ما ایوب نبودیم

ما ایّوب نبودیم اثر جمعی از نویسندگانِ ایرانی و سیزده روایت از فراز و فرود انسان در تجربهٔ مراقبت از دیگری است. این داستان‌ها که با کوششِ فاطمه ستوده در کنار هم جمع شده‌اند، قصهٔ سفر قهرمانی معمولی است که ناگهان در موقعیتی غیرمعمول باید به زندگی‌اش ادامه دهد و تسلی‌هایی برای ادامهٔ راه بیابد. این کتاب صرفاً چند روایت در ستایش انتخاب انسانی شکوهمندِ مراقبت از دیگری نیست. در این کتاب، سیزده نفر تلاش کرده‌اند روزها و شب‌های بخشیده‌شده به دیگری، امیدها و یأس‌ها، انگیزه‌ها و خستگی‌ها و آسیب‌های مراقبت را روایت کنند.

آیا تابه‌حال به مراقبت از دیگران از جنبه‌های دیگری نگاه کرده‌اید؟ این کتاب روایت‌های صادقانه و اسنانی دربارهٔ تجربه‌های مراقبت از دیگران یا مراقبت از خود است. این داستان‌ها نه‌تنها ابعاد زیبای مراقبت را به تصویر می‌کشند، بلکه به چالش‌ها و سختی‌های این مسئله نیز می‌پردازند. مطالعهٔ این کتاب را به همهٔ کسانی که به ادبیات غیرداستانی و روایت‌های شخصی و موضوعات اجتماعی علاقه دارند توصیه می‌کنیم.

«خواهرم نفیسه صبح از دنیا رفت و خاله‌جان شب آمد خانه‌مان. هنوز به چهارچوب در نرسیده، چشمش که به بچه‌های خواهرم افتاد، گفت «خوشا به سعادت‌تان که به مادرتان خدمت کردین.» قبل از سلام و احوال‌پرسی، قبل از تسلیت گفتن، قبل از در آغوش کشیدن و گریه کردن، این جمله را گفت. چند دقیقه بعد که عصازنان به سختی آمده بود توی خانه و خوب گریه کرده بود، تعریف کرد که بچه‌های من همین‌کار را هم نتوانستند برای پدرشان بکنند. خاله‌جان خالهٔ مادرم بود. شصت سال قبل، شوهر جوانش یک روز صبح از خانه رفته بود بیرون و دیگر برنگشته بود. تصادف در خیابان و تمام. بی‌این‌که خاله‌جان و بچه‌هایش فرصت «خدمت» به او را داشته باشند. فرصت مراقبتی که از دست رفته بود، به اندازهٔ خود سوگ برای خاله‌جان سنگین بود. حسرتش شصت سال پابه‌پای سوگ جلو آمد و زنده ماند. در جهان‌بینیِ من مراقبت همان سعادت نبود. این‌که سختی را نعمت تفسیر کنم حداقل در دنیای آن روزهای من جایی نداشت. رنج و بیماری طولانی خواهر را نمی‌شد با سعادت خدمت تاخت زد. روی ترازو که می‌گذاشتیم کفهٔ بیماری می‌رفت پایین و به زمین می‌چسبید و آن کفهٔ سعادت سبک و بی‌وزن در اوج بود. ترازو میزان نمی‌شد و واقعیت تغییرناپذیر بود.»

«آن روز جواب پرت‌وپلایی به همکارم دادم ولی بعداً خیلی درگیر سؤالش شدم. چرا کسی در خانهٔ ما چنین چیزی نگفته بود؟ واقعیت این بود که در حرف‌های روزمره یا در زمزمه‌های پنهانی هیچ‌وقت حرفی از پرستار به میان نیامده بود. در جهانی که ما زندگی می‌کردیم پرستارها فقط در بیمارستان کار می‌کردند و نهایتاً برای وصل‌کردن سرم یا زدن آمپول به خانه می‌آمدند. شکل دیگری از پرستار و پرستاری را به رسمیت نمی‌شناختیم. نه ما، نه هیچ‌کدام از فامیل‌هایمان. خالهٔ بزرگم پسر سندرم‌داونش را خودش بزرگ کرده بود و خالهٔ کوچکم مسئولیت دخترش را که نوعی صرح نادر داشت، تمام و کمال پذیرفته بود. مامان مثل خواهرهایش وارد همان مسیر شد، با انبوهی از کار که یک‌شبه به عهده گرفته بپد. مراقبت از فرزند مثل میراثی دردناک به هر سه‌تایشان رسیده بود. ولی مامان بدون این‌که خودش بخواهد، میراثش را با یک سرباز وظیفه‌شناس دیگر تقسیم کرد: علی. در جهان‌بینی مامان و آدم‌هایی شبیه او مراقبت هم مرحله‌ای از زندگی بود. مرحله‌ای کاملاً طبیعی مثل مدرسه رفتن، ازدواج کردن و بچه‌دار شدن. برای هر کسی در روند زندگی پیش می‌آمد که عزیزی را در بستر بیماری ببیند و آن‌وقت فرصتی برای خدمت یا مراقبت فرا می‌رسید. این‌جور وقت‌ها کسی فکر نمی‌کرد «پس زندگی من چی؟» موقعیت کاری و شغلی و خانوادگی می‌رفت در اولویت‌های بعدی و جهانْ دوروبر یک تخت معنا پیدا می‌کرد.»

«اولش فکر می‌کردم علی موقتی برگشته. برای ترم سوم انتقالی گرفته بود به دانشگاهی نزدیک‌تر و می‌توانست هم درس بخواند و هم کنار مادرش باشد. فکر می‌کردم اوضاع که کمی بهتر شود می‌رود پی‌ زندگی‌اش. اوضاع بهتر شد و علی نرفت. اوضاع بدتر شد و علی نرفت. آمده بود که بماند و بالا و پایینِ زندگی تأثیری در تصمیمش نداشت. یک ترم بعد از انتقالی هم دانشگاه را رها کرد و انصراف داد. از نو نشست به درس خواندن برای کنکور که رشته‌ای در شهر خودمان بخواند. سختی‌اش نه آن بخش درس خواندن و تست زدن، که آن بخش برگشت به زندگی عادی بود. به جهانی که آدم‌هایش دغدغه‌های دیگری دارند و از آینده نمی‌ترسند. همهٔ آن سال‌ها فکر می‌کردم ما در حبابی نامرئی زندگی می‌کنیم. کنار بقیه‌ایم اما از آن‌ها جداییم. حباب نمی‌گذاشت واقعیت زندگی را لمس کنیم. همه‌چیز را می‌دیدیم اما تا می‌خواستیم دست‌مان را دراز کنیم و چیزی برداریم. حباب نمی‌گذاشت. الکساندر همن در جستار درخشانش دربارهٔ سوگ فرزند تعبیر مشابهی از این وضعیت دارد و از آکواریوم‌ شیشه‌ای حرف می‌زند:‌ «بیرون را می‌دیدم و آدم‌های بیرون هم من را می‌دیدند، اما در محیط‌هایی یکسره متفاوت زندگی می‌کردیم... ما مشغول کسب دانش ناخوشایند و دلسردکننده‌ای بودیم که در دنیای بیرون نه کاربردی داشت و نه برای کسی جذاب بود.» آن وقت‌ها گاهی درگیر این می‌شدم که مثلاً دوستم که خواهرش مبتلا به چنین دردی نشده دقیقاً به چه فکر می‌کند.»

در مراقبت چیزهای ظریفی از دست می‌روند و یا چیزهای ظریفی به دست می‌آیند که گاهی حتی اسم هم ندارند و به‌دست‌آمده‌ها و از دست‌رفته‌های مراقبت بیشترشان نامرئی و دیریاب هستند. مراقب‌ها می‌توانند ادعا کنند جهان خودشان را دارند و در دنیایی موازی زندگی می‌کنند که غم‌ها و شادی‌های خودش را دارد و گاهی نمی‌شود دیگران را در آن شریک کرد. ما ایّوب نبودیم مجموعه‌ای از سیزده جستار از نویسندگان مختلف است که در آن‌ها به شرح تجربه‌های زیسته‌شان از مواجهه با مراقبت می‌پردازند. این کتاب شامل روایت‌های شخصی، چالش‌های مراقبت و تأملات فلسفی و اجتماعی دربارهٔ مفهوم مراقبت است هر یک از ۱۳ جستار این کتاب به جنبه‌ای خاص از مراقبت پرداخته و نویسندگان گاه خود نقش مراقبت‌کننده را ایفا می‌کنند و گاهی نیز به عنوان مراقبت‌شونده درگیر این تجربه می‌شوند. هدفِ نویسندگان این کتاب بررسی جنبه‌های پیچیده و انسانی مراقبت از دیگران است. این کتاب تلاش دارد که توجهٔ مخاطبان را به موضوع مراقبت از دیگران به عنوان یک وظیفهٔ انسانی و اجتماعی جلب کند و نشان دهد که مراقبت می‌تواند راهی برای رشد شخصی و شناخت بهتر خود و دیگران باشد. همچنین کتاب به سختی‌ها و چالش‌هایی که مراقبت‌کنندگان تجربه می‌کنند نیز می‌پردازد و با زبان ساده و صمیمی خود، خواننده را به تفکر دربارهٔ ارزش‌ها و وظایف انسانی دعوت می‌کند.

• سربازهایی با مدت خدمت نامحدود / زهره ترابی
• من کانگورو نبودم / مرضیه اعتمادی
• پس از مرگ سهراب می‌رسیدیم / زهرا صنعتگران
• گرمراقبتی که شغلش مراقبت بود / یاسر مالی
• پشت قاب دایی افراسیاب / مصطفی سلیمانی
• مامان دارمت / شادی ضابط
• ارثیهٔ مراقبت / کیان یزدان‌پور
• زندگی پای / عاطفه تاجیک
• مراقب شب / رجب رشیدی‌نسب
• یوزپلنگانی که با من دویده‌اند / علیرضا شهرداری
• برای آخرین تصویر / بهار موسوی
• مراقبت‌نامه / مرتضی سلطانی
• کارد خوردن در دماوند، برخاستن در هیمالیا / ابراهیم سعیدی‌نژاد

• کتاب پروژه‌ی پدری اثر دیگری از جمعی نویسندگان ایرانی است که به کوشش فاطمه ستوده چاپ شده‌اند. این کتاب ۱۵ جستار مختلف دربارهٔ پدری کردن مردهای مختلف در جامعه از نویسندگان مختلف است. این کتاب روایت پدری‌کردن مردها از زبان خودشان است و این‌که چطور خودشان پسر کوچکی بوده‌اند و خیال پدری را در سر می‌پروراندند. آن‌ها در این کتاب از خاطرات‌شان و روز‌های بلوغ، درس، کتاب دانشگاه و سربازی می‌گویند و کتاب نگاهی متفاوت به مقولهٔ پدری دارد. 

• کتاب هفتهٔ چهل‌وچند بیست روایت از مادری‌کردن اثر آصف‌ آصف‌پور نویسندهٔ ایرانی است. هفته چهل و چند از بزنگاه مادرانگی حرف می‌زند؛ نقطه‌ای که روایت زندگی مادر و فرزند تا ابد به هم گره می‌خورد. نویسندگان این مجموعه سعی کرده‌اند با روایت دغدغه‌هایشان حال و هوای مادران نسل امروز را به تصویر بکشند؛ فکرهای یک مادر از هفتهٔ اول تا همیشه.