تابستان با پروست (مجموعه جستار)(پالتویی)

می‌گویند فقط نیمی از خریداران جلد اولِ کتاب عظیمِ پروست به‌سراغِ جلد دوم می‌روند؛ فقط نیمی از خریداران جلد دوم جلد سوم را می‌خرند؛ اما پس از آن دیگر پا پس نمی‌کشند و «سدوم و عموره»، «اسیر»، «آلبرتین گمگشته» و «زمان بازیافته» را می‌خوانند. می‌گویند اگر دل به این رمان بسپاریم، تا انتهایش پیش می‌رویم. اما فرض کنید عده‌ای از متخصصان پروست، یا به‌تعبیری «پروست‌پژوهان»، دور هم جمع شوند و برنامه‌ای رادیویی ترتیب دهند و در آن از جنبه‌های گوناگون دربارۀ رمان «در جست‌و‌جوی زمان ازدست‌رفته» صحبت کنند، و در بحث‌هایشان هم به مضامین کار اشاره کنند هم فرم آن را بشکافند. فرض کنید این گفتارها را بعداً بر کاغذ بیاورند و تنظیم و ویرایش کنند و کتابی به دست دهند که خواننده را ترغیب می‌کند همۀ مجلدات پروست را بخرد و خواندن را تا آخرین سطر ادامه دهد ــ کتابی که لذت خواندن «در جست‌و‌جو...» را مضاعف می‌کند. کتابی که در انتشارات مان کتاب ترجمه شده است و منتشر شده است چنین حال‌و‌هوایی دارد، و می‌گوید چه تابستانی باشد تابستانی که با پروست به پاییز می‌رسد.

«بدبختانه آدم‌ها باید حسابی مریض‌احوال باشند یا پایشان شکسته باشد تا مجال خواندن در جست‌وجو... را بیابند.» روبر پروست، برادر مارسل، به خطا نرفته است. البته به احتمال سوم اشاره نکرده و آن خواندن کتاب در تعطیلات تابستان است، در این فصل گرم که خواندن در زیر آفتابِ آن، در کنار دریا یا ــ همچون پروست ــ در آرامش اتاقی از آنِ خود بسیار دلچسب است. ناگهان زمان کندپا می‌شود، کش می‌آید، محو می‌شود. و دیگر در دست‌مان چیزی نداریم جز در جست‌وجوی زمان گمگشته.

این رمانِ غریب که دورنمای ادبیات را دگرگون ساخت ما را به قرن پیش می‌برد، به محافل پاریسی «روزگار خوش»، به ساحلی از سواحل شمال یا به کولاب ونیز. با ما از هستی، از تپش حافظه و خاطرات برآمده از آن، از ظرافت روابط انسانی، از پیچیدگی عشق و عاشقی، از فواید تخیل، یا از زیبایی هنرها سخن می‌گوید. همه می‌توانند در آن پناهی برای خیالات‌شان بجویند، در آن شادی‌ها و ترس‌های خود را ببینند و حتی در آن حقایقی را کشف کنند.

پروست، با نوشتن در جست‌وجوی زمان گمگشته، با اختصاص دادن واپسین سال‌های عمرش به این کتاب، آرزو داشت خوانندگان آینده‌اش به «خواندن خویشتن خویش» نائل شوند. کتاب پیشِ رو، فارغ از مواجهه با پروست، دعوت به شناخت عمیق خود نیز هست. نمی‌خواهد داستان شرح بدهد. بیشتر می‌خواهد مسیرهای نوشتن یک متن را روشن سازد، به این مقصود که کلمات، جملات یا تصاویری را نمایان کند که می‌توانند با همگان سخن بگویند، از خامان گرفته تا پختگان، از کنجکاوان گرفته تا خیالپردازان.

هشت خواننده پذیرفتند در کنار من در این مسیر قدم بگذارند. رمان‌نویس، زندگینامه‌نویس و دانشگاهی هستند. همگی بخشی از عمر خود را به پروست‌پژوهی اختصاص داده‌اند. تابستان پیش در رادیو فرانس ‌انتر از مواجهه‌شان با کتاب پروست گفتند، و از موضوعی که به آن علاقه‌مند بودند و صفحه‌ای که منقلب‌شان کرده بود حرف زدند. آن‌ها این شاهکار را می‌ستایند و درباره‌‌اش قلم می‌زنند و به مسائل اساسیِ آن می‌اندیشند. چگونه زمان گذرا را در چنگ بگیریم؟ چرا محبت در ما رنج پدید می‌آورد؟ آیا واقعاً می‌توان کسی را شناخت؟ پاسخ‌های خود را در اینجا آورده‌اند و به ما پیشنهاد می‌دهند که، در تابستانی دلپذیر و در سفری عظیم، چشمان‌مان را بگشاییم و خود را به خیالپردازی پروستی و آرامش برآمده از آن بسپاریم.