تاریخ بیخردی (از تروا تا ویتنام)

تاریخ بی‌خردی از سایت گودریدز امتیاز 4 از 5 را دریافت کرده است.

تاریخ بی‌خردی از سایت آمازون امتیاز 4.5 از 5 را دریافت کرده است.

تاریخ بی‌خردی به عنوان یکی از مشهورترین و مهم‌ترین آثار حوزه تاریخ مطالعه، تدریس و خوانده می‌شود. تاریخ بی‌خردی؛ از تروا تا ویتنام اثر باربارا تاکمن مورخ و نویسندهٔ آمریکایی است، خانم تاکمن دوبار برندهٔ‌ جایزهٔ پولیتزر شده است. این کتاب اولین بار در سال 1984 در نیویورک منتشر شد. نویسنده در تاریخ بی‌خردی چهار مورد عمده از بی‌خردی دولت‌ها در تاریخ بشر را شرح داده است: تصمیم ترواها برای انتقال اسب یونانی به داخل شهر، شکست پاپ‌های رنسانس در رسیدگی به عواملی که منجر به اصلاحات پروتستان در اوایل قرن شانزدهم شد، سیاست‌های انگلستان در رابطه با مستعمرات آمریکا در زمان پادشاهی جورج سوم و مدیریت نادرست ایالات متحده در درگیری ویتنام. تاکمن بیش از نیمی از کتاب را به مداخلهٔ ایالات متحده در جنگ ویتنام اختصاص داده است و سه مطالعهٔ موردی دیگر کوتاه‌تر هستند.

«بنابر مطالعات این کتاب، سیستم‌ها و نظریه‌ها نباید به گذشته بسط داده شوند. باید به حقایق گذشته اجازه داد که خودشان صحبت کنند. اصلاً چرا تاریخ باید به ما درسی دهد؟ تاکمن با عصبانیت در این کتاب می‌گوید که چرا نمی‌توان تاریخ را به‌عنوان ثبت رفتار انسان‌ها مطالعه کرد، نوشت و خواند؟ تاریخ علم نیست، هنر است. تاریخ به نویسندگان یا هنرمندانی مانند تاکمن نیاز دارد که بتوانند گذشته را به خوانندگان منتقل کنند.» - نیویورک بوکز ریویو

«تاکمن در این کتاب به تفسیر تاریخ پرداخته تا یک ایده واحد را از طریق مجموعه‌ای از مثال‌ها ردیابی کند و به نقاط ضعفی ساختاریافته برسد و پس از خواندن این کتاب می‌فهمید چقدر این نقاط ضعف آشکار هستند. تاکمن مفهوم بی‌خردی را در مورد «اشتباهات تاریخی‌»‌ای با ویژگی‌های مشترک خاص به کار می‌برد. از نظر تاکمن تنها راه برای توجیه چنین سیاست‌های خودویرانگری این است که آن‌ها را حماقت و بی‌خردی بدانیم. اما آن‌‌طور که به‌نظر می‌رسد براساس مطالعات تاکمن، اعمال‌ آن‌ها فراتر از آن بوده که توضیحی عقلانی داشته باشد.» - کایرکاس ریویوز

نوشته‌های تاریخی به‌ندرت پرفروش‌ترین کتاب‌های سال می‌شوند، ولی آثار باربارا تاکمن پرفروش‌ترین کتاب‌های تاریخی هستند چون شور و شوق شگفت او به سرگذشت‌ها و ماجراهای تاریخ به نوعی جاذبهٔ رمان به کارهای او داده است و پیوسته بر خوانندگانش می‌افزاید.

«از آن‌جا که حاکمیت فردی مدتی بس مدید شکل متداول حکومت بود، نمایشگرِ آن‌گونه خصلت‌های بشری است که به گواهی اسناد تاریخی پیوسته در حکومت بی‌خردی پدید آورده است. رَحُبْعام پادشاه اسرائیل، پسر حضرت سلیمان، در حدودِ سال 930 پیش از میلاد، یعنی تقریباً یک قرن قبل از آن‌ که هومر حماسهٔ ملی مردمِ خود را بسراید، در چهل و یک سالگی به جای پدر نشست و بی‌درنگ آن‌چنان عملِ بی‌خردانه‌ای مرتکب شد که در میان ملتش تفرقه انداخت و اَسباط ده‌گانهٔ شمالی را که مجموعاً اسرائيل خوانده می‌شدند برای همیشه از دست داد. بسیاری از این اسباط از مالیات‌های سنگین زمان حضرت سلیمان که به شکل بیگاری گرفته می‌شد دلِ خوشی نداشتند، و از زمان او در صدد جدایی برآمده پیرامون یکی از سرداران سلیمان به نامِ یَرُبْعام، «مرد شجاع جنگی»، گرد آمده بودند. او به استناد یک پیش‌گویی که حکومتِ اسباط ده‌گانه در آینده به او خواهد رسید رهبری شورش را بر عهده گرفت. خداوند از طریق شخصی به نام اخیای شیلوهی این ندا را به او داد، اما نقش حضرت باری در ماجرا، چه در این موقع و چه بعدها، مبهم می‌نماید و ظاهراً توسط راویانی افزوده شده است که فکر می‌کردند دست قادر مطلق می‌بایست در کار بوده باشد. شورش شکست خورد، یَرُبْعام به مصر گریخت و شیشق شهریار مصر به او پناه داد.»

«فرانسویان تحت فرمان پادشاه جدید خود، لوئی دوازدهم، در 1499 باز به ایتالیا برگشتند. این بار مدعی بودند که تاج و تخت میلان از طریق سلسلهٔ اورلئان به او می‌رسد. روحانی دیگری ـ اسقف اعظم روئان ـ مشاور پادشاه و محرک این تلاش بود. انگیزهٔ این شخص نیز جاه‌طلبی و داعیهٔ پاپ‌ شدن بود. گمان می‌برد تسلطِ فرانسه بر میلان قدم بزرگی در این راه خواهد بود. نقش آلکساندر در تهاجم تازه متأثر از تجربهٔ دفعهٔ پیش و بدون شک یک‌سره مبتنی بر خودپسندی و بی‌اعتنایی به اصول بود. همسر لوئی، ژان خواهر شارل هشتم، زن افلیج و مفلوکی بود. لوئی از پاپ درخواست ابطال ازدواج خود را کرد تا با بیوهٔ بسیار دل‌ربای شار هشتم، موسوم به آن دو بر تانی، عروسی کند و دوک‌نشین آن مخدره را مآلاً به قلمرو شاهیِ فرانسه بپیوندد. درخواست لوئی برای ابطال ازدواج مورد مخالفت شدید اُلیور مایار کشیش شافیِ شاه فقید بود. مردم فرانسه نیز همه در حق شهبانوی رهاشده دل‌سوزی می‌کردند، اما آلکساندر به افکار عمومی توجهی نداشت. پاپ در اندیشهٔ طلا برای خزانهٔ خود و نیز پیشرفت پسرش چزاره بود که پس از کناره‌گیری از خدمت کلیسا آرزوی وصلت با دختر آلفونسو پادشاه ناپل را در دل می‌پروراند و دختر تحت قیمومت و ساکن دربار فرانسه بود. استعفای بی‌سابقهٔ چزاره از سلک کاردینال‌ها دشمنی بسیاری از آن‌ها را برانگیخت، و آه از نهاد وقایع‌نگاری ونیزی برآورد که زمام‌داری پاپ‌های رنسانس را چنین خلاصه کرده است: «بدین قرار در کلیسای خدا همه چیز اینک وارونه است.»»

«عملیات مخفیانهٔ نیکسن هم‌چنان پنهان ماند، ولی در آوریل 1970 وقتی نیروهای زمینی امریکا همراه با ارتش ویتنام جنوبی به کامبوج حمله بردند غوغا به پا شد. توسعهٔ جنگ به کشوری دیگر، کشوری اسماً بی‌طرف، آن هم در هنگامی که فریادِ امریکاییان برای کاهش مخاصمات و نه گسترش آن به هوا بود، تحریک‌آمیزترین عملِ ممکن در شرایط موجود به شمار می‌رفت و دست‌کمی از کار رَجُبْعام و احضار ناظر اعمالِ شاقه برای سرکوب اسرائیلی‌ها نداشت. این عملی بود که بی‌چون و چرا عاملش را به زحمت می‌انداخت و از قماش آن بی‌خردی‌هایی بود که گویی حکومت‌ها به دستِ تقدیری شیطانی بی‌اختیار به سویش کشیده می‌شوند که خدایان را بخندانند. دلایل نظامی این حمله مستحکم می‌نمود: یک منظور نهایی جلوگیری از حملهٔ مورد انتظار ویتنام شمالی بود که ظاهراً می‌خواست بر کامبوج تسلط یابد و به هنگامِ خروج امریکا در موضعی واقعاً خطرناک برای ویتنام جنوبی قرار گیرد؛ منظور دیگر فرصت دادن به ویتنامی شدنِ جنگ بود؛ منظور سوم قطع خط تدارکاتی مهمی از بندر سیهانوکویل در کامبوج بود؛ و منظور نهایی کمک‌رسانی به رژیم دوستانه‌تری در پنوم پن که شاه‌زاده سیهانوکِ دست‌چپی را تازه از کار برکنار کرده بود. با همهٔ اینها، اگر به سود نیکسن و امریکا بود که جنک پایان پذیرد، فرزانگی در حکومت می‌توانست دلایلی به همین استواری در رد این عملیات هم بیاورد.»

بشر در همهٔ زمینه‌های دیگر جز حکومت شگفتی آفریده است. پیروی حکومت‌ها از سیاست‌های مغایر با منافع خویش یکی از پدیده‌های مشهودِ سراسر تاریخ صرف‌نظر از زمان و مکان است. انسان ظاهراً در حکومت بیش از هر رشتهٔ دیگر فعالیت‌های بشری بی‌کفایتی نشان می‌دهد. خِرد، که می‌توان گفت داوری بر پایهٔ تجربه و عقل سلیم و اطلاعات موجود است، در این رهگذر کمتر به کار می‌افتد و اغلب سرخورده و ناکام می‌ماند. چرا زمام‌داران این همه برخلاف عقل و منافع خردمندانهٔ خویش عمل می‌کنند؟ چرا شعور چنین به‌ندرت وارد کار می‌شود؟ از اول شروع کنیم:‌ فرمانروایان تروا به هر دلیل که بگیریم می‌بایست بدگمان می‌بودند که حقه‌ای در کار یونانیان است؛ پس چرا، با وجود این، آن اسب چوبی مشکوک را به درون باروی خود کشیدند؟ چرا وزیران جورج سوم یکی پس از دیگر به‌جای آشتی و دوستی با مهاجرنشین‌های امریکا آن‌ها را زیر قهر و فشار گذاشتند؟ مگر مشاوران به کرات یادآور نشده بودند که لطمهٔ وارده بی‌شک فزون بر هر سود محتمل است؟ چرا کارل دوازدهم ]پادشاه سوئد[ و ناپلئون و پس از آن‌ها هیتلر با وجود بلایی که بر سرِ پیشینیان هرکدام آمده بود باز به روسیه حمله بردند؟ چرا مونتزوما، سردار سپاهی شرزه و تشنه‌کام و فرمانروای شهری سیصدهزارنفری، دست‌بسته تسلیم چند صد تن مهاجم بیگانه شد ـ حتی پس از آن‌که مهاجمان آشکارا نشان دادند که بشرند، نه خدا؟ آیا علت تمام این داستان‌ها بی‌خردی است؟ کتاب تاریخ بی‌خردی، کتابی دربارهٔ دلیل پیروی از سیاست‌های مغایر با منافع مردم و کشورشان است. غرض از منافع هر آن چیزی است که به آسایش و سود مردم تحت حکومت بینجامد، و مراد از بی‌خردی گزینش سیاست‌هایی است که نقض این غرض کند.

فصل اول: پیگیری سیاست‌های مغایر با منافع خویش
فصل دوم: نمونهٔ آغازین: اسب چوبین تروا
فصل سوم: پاپ‌های رنسانس و جدا شدن پروتستان‌ها: 1470ـ1530
قتل در کلیسا، سیکستوس چهارم، 1417ـ1484
میزبان کفار، اینوکِنتیوس هشتم، 1484ـ1492
تباهی و فساد، آلکساندر ششم، 1492ـ1503
پاپ جنگ‌وجو، یولیوس دوم، 1503ـ1513
جدایی پروتستان‌ها، لئوی دهم، 1513ـ1521
تاراج رُم، کلمنس هفتم، 1523ـ1534
فصل چهارم: بریتانیا امریکا را از دست می‌دهد
کی داخل گود است کی خارج گود: 1763ـ1765
«پافشاری بر حقی که می‌دانید نمی‌توانید اِعمال کنید»: 1765
بی‌خردی اوج می‌گیرد: 1766ـ1772
«رَحُبْعام یادتان نرود!»: 1772ـ1775
«... بیماری، هذیان»: 1775ـ1783
فصل پنجم: امریکا در ویتنام به خود خیانت می‌کند
شالوده: 1945ـ1946
خواب خرگوشی: 1946ـ1954
ایجاد دست‌نشانده: 1954ـ1960
«وصلت با شکست»: 1960ـ1963
خروج: 1969ـ1973
فرجام سخن
«فانوسِ عقبِ کشتی»

• کتاب توپ‌های ماه اوت اثر دیگری از باربارا تاکمن نویسنده و مورخ آمریکایی است. این کتاب دربارهٔ جنگ جهانی اول است که در سال 1914 آغاز شد و چهارسال ادامه یافت. تاکمن در این کتاب جزئیات دقیق و رویدادها و تصمیم‌هایی را شرح داده است که در نهایت به جنگ انجامید و درکنارش سرگذشت و اندیشهٔ مردانی که جنگ را رقم زده‌اند بازمی‌گوید.

• کتاب برج فرازان اثر دیگری از باربارا تاکمن مورخ آمریکایی است. تاکمن در این کتاب به واکاوی اجتماعی ریشه‌های جنگ جهانی اول پرداخته است. او در این کتاب به جای تحقیق در ساختار دولت‌ها، به پژوهشی بنیادی در اوضاع مردم درگیر با جنگ می‌پردازد و وقایع کشورهای اروپایی و آمریکا در سال‌های 1890 تا 1914 را از نظر می‌گذراند و چهرهٔ جهان پیش از جنگ جهانی اول را به تصویر می‌کشد.

کتاب اولِ تاکمن، دربارهٔ مناسبات بریتانیا و اسپانیا از سال 1700 به این طرف بود. در طول جنگ جهانی دوم روزنامه‌نگار باقی ماند. نخستین کار جدی او در عالم نویسندگی «کتاب مقدس و شمشیر» بود که روایتی است از جغرافیای بغرنج سیاسی فلسطین و اقدامات نابه‌سامان گذشته در چاره‌جویی برای مشکلات منطقه. کتاب دوم او «تلگرام تسیمرمان» جمله از روی اسناد تحریر شده است و داستان تلگراف‌های وزیر خارجهٔ آلمان آرتور تسیمرمان و آشکارشدن نقشه‌های مخفی آلمان است. پس از موفقیت این اثر، او کتاب دیگری نوشت به‌نام «توپ‌های ماه اوت» که وصف مهیجی است از پیش‌درآمد سیاسی درگیری در آغاز عملیات جنگ‌ جهانی اول. این اثر که جایزهٔ پولیتزر را در سال 1963 به دست آورد موفقیت شایانی یافت و منتقدان آرایش مهارت‌آمیز مطلب و سبکِ موجز و روشن آن را ستودند. کتاب دیگر از این نویسنده «برج‌ فرازان» نیز مربوط به وقایع پیش از جنگ بین‌الملل از 1890 تا 1914 است که جایزهٔ پولیتزر را برای بار دوم نصیب نویسنده کرد. آخرین اثر این نویسنده «سلام نخست» نام دارد که در سال 1988 منتشر شد و دربارهٔ رویدادهای انقلاب آمریکا است.