سعید نفیسی به هشت روایت

سعید نفیسی به هشت روایت اثر پیمان طالبی شاعر، روزنامه‌نگار و نویسندهٔ ایرانی است. این کتاب از ۸ جستار دربارهٔ زندگی و کارنامهٔ ادبی سعید نفیسی ادیب، نویسنده و مورخ سرشناس ایرانی است که در سال ۱۴۰۳ منتشر شد. نوشته‌های این کتاب براساس منابع مختلف و گفت‌وگو با خانوادهٔ نفیسی گردآورده شده‌اند. تلاش نویسنده در این کتاب بر این بوده است که تصویری ملموس و نزدیک به سعید نفیسی به دور از نظرات شخصی خودش، به علاقه‌مندان ارائه دهد و بنابراین حتی شبهه‌ها و اتهاماتی که حول نام نفیسی نیز بوده،‌ بی‌کم‌وکاست در این کتاب نقل کرده است. فصل‌های مختلف این کتاب با تصاویری همراه شده که بسیاری از آنها نخستین بار است در تاریخ مکتوب ما منتشر می‌شوند.

در ذهن طرفداران، سعید نفیسی مردی ادیب بود که کتابخانه‌ای بزرگ داشت که با سیگاری‌برلب که پشت میزی می‌نشست و روی یکی از همان کتاب‌ها خم شده است. نویسنده کتاب پیش‌رو معتقد است نفیسی فقط محقق و نویسنده‌ای برجسته‌ای نبود، بلکه شاعر و ادیبی خوش‌ذوق بود. بنابراین سعی کرده است در این کتاب با کمک منابع مؤثق و اطلاعات معتبر از اطرافیان سعید نفیسی، به جزئیات ناگفتهٔ زندگی این ادیب بپردازد.

«وقتی به عکس‌های خانوادگی قدیمی نگاه می‌کنیم ـ منظورم آن عکس‌هایی است که فقط می‌توان در آلبوم‌های خاک‌گرفتهٔ ته کمدها پیدایشان کرد ـ غالباً بجز افرادی که آشنا به نظر می‌رسند، بقیهٔ حاضران در تصاویر چهره‌ای مات دارند. در یک عکس دسته‌جمعی که به مناسبت تولد مثلاً پانزده‌سالگی مادرمان گرفته شده، فقط خود او، دایی‌ها و خاله‌های احتمالی و مادربزرگ و پدربزرگ موضوعیت دارند و بقیهٔ حاضران ـ همسایه‌ٔ طبقه‌بالایی آن روزهای خانهٔ پدربزرگ یا آن همکلاسی که در دبیرستان با مادر پشت یک میز می‌نشسته ـ صاحب تصاویری «بی‌چهره‌»اند. این آدم‌ها تا همیشه در عکس‌ها زندانی‌اند، بی‌آن‌که نقش خاصی را در همان زندان ایفا کرده باشند. آن‌ها فقط پرکنندهٔ حجمی خالی، تکمیل‌کنندهٔ هارمونی تصویر یا چیزی مانند این‌ها هستند. اما زمانی هم می‌شود که یکی از این‌ها از آن ماتی و حجم مه‌اندود بیرون می‌زند و واضح می‌شود. مثلاً تصور کنید روزی می‌آیید خانه و می‌بینید مادرتان کنار تلفن نشسته و دارد گریه می‌کند. وقتی علت را می‌پرسید، متوجه می‌شوید یکی از دوستان نزدیک او که از دوران مدرسه با او رفاقت داشته میان حرف‌هایش اتفاقی پشت تلفن به او خبر داده که فلان همکلاسی‌شان که در دبیرستان با مادرتان پشت یک میز می‌نشسته امروز ـ مثلاً در چهل‌وپنج سالگی ـ خودش را به رودخانه‌ای در اطراف دماوند پرت کرده و به زندگی‌اش پایان داده است.»

«آن اکسیری که افرادِ مات و مه‌اندود عکس‌های قدیمی را برای ما زنده می‌کند «جزئیات» است. در عکس عروسی مرتضی کیوان با همسرش پوراندخت سلطانی، عروس صرفاً دختر جوان شادابی است که همسر انسانی بزرگ شده، اما اگر بدانیم این زن که تنها دو ماه با کیوان زندگی کرد (کیوان دو ماه بعد ازدواجش با پوری اعدام شد) شصت سال از عمرش را پای عشق کیوان ماند و روزگار و تجربیات مختلف آن‌قدر به او نیرو بخشید که بتواند «مادر کتابداری نوین ایران» لقب بگیرد، آن‌وقت دیگر «پوری» برای ما صرفاً دختر جوان لبخند بر لب، یا عروسی با لباسی توردار نیست. چندسالی می‌شود که با همهٔ وجود این دغدغه را داشته‌ام که برخی از چهره‌های مهم تاریخ و فرهنگ ایران را از میان غبارهایی که برچهره‌شان نشسته بیرون بیاورم. در این مسیر، نخست سعی کردم بی‌چهرگی آن صورت‌ها را برای خود برطرف و خودم با آن‌ها ارتباط برقرار کنم و وارد زندگی‌شان شوم. دنیای عجیب و غریبی که اسمش را «گذشته» می‌گذاریم سرشار از این آدم‌هاست. بسیار برایم پیش آمده که در میانهٔ کشف شخصیتی آدم‌های دیگری را در دنیای او پیدا می‌کنم که آن‌ها نیز به این «غبارزدایی» نیازمند بوده‌اند. درست مثل زمانی که به بهانه‌ای مثلاً همان خودکشی دوست مادرتان به سراغ عکس‌های نوجوانی‌اش رفته‌اید.»

در کتاب سعید نفیسی به هشت روایت زندگی این نسخه‌شناس، ادیب، نویسنده و مورخ سرشناس ایرانی را در قالب هشت جستار مورد بررسی قرار گرفته است. سعید نفیسی، نام آشنایی در فضای کتاب و ادبیات است و بسیاری او را، کتاب‌بازترین فرد در تاریخ روشنفکری ایران می‌دانند. سعید نفیسی در ۱۲۷۴ در کرمان به دنیا آمده و یکی از برجسته‌ترین چهره‌های علمی قرن بیستم ایران محسوب می‌شود. همچنین نفیسی از بنیان‌گذاران مکتب نثر دانشگاهی بود و در نگارش نثری روان و پیراسته تبحر داشت. او با قلم توانای خود، مقالات و کتاب‌های متعددی در زمینه‌های مختلف به رشته تحریر درآورد. از این ادیب و نویسنده آثار زیادی مانند کتاب و مقاله‌های پراکنده به جا مانده است. اما کمتر دیده شده که از زندگی و زیست شخصی او و حالات مختلف روحی این استاد برجسته در منابع سخنی به میان بیاید. پیمان طالبی در این کتاب با بررسی بالغ بر 300 منبع مختلف، اطلاعات کمتردیده‌شده‌ای را در این کتاب گرد هم آورده و علاوه بر این، برای بررسی برخی از جزئیات ناگفته در زندگی نفیسی، به بازماندگان او نیز مراجعه کرده و در قالب یک پژوهش جامع، بسیاری از اسناد خانوادگی نفیسی، شامل عکس‌ها، یادداشت‌ها، دست‌نوشته‌ها و سندها را از نظر گذرانده است. از این رو، بسیاری از مطالبی که در این کتاب نقل شده، برای اولین بار است که در تاریخ فرهنگی ایران روی کاغذ آمده‌اند و بنابراین این کتاب کاوشی موشکافانه در زوایای پنهانِ زندگی این مورخ به حساب می‌آید.

• هنرمندان نباید زن بگیرند؟
• آدم نفیس و کتاب‌هایش
• حق‌التحریر مرا بدهید!
• حالات و مقامات «مرزبان رازی»
• این دستگاه برای عبدالحسین‌ها نحس است
• خرانیزه
• ستارهٔ سیاهی که ماه نَخشَب بود
• پاریس جشن بیکران

• کتاب پنج پرتره اثر پیمان طالبی نویسنده و روزنامه‌نگار ایرانی است. این کتاب جستارهای این نویسنده دربارهٔ ایرج افشار، بیژن الهی، علی دشتی، فهیمه اکبر و لی‌لی امیرارجمند و دربارهٔ این پنج شخصیت در عالم فرهنگ و هنر معاصر ایران است. نویسنده هر آنچه توانسته دربارهٔ این هنرمندان کشف کند در این کتاب گردهم آورده است تا بتواند روایتی کامل از زندگی این پنج شخصیت ارائه کند.