنده، دیپلمات و آموزگار ژاپنی بود که تحصیلات خود را در کشورهای مختلف از جمله ایالات متحده و آلمان به انجام رساند. او پس از بازگشت به ژاپن، به‌ عنوان استاد در کالج کشاورزی ساپورو، دانشگاه امپراتوری کیوتو و دانشگاه امپراتوری توکیو فعالیت کرد و همچنین معاون دبیرکل جامعه‌ی ملل بود. این نویسنده، به آموزش زنان علاقه‌ی زیادی داشت و در تأسیس مدرسه‌ی «تسودا ایگاگو جوکو» مشارکت کرد. او به‌عنوان اولین رئیس دانشگاه مسیحی زنان توکیو و رئیس کالج اقتصاد زنان توکیو نیز فعالیت داشت. نیتوبه از سیاست‌های استعماری ژاپن حمایت می‌کرد و مردم کره را «بدوی» توصیف کرده بود.

نتیجه‌گیری 

کتاب «بوشیدو: روح ژاپن» اثری ارزشمند در زمینه‌ی فلسفه و فرهنگ ژاپن است که‌نه تنها، دیدگاه‌های جدیدی درباره‌ی سامورایی‌ها ارائه می‌دهد، بلکه اصولی را مطرح می‌کند که می‌توان در زندگی روزمره نیز به کار بست. اینازو نیتوبه با نگارش این کتاب توانست پلی میان شرق و غرب به وجود آورد و فلسفه‌ی سامورایی‌ها را به مردم سراسر جهان بشناساند. 

در بخشی از کتاب می‌خوانیم: 

جوانمردی گلی است که در خاک ژاپن به اندازه‌ی شکوفه‌ی گیلاس، که بومی اینجاست، شناخته شده است. این فقط نمونه‌ای کهن از یک فضیلت قدیمی نیست که در تاریخ ما حفظ شده است. هنوز در میان ما چیزی زنده از قدرت و زیبایی وجود دارد و اگر هیچ شکل ملموسی به خود نگیرد، فضای اخلاقی را معطر نمی‌کند و به ما می‌فهماند که هنوز تحت طلسم نیرومند آن هستیم. تغییر شرایط جامعه، که خود آن را به وجود آورده و تغذیه کرده بود، آن را کمی بی‌اهمیت کرده است. اما همان‌طور که آن ستارگان دورکه زمانی بودند و نیستند، همچنان بر ما پرتوافکنی می‌کنند، نور جوانمردی که فرزند فئودالیسم بود، همچنان راه اخلاقی ما را روشن می‌کند و از نهاد مادر خود، جان سالم به درمی‌برد.