این است اخلاق (درآمدی فلسفی)(پالتویی)

موعظۀ اخلاقی نکن، دربارۀ اخلاق بیاندیش

دربارۀ کتاب «این است اخلاق»

کتاب حاضر مقدمه‌ای است بر مطالعۀ فلسفی اخلاق. اگر این کتاب درآمدی بود بر فلسفۀ مکانیک کوانتوم، بخش اول آن باید به چیستی مکانیک کوانتوم می‌پرداخت. خوشبختانه وقتی پای اخلاق به میان می‌آید، می‌توانیم بی‌درنگ فلسفه‌ورزی را آغاز کنیم، چون از پیش دربارۀ اینکه چه‌چیزی درست است و چه چیزی نادرست دیدگاه‌هایی داریم. امیدوارم در آتش افکندن و قربانی کردن نوزادان را به خاطر نفسِ این عمل نادرست بدانید و دستگیری از دوستان هنگام نیاز را درست. همچون اغلب انسان‌ها، برای شما هم انجام دادن کار درست مهم است و دیگران را به‌خاطر عمل نادرست‌شان ملامت می‌کنید. با دیگران اختلاف نظرهای اخلاقی داشته‌اید: شاید دربارۀ درستی و نادرستی اعمالی مثل سقط جنین، خودکشی، شکنجه، مصرف مواد مخدر و خوردن گوشت با آن‌ها بحث کرده باشید. این بدان معناست که از قبل دربارۀ موضوع این کتاب کمابیش مطالب فراوانی می‌دانید. هدف این کتاب موعظه کردن در باب چنین مسائلی نیست؛ مسائلی که احتمالاً خودتان موفق به فهم‌شان شده‌اید. در این کتاب، عناصر اصلی فلسفۀ اخلاق با نظم و ترتیبی طبیعی ارائه شده‌اند. راحت‌ترین راه این است که با فکر کردن دربارۀ زندگی خودمان آغاز کنیم، ز یرا پرسش از زندگی خوب پرسشی به‌نسبت ساده است. بعد از فکر کردن دربارۀ این مسئله، در نظر گرفتن دیگر انسان‌ها و نحوۀ رفتار با آن‌ها بسیار راحت‌تر خواهد بود. پس از آنکه این پرسش‌های بنیادین در فلسفۀ اخلاق را بررسی کردید، احتمالاً از جنبه‌ای کلی‌تر و نظری‌تر دربارۀ موقعیت اخلاق تأمل خواهید کرد. در نهایت، باید بتوانیم برای اندیشیدن دربارۀ برخی از مهم‌ترین پرسش‌های اخلاقی انضمامی که با آن‌ها مواجهیم از تمام منابع جدیدی که در این کتاب با آن‌ها آشنا می‌شویم استفاده کنیم.

چرا باید این کتاب را خواند؟

دلایل موجه دیگری هم برای مطالعۀ اخلاق وجود دارد. اگر با ذهنی باز فلسفۀ اخلاق بخوانید، دست‌کم می‌توانید برخی از نگرانی‌هایتان را تسکین دهید، نگرانی‌هایی دربارۀ اینکه آیا چیزی واقعاً ارزش آن را دارد که در درجۀ اول اهمیت ما قرار بگیرد یا نه. امروزه بسیاری از انسان‌ها نسبت به اخلاق شکاک‌اند. بسیار متداول شده که بگویند اخلاق از آدم تا آدم فرق می‌کند و «حق با کسی است که زور دارد». فیلسوفان به این تشخیص رسیده‌اند که دفاع کردن از این دیدگاه‌های شکاکانه واقعاً می‌تواند دشوار باشد. بنابراین، فلسفه می‌تواند اطمینان شما را نسبت به معیارهای اخلاقی بیشتر هم بکند. امیدوارم در انتهای کتاب این نکته را هم تصدیق کنید که برای مطالعۀ فلسفۀ اخلاق، فقط به خاطر خودِ آن هم دلایل موجهی وجود دارد. فلسفۀ اخلاق بزرگ‌ترین اذهان را در طول تاریخ بشر به خودش مشغول کرده و کاری که در این زمینه انجام شده اغلب جذاب و فوق‌العاده است. با این حال، بخش عمده‌ای از بهترین پژوهش‌ها در فلسفۀ اخلاق، به دلیل ماهیت پیچیدۀ موضوع آن، سختی‌های خودش را دارد. یکی از اهداف این کتاب ارائۀ ابزارهایی به شماست تا بتوانید در زمینۀ فلسفۀ اخلاق آکادمیک بیشتر مطالعه کنید.

فصل‌های کتاب

این کتاب چهار بخش دارد و هر بخش مجموعه‌ای از پرسش‌های بنیادین در فلسفۀ اخلاق را بررسی می‌کند. بخش اول در این باره است که چه چیزی باعث بهتر شدن زندگی می‌شود. انتخاب‌های مهم زندگی‌تان را در نظر بگیرید: اینکه خانواده‌ای تشکیل بدهید یا شغلی در رسانه یا بخش خدمات درمانی بجویید. هنگام گرفتن چنین تصمیم‌هایی، اغلب به این می‌اندیشید که از چه‌چیزی لذت می‌برید و چه‌چیزی شما را خوشحال می‌کند. همین‌طور ممکن است به این موضوع فکر کنید که چطور می‌توان زندگی خوب و بامعنایی رقم زد. بخش اول کتاب در باب مفاهیم بنیادینی است (لذت، شادکامی، بهروزی و معنای زندگی) که همگی‌شان برای گرفتن تصمیم‌های مهم زندگی به کار می‌آیند. در این فصل از چیستی این مفاهیم می‌پرسیم و اینکه در نهایت چقدر مهم‌اند.
بخش دوم به نحوۀ رفتار ما با دیگران می‌پردازد. آن حوزه‌ای از فلسفۀ اخلاق که به بررسی این مسئله می‌پردازد «اخلاق هنجاری» نام دارد. در اخلاق هنجاری، بررسی‌های فیلسوفان بر نظریه‌هایی متمرکز است که سعی دارند به صورت نظام‌مند درستی و نادرستی کارها را تشخیص دهند. کدام کار را باید انجام داد: کاری که برای خود شما بهتر باشد یا کاری که برای همه بهتر است؟ باید آن کاری را انجام بدهید که شخص فضیلت‌مند در موقعیت شما انجام می‌دهد یا باید به شیوه‌ای عمل کنید که بتوانید بخواهید همگان به همان شیوه عمل کنند؟ این‌ها برخی از پرسش‌هایی است که به بررسی‌شان خواهیم پرداخت. همچنین در این بخش به پیچیدگی‌های اخلاق هم می‌پردازیم. آیا تمیز درست و نادرست آن‌قدر دشوار و پیچیده است که نمی‌توان با مجموعۀ ساده‌ای از اصول بنیادین آن‌ها را از یکدیگر تشخیص داد؟

بخش سوم کتاب بر مسائلی متمرکز است که ماهیت نظری‌شان برجسته‌تر است. اینکه درستی و نادرستی کارها به اصولی که مورد پذیرش ماست بستگی دارد یا آنچه خداوند به انجام آن فرمان داده است؟ همین‌طور این مسئله به میان می‌آید که آیا کارها می‌توانند به‌شکلی عینی درست یا نادرست باشند و آیا درستی و نادرستی را می‌توان به روش علمی بررسی کرد یا نه. فصل پایانیِ این بخش از کتاب نیز به این موضوع می‌پردازد که اخلاق چطور احساسات ما را برمی‌انگیزد. چرا وقتی کسی صادقانه می‌گو ید خوردن گوشت کاری غیراخلاقی است، از او انتظار دار یم که خودش گوشت نخورد؟ این پرسش آغاز بررسی نظریه‌ای است که بر مبنای آن ادعاهای اخلاقی بیانگر نگرش‌های شخصی ما هستند.

آخرین بخش کتاب به بررسی دو مسئلۀ اخلاقی انضمامی‌تر می‌پردازد. اولین مسئله به مسئولیت اخلاقی مربوط می‌شود: چه زمانی بهترین زمان است برای ستودن یا سرزنش کردن بابت اعمال‌شان؟ مثلاً اگر قوانین طبیعت تعیین‌کنندۀ هرکاری باشند که ما مرتکب می‌شویم، همچنان خشمگین شدن از کسی که به ما خیانت کرده کار درستی است؟ هرچه باشد، در چنین موردی کاری از دست آن‌ها برنمی‌آید. در همان فصل آخر توضیح می‌دهیم که نحوۀ برخورد فیلسوفان با یکی از بغرنج‌ترین مسائل اخلاقی زمانۀ ما چگونه است. در حال‌حاضر، تعداد انسان‌هایی که در جهان زندگی می کنند به‌سرعت رو به افزایش دارد و ما نیز می‌دانیم که جهان، به‌سبب تداوم انتشار گازهای گلخانه‌ای، در حال گرم‌تر شدن است. از همین رو، بسیاری نگران‌اند که زندگی انسان‌های آینده بدتر از زندگی ما باشد. در چنین موقعیتی، وظیفۀ ما در برابر نسل‌های آینده چیست؟ آیا برای کمک کردن به آن‌ها باید فداکاری کنیم؟

ساختار کتاب

این کتاب به دو بخش مطالب اصلی و مطالب افزوده شده تقسیم شده است. اگر اولین‌بار است که این کتاب را می‌خوانید و پیش‌تر مطالعات فلسفی نداشته‌اید، ابتدا باید مطالب اصلی را بخوانید. حجم عمدۀ کتاب را این مطالب تشکیل می‌دهند. مهم‌ترین دیدگاه‌های هر بخش در انتهای آن خلاصه‌وار آمده است. همچنین این خلاصه‌ها دربردارندۀ پرسش‌هایی برای مطالعۀ بیشترند، که هم فهم خواننده از موضوعات فلسفی را می‌سنجند و هم از او می‌خواهد دیدگاه‌ها و استدلال‌های مورد بحث را ارز یابی کند. امیدوارم این فرصت را هم داشته باشید که دربارۀ این پرسش‌ها با دیگران در سمینار یا گروه‌های مطالعاتی بحث کنید. در ضمن، هر فصل کتاب‌شناسی مشروحی هم دارد که در یافتن مطالب بیشتر در باب موضوعاتی که مورد علاقۀ خواننده است کمک می‌کند. متن شامل پیوندهایی نیز هست. این پیوندها عمدتاً خواننده را به منابع برخط (آنلاین) راهنمایی می‌کنند. در این منابع، توضیحات بیشتری دربارۀ جزئیات نظریه‌ها و مفاهیم بنیادین یافت می‌شود. همچنین به پادکست‌ها و ویدئوهایی ارجاع داده شده است که در آن‌ها فیلسوفان مشهور دربارۀ دیدگاه‌های مورد بحث صحبت می‌کنند. بعضی از پیوندها شامل اطلاعات بیشتر در خصوص مثال‌هایی است که در کتاب به کار رفته‌اند و برخی دیگر صرفاً برای سرگرمی‌اند (وقتی بار اول مطالب را بررسی می‌کنید، اجازه ندهید این پیوندها حواس‌تان را پرت کنند).

راه‌هایی برای بهتر خواندن کتاب

برخی مسیر متفاوتی را در فلسفۀ اخلاق ترجیح می‌دهند، ز یرا معتقدند ابتدا باید نگرانی‌های نظری دربارۀ اخلاق را حل‌وفصل کرد. اگر دربارۀ امکان دانش اخلاقی نگرانید، می‌توانید از مطالب مرتبط با فرااخلاق در بخش سوم شروع کنید. در این بخش، به برخی از نگرانی‌های بنیادین شما پرداخته شده است. اگر این فصل‌ها شما را متقاعد کرد که حرف زدن و اندیشیدن دربارۀ پرسش‌های اخلاقی کار معقولی است، آنگاه می‌توانید مطالعه‌تان را با اخلاق هنجاری (بخش دوم) و پرسش‌هایی در خصوص زندگی خوب (بخش اول) ادامه دهید. در این صورت، این امکان برای شما فراهم می‌شود که مطالعۀ مسائل انضمامی‌تر دربارۀ مسئولیت اخلاقی، رشد جمعیت و تغییرات اقلیمی را برای آخر بگذارید. اگر قصد دارید این کتاب را تدریس کنید، باید هر فصل را دست‌کم به دو درس تقسیم کنید. مثلاً می‌توانید یک درس را به شادکامی و دیگری را به بهروزی اختصاص بدهید (فصل دوم)، یک درس در خصوص پیامدگرایی باشد و درس دیگر دربارۀ اخلاق کانتی (فصل چهارم) و غیره. این مورد امکان آن را فراهم می‌کند تا در رابطه با مطالب پایه‌ای که در این کتاب ارائه شده‌اند جزئیات بیشتری را بررسی کنید.