تاریخ طبری و احوال و آثار طبری (16جلدی)

معرفی کتاب تاریخ طبری اثر محمد بن جریر طبری و غریب بن سعد قرطبی

در کتاب تاریخ طبری چه می‌خوانیم؟

این کتاب به بررسی تاریخ جهان می‌پردازد و نقطه شروع خود را زمان خلقت گذاشته است. بعد از آن به‌مرور به نقل داستان پیامبران و پادشاهان قدیمی می‌پردازد. سپس به تاریخ سلسله ساسانی پرداخته و بعد از آن به زندگی حضرت محمد می‌پردازد. وقایع زندگی پیامبر در این کتاب به ترتیب سال منظم شده‌اند و تا حدود 3 سده بعد از زندگی ایشان را در بر می‌گیرد. در نتیجه این کتاب سه بخش کلی دارد، تاریخ پیش از اسلام، تاریخ صدر اسلام و تاریخ پس از آن. دو بخش اول تنها دو جلد اول مجموعه را شامل می‌شوند. بخش سوم خود به سه بخش تقسیم می‌شود. کتاب سوم تا نیمه کتاب چهارم به زندگی و وقایع مرتبط با شخص پیامبر می‌پردازند. از نیمه کتاب چهارم به بعد به زندگی دیگر معصومان و خلفا و حاکمان اسلامی می‌پردازد. 

طبری در نگارش هر دوره تاریخی ابتدا حوادث مهم هر دوره را ذکر می‌کند و سپس به جزئی‌نگری می‌پردازد. این شیوه تاریخ‌نگاری ابداع او نبوده است و از قبل از او رواج داشته. به شیوه جمع‌آوری نقل‌قول‌ها عمل کرده و کاملاً بی‌طرف بوده است و حتی حرف‌های اشخاصی که تاریخ هیچ سندیتی برای سخنان آنها ارائه نمی‌دهد را نیز بازگو کرده است. 

تفاوت تاریخ بلعمی و تاریخ طبری در چیست؟

تاریخ بلعمی گرچه که ترجمهٔ فارسی تاریخ طبری است اما ترجمه صرف (مستقیم) نیست. بلعمی خود به ‌عنوان مؤلف عمل کرده و مطالبی بر کتاب افزوده است. او همچنین در بیان وقایعی که چندین روایت مختلف از آنها وجود دارد، به ذکر یکی از وقایع که به نظر خودش درست‌تر بوده پرداخته و از بیان باقی روایت‌ها صرف‌نظر کرده است. همچنین طبری در کتاب خود تا سال 302 هجری وقایع را ذکر کرده اما بلعمی تا سال 355. او این 50 سال را تألیف کرده و به کتاب افزوده است. 

به جز این مشکلات، کتاب تاریخ بلعمی بسیار کتاب ارزشمندی است. این کتاب به لحاظ ادبی جزو مهم‌ترین آثار دورهٔ سامانی به شمار می‌رود. نثر کتاب یکی به‌خاطر ترجمه از زبان عربی و دوم به‌خاطر رواج چند زبان مختلف در آن دوران تحت ‌تأثیر زبان پهلوی نیز هست.

با وجود این نثر کتاب ویژگی‌هایی دارد که آن را از هر دو زبان متمایز می‌کند. کتاب در نهایت سادگی نوشته شده است و بلعمی کوشیده است تا حد توان، برای لغات عربی معادل فارسی پیدا کند. با وجود این‌که نگارش این کتاب را به بلعمی نسبت می‌دهند اما به‌درستی مشخص نیست که این کتاب به قلم خود او نوشته شده یا عده‌ای از منشیان و کاتبان به سرپرستی او این کتاب را ترجیف (ترجمه و تألیف) کرده‌اند.

بریده‌هایی از جلد اول کتاب تاریخ طبری

«دانشوران سلف در این باب خلاف کرده‌اند، بعضی گفته‌اند: همۀ زمان هفت هزار سال است. از ابن‌عباس آورده‌اند که دنیا یکی از روزهای آخرت است و هفت هزار سال است. شش هزار و چند سال گذشته و پس از چندصد سال موحدی نباشد. و دیگران گفته‌اند: همه زمان شش هزار سال باشد و این را از کعب روایت کرده‌اند. و هم از وهب آورده‌اند که گفت: از عمر جهان پنج‌هزار و ششصد سال رفته و من شاهان و پیامبران هر دوران را دانم. بدو گفتند همۀ جهان چند است؟ گفت: شش هزار سال. ابوجعفر گوید: درست حدیث پیمبر است که فرمود: مدت شما نسبت به گذشتگان چون فاصلۀ نماز پسین است با غروب.»

«دلیل سخن آنکه هر چه در جهان دیده شود جسم باشد یا به‌جسم وابسته باشد و هر چه جسم باشد یا جدا باشد یا پیوسته و هر چه جدا باشد فرض ائتلاف آن با غیر رود و هر چه پیوسته باشد فرض جدائی آن رود. و چون یکی نابود شود دیگری نیز نابود شود و چون دو جزء با هم پیوندد مسلم باشد که پیوستگی حادث باشد و چون جدا شود مسلم باشد که جدایی حادث باشد. و چون همه موجودات جهان از جسم و وابسته به‌جسم چنین باشد و آنچه ندیده‌ایم و از جنس دیده‌ها باشد و هر چه به‌حادث پیوسته باشد بی‌گفتگو حادث باشد اگر پیوسته باشد فراهم آرنده‌ای آنرا به هم پیوسته باشد و اگر جدا باشد جداکننده‌ای آنرا جدا کرده باشد.»

«ابوجعفر گوید: و از گفتار اینان که خداوند به‌هنگام خلق آسمانها و زمین از آب بخاری برآورد که آسمان شد و پس از آن آب را بخشگانید و آن را یک زمین کرد معلوم شد که خداوند آسمان را پیش از زمین خلق فرمود اما هفت نکرد و پس از آن زمین را خلق کرد و محال نیست که خدای عزوجل از آب بخاری برآورده باشد که آسمان شود و آب را خشکانیده باشد که زمین آن آسمان شود اما آن را نگسترده باشد و روزهای آن را مقرر نکرده باشد و آب و کشتزار از آن برنیاورده باشد و به آسمان پرداخته باشد که همان بخار برآمده از آب بود و آن را هفت آسمان کرده باشد پس از آن زمین را که آب خشکیده بود شکافته باشد و هفت زمین کرده باشد و روزیهای آنرا مقرر کرده باشد و آب و کشتزار از آن بر آورده باشد و کوهها را میخ کرده باشد و همه روایت ابن عباس که آوردیم درست باشد.»

خواندن کتاب تاریخ طبری را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

اگر به کتاب‌های قدیمی و تاریخی علاقه دارید و دوست دارید اطلاعات تاریخی بیشتری نیز کسب کنید، حتماً کتاب تاریخ طبری را مطالعه نمایید.

درباره نویسنده کتاب تاریخ طبری

درباره مترجم تاریخ طبری

واکنش‌ها به کتاب تاریخ طبری

علمای بسیاری درباره طبری و کتاب تاریخ طبری اظهارنظر کرده‌اند:

«اما تاریخ ابوجعفر محمد بن جریر از همه تاریخ‌ها برتر و بر همه کتاب‌های نوشته شده در تاریخ فزونی دارد.» -علی بن حسین مسعودی تاریخ‌نویس و جغرافی‌دان و دانشمند و جهان‌گرد

«اگرچه مورخ‌هایی مانند علی بن حسین مسعودی، ابوریحان بیرونی، یعقوبی و ابوعلی مسکویه در زمینه تاریخ زحماتی کشیده‌اند، لیکن هیچ‌یک به‌قدر محمد بن جریر طبری رنج نبرده و به‌قدر او اطلاع وافر دربار ساسانیان نداشته است.» - ملک‌الشعرا بهار شاعر، ادیب و نویسنده 

«در واقع شاهنامه و تاریخ طبری مکمل یکدیگر هستند، بسیاری از نکات تاریخی در تاریخ طبری در شاهنامه نیست و حجم بیشتری از مطالب شاهنامه در تاریخ طبری وجود ندارد.» -جلال خالقی مطلق پژوهشگر و شاهنامه شناس دانشگاه هامبورگ 

«تاریخ طبری التقاط مطالب فراوانی است که با کوشش فراوانی فراهم آمده است. مطالب منابعی که با یکدیگر اختلاف داشته‌اند در آن تهذیب نشده است. اما این وضع ارزش کار او را در نظر ما تا اندازه زیادی بالا برده است، زیرا به‌این‌ترتیب اخبار کهن، مطمئن‌تر از آن به دست ما رسیده است که طبری مورخ برای تعدیل آن رنج و کوشش به کار می‌برده است.» -تئودور نلدکه خاورشناس آلمانی

«به‌طور خلاصه، باید توجه داشت تا آنجا که ما می‌توانیم کتاب وی را بررسی کنیم، تاریخ طبری با استفاده از منابع خود بادقت فراوان و یکپارچگی نگاشته شده و نسبت به کتاب‌های گذشته خود منحصربه‌فرد است.» -یوزف شاخت استاد آلمانی-انگلیسی پژوهش‌های اسلامی دانشگاه کلمبیا

«وی دارای نگاه و اندیشه بزرگ در بین تمامی هم عصران خود بوده است.» -یحیی بن شرف النووی 

«در عصر خود کوشاترین فرد در علم و پژوهش بود و صاحب طبقه‌بندی با شکوه در تفسیر، فقه، اجماع و تاریخ بود.» -ابن خلکان 

«کتاب تاریخ ابوجعفر نزدیک‌ترین انتقال تاریخ و تفسیر شواهد روزگار است وی با سخت‌کوش و بدون تقلید از دیگران کار خود را ادامه داد.» -عزالدین بن اثیر

«وی در همه چیز پیشرو بود و برای انتقال تاریخ به هوس رجوع نکرد و انصاف را رعایت نمود.» -ابن تیمیه عالم الهیات، حدیث و فقه، منطق‌دان و اخترشناس

«امام ابوجعفر (طبری)، از دیگر از مفسران در همه مباحث سر بود، وی یکی از امامان در مجموعة از علوم بزرگ بود. ابوجعفر قادر به حفظ کتاب خدا، بینا از معنا، یک محقق در مقررات اصول جهان خود بود.» - جلال‌الدین سیوطی

امتیازات

کتاب تاریخ طبری از سات آمازون امتیاز 4.7 از 5 و از سایت گودریدز امتیاز 3.9 از 5 را به دست آورده است.

تحلیل سی بوک از کتاب تاریخ طبری

کتاب تاریخ طبری، کتابی است سنگین. با وجود این‌که محققان و مترجمان دست به تصحیح این کتاب برده‌اند و تا حدی متن آن را امروزی کرده‌اند اما همچنان در متن این کتاب کلمات عربی به‌وفور دیده می‌شوند. کلماتی که شاید امروزه حتی در زبان عربی نیز کلمات مرده به‌حساب بیایند. مطالعه کتاب تاریخ طبری نیازمند دانش و علم به زبان فارسی و عربی است.

اگر از کتاب تاریخ طبری خوشتان آمده، این کتاب‌ها را از دست ندهید

- تاریخ بلعمی اثر محمد بن جریر طبری معروف به تاریخ‌نامۀ بزرگ که شرحی از تاریخ پیامبران و پادشاهان است. تاریخ آغاز ترجمۀ آن 352 قمری یا 342 خورشیدی بوده است. این کتاب از کهن‌ترین نمونه‌های نثر پارسی است.