قبله عالم

معرفی کتاب قبله عالم اثر عباس امانت

امتیاز در گودریدز: ☆ ☆ ☆ ☆ ☆

کتاب قبله عالم از سایت گودریدز امتیاز 4.1 از 5 را دریافت کرده است.

امتیاز در آمازون: ☆ ☆ ☆ ☆ ☆

کتاب قبله عالم از سایت آمازون امتیاز 4.7 از 5 را دریافت کرده است.

معرفی کتاب قبله عالم:

کتاب قبله عالم اثر عباس امانت، نویسنده و محقق تاریخ معاصر است. این کتاب اولین بار در سال 1383 منتشر شد و اولین کتابی است که نویسنده در آن زندگینامه‌ای از ناصرالدین شاه و تحلیلی از نهاد سلطنتش در ایران مدرن به ما نشان می‌دهد. این کتاب شرح 20 سال اول حکومت ناصرالدین شاه قاجار است. در بخش عمده‌ای از کتاب نیز عباس امانت از میرزا آقاخان نوری صحبت کرده است و معتقد است او به عنوان یک سیاستمدار قابل و کهنه‌کار فعالیت‌های زیادی انجام داده است.

واکنش‌های جهانی به کتاب قبله عالم:

«کتاب امانت، دانش بسیار عالی درباره زندگی و زمانه ناصرالدین شاه به خواننده می‌دهد و نویسنده در آن به پرسش‌های گستردۀ تاریخی پاسخ داده و آن را با تعامل انسانی ترکیب کرده است. امانت کتابی خوانا، قابل اعتماد و پر از ایده خلق کرده است که خواندن آن را به همۀ علاقه‌مندان به تاریخ ایران پیشنهاد می‌کنم.» -نیکی کدی، دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس

«زندگینامۀ ناصرالدین‌شاه نوشته عباس امانت، روشنگری عمیقی بر تحولات تاریخی ایران می‌افزاید... او تحلیل خود را در روایتی شیوا به طور ضمنی بیان می‌کند. نویسنده در این کتاب در مورد موضوعاتی از ستم عثمانی بر شیعیان در عراق گرفته تا امپریالیسم بریتانیا در افغانستان و خلیج فارس صحبت کرده است. این کتاب هم ایده‌هایی تازه و هم جذاب دارد.» -خوان کول، دانشگاه میشیگان

چرا باید کتاب قبله عالم را بخوانیم؟

عباس امانت با نثری ساده و گویا در کتاب قبله عالم، هر یک از وقایع دوران پادشاهی ناصرالدین‌ شاه را صریح و روان برای خواننده شرح داده است. در این میان می‌توان به دوران نخست وزیری امیر کبیر و میرزا آقاخان نوری و همچنین دسیسه‌های فراوان روس‌ها و انگلیسی‌ها و سوءاستفاده‌های آن‌ها از منابع و موقعیت‌های اجتماعی و جغرافیایی ایران اشاره کرد که بسیار حائز اهمیت می‌باشد. کتاب قبله عالم یک اثر ارزشمند تاریخی برای علاقه‌مندان به تاریخ معاصر است و اطلاعات بسیار مهم و خواندنی‌ای در آن روایت شده است.

جملات درخشانی از کتاب قبله عالم:

«در پاییز سال 1234 ه.ق فتحعلی شاه قاجار نوۀ خود محمد میرزا، پسر دوازده سالۀ ولی‌عهدش عباس میرزا، را به پایتخت فراخواند تا ملک‌جهان، دختری چهارده ساله از تیرۀ قوانلوی خاندان حاکم، را به عقد نکاح وی درآورد. محمد میرزا و ملک جهان همانا پدر و مادر ناصرالدین شاه آینده بودند. این پیوند زناشویی خود بخشی از طرح پردامنه‌ای بود که پادشاه ایران برای برتری آیندۀ تبار سلطنتی خویش و از بین بردن اختلافات خونین و تفرقه‌انداز ایل قاجار تدارک دیده بود. فرمان برقراریِ این پیوند زناشویی میان افراد خانوادۀ سلطنتی و جناح‌های رقیب ایل قاجار آن‌چنان درخور توجه بود که دست‌کم در سه مأخذ تاریخی ذکر شده است. ظاهراً این توصیه را نخست آقا محمدخان، بنیان‌گذار مقطوع النسل دودمان قاجار، به برادرزاده و جانشینِ پر زاد و ولد خویش، فتحعلی شاه، نموده بود. دختر میرزا محمدخان بیگلربیگی دولُو را برای عباس میرزا، که ولی‌عهد دولت و از طرف مادر دولّو می‌باشد، بگیر تا پسرش، که نام مرا بر او گذارده به محمد میرزا نامیده می‌شود، مانند پدر، از دو قبیلۀ بزرگ قاجار نسبت و نژاد داشته باشد.»

«ناصرالدین میرزا، نخستین فرزند باقی ماندۀ محمد میرزا و ملک جهان، در روز ششم صفر سال 1247 در دهکدۀ کُهنمیر، در حدود 25 کیلومتری تبریز به دنیا آمد. شاید ملک جهانِ آبستن را به این روستای ییلاقی برده بودند تا از شر گرما و یا شاید ابتلا به وبای شایع در شهر تبریز بر حذر بماند. خاندان سلطنتی قاجار در آن زمان هنوز عادت داشت هفته‌ها، حتی ماه‌ها، بیرون شهر در دشت و روستا به سر برد؛ بدین ترتیب تولد این نوزاد در قریه‌ای دورافتاده چندان غیرعادی نبود. محمد میرزا در این وقت خود همراه پدرش عباس میرزا ولی‌عهد سرگرم پیکار با ایلات سرکشِ شمال شرقی خراسان بود. در واقع، چه بسا که به جای اسامی اجدادی قاجار نام ناصرالدین (یاری دهندۀ دین) به امید و انتظار پیروزی پدر بر ایلات سنتی ترکمن به فرزند داده شد. لشکر قاجار متجاوز از بیست هزار اسیر شیعه را آزاد ساخت و مانع از فروش آن‌ها در بازارهای برده‌فروشی آسیای میانه شد، و این عمل خیرخواهانه مسلماً مایۀ تفاخر رزمی محمدمیرزا گردید. جد بزرگ ناصرالدین میرزا، فتحعلی شاه، که در همین هنگام، سرگرم سان دیدن از قشون در اردویی در مرکز ایران بود به گفتۀ هدایت، وقایع‌نگار دربار، تولد را «بر سیزۀ زمردفام» با شرابی چون «لعل مذاب» جشن گرفت.»

«می‌توان حدس زد که دل بستگی محمد میرزا به آقاسی با ازدواج نامیمون شاه‌زاده نیز بی‌ارتباط نبود. پاره‌ای اشارات به عدم وفاداری ملک‌جهان (همگی این اشارات در منابع متأخر عطف به ماسبق شده) اگر حمل بر ناتوانی جنسی شاه‌زاده نشود، می‌رساند که از ابتدا تجانس جنسی بین آن دو وجود نداشته است. ریاضت جسمی که خود به خاطر صمیمیت با آقاسی اسباب تسکین بیش‌تری می‌شد، پناهگاهی بود برای رهایی محمد میرزا از دیگر تنش‌ها و عنادی که با آن دست به گریبان بود. همین امر شاید تا اندازه‌ای بدگمانی عمیق ملک جهان به آقاسی را نیز روشن می‌کند. و از آن‌جا که ملک جهان هرگز نتوانست به سلطۀ عاطفی انحصاری این مرشد بر شوهرِ خود خدشه‌ای وارد آورد، دشمنی و رقابت میان آن دو ناگزیر بر جا ماند. ملک جهان (نگاه کنید به تصویر شمارۀ 9) که ثمرۀ وصلتی میان سردار قوانلو، امیرقاسم خان، و دختر دوم فتحعلی شاه بود، خود را صرفاً جزئي از دستگاه تولید مثل حرم‌سرای شاهی قاجاریه نمی‌دانست. او به تبار قوانلوی خود سخت می‌بالید، و پیوسته در برابر تلاش‌های خویشان دولّوی همسرش، که می‌خواستند او را متعلقۀ بی‌اهمیت شوهرش جلوه دهند، می‌ایستاد.»

تحلیلی بر کتاب قبله عالم‌:

قبله عالم کتابی تاریخی و روایتی بسیار خواندنی از دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار است و نویسنده چهره‌ای کاملاً متفاوت از او را در این کتاب به تصویر کشیده است. وقتی ناصرالدین‌شاه در سال 1896 به قتل رسید، نزدیک به نیم قرن بر تخت نشسته بود و طی این مدت اتفاقات و رویدادهای بسیار مهمی در تاریخ سرزمین ایران به وقوع پیوست که به شدت کشور را تحت تأثیر قرار داد. ناصرالدین شاه که چهره‌ای بشاش و پیچیده داشت، اغلب به عنوان پادشاهی تنبل و خودخواه به تصویر کشیده شده است. با این‌حال، او از بسیاری جهات پادشاهی تأثیرگذار بود که در مواجهه با معضلات و آسیب‌پذیری‌های مشترک بین پادشاهان جهان اسلام در قرن نوزدهم، انعطاف‌پذیری استثنایی از خود نشان داد. ناصرالدین شاه در دهه‌های 1840 و 1850 از یک ولیعهد نامنظم تبدیل به حاکمی شد که کنترل قابل توجهی بر دولت و سیاست خارجی خود در دهۀ 1860 و پس از آن داشت. امانت در کتاب قبله عالم این تغییر و دگرگونی را بررسی کرده و نشان می‌دهد که چگونه سلطنت‌های سنتی با تطبیق خود با نیروهای مدرنیته قدرت می‌گرفتند. عباس امانت کتاب قبله عالم را بر اساس تحقیقات آرشیوی گسترده و مجموعه‌های عمومی و خصوصی از نقاشی‌ها و عکس‌های مربوط به آن دوران نوشته است. او در بخش‌های نخستین کتاب از دوران کودکی و ولیعهدی ناصرالدین میرزا گفته است. در بخش‌های بعدی به تاجگذاری و رابطۀ ناصرالدین شاه با میرزا تقی‌خان رسیده و در بخش پنجم کتاب به کشمکش بین ناصرالدین شاه و میرزا آقاخان نوری پرداخته است. در فصل‌های انتهایی کتاب عباس امانت روابط خارجی شاه با قدرت‌های منطقه و جهان مثل بریتانیا و روسیه را شرح داده است.

فهرست مطالب کتاب قبله عالم

• دیباچه بر ترجمۀ فارسی
• پیش‌گفتار
• شجرۀ خاندان سلطنتی قاجاریه
• شجرۀ خاندان مادری ناصرالدین شاه
• درآمد: عرصۀ سلطنت
• ۱. فرزند ترکمنچای
• ۲. اندرزی برای شاه‌زادگان
• ۳. جلوس بر اورنگ شاهی
• ۴. شاه و اتابک
• ۵. فرار از مهلکه
• ۶. جولانی در میدان قدرت
• ۷. هوای جوانی
• ۸. الغای مقام صدرات
• ۹. موازنۀ کهنه و نو
• پایان کار: پسین سالیان عصر ناصری
• یادداشت‌ها
• کتاب‌شناسی
• فهرست نام‌ها
• نمایه

اگر از خواندن کتاب قبله عالم لذت بردید، از مطالعۀ کتاب‌های زیر نیز لذت خواهید برد:

- خاقان صاحب قران و علمای زمان اثر احمد کاظمی موسوی دربارۀ دوران حکومت فتحعلی شاه قاجار است. فتحعلی شاه طی حکومت سی‌‌وهفت ساله‌اش رویه‌ای در رابطه با علما و اهل کشف و معنا در پیش گرفت و نهادهای تازه مذهبی را شکل داد. نویسنده در این کتاب علاوه بر تاریخ به نطفه‌های رشد نقاشی عصر قاجار، موسیقی دستگاهی ایران و رواج عزاداری مرسوم شیعه نیز پرداخته است.

- عهد قاجار اثر ونسا مارتین دربارۀ دورۀ شصت سالۀ بین جلوس محمد شاه و مرگ ناصرالدین شاه است. ونسا مارتین پژوهشگر است و در این کتاب توجۀ خود را به سه شهر بوشهر، اصفهان و شیراز معطوف کرده است و بنای این کتاب را بر دو پرسش نهاده است. اول این‌که چگونه کشوری به وسعت ایران توانسته استقلال خود را حفظ کند و دوم این‌که مسئلۀ منشأ انقلاب مشروطۀ ایران چیست.

- کتاب خاطرات ناصرالدین‌شاه قاجار اثر فاطمه قاضیها یکی از تاریخ‌نویسان مطرح ایران است. ناصرالدین‌شاه چهار سال پس از سلطنتش دستور بنای قصر دوشان تپه را صادر کرد که بلندترین عمارت این تپه محسوب می‌شد. این کتاب نیز خاطرات ناصرالدین‌شاه از دوشان تپه بین‌ سال‌های 1299 تا 1307 هجری قمری می‌شود. 

- داروین در عهد قاجار اثر محمدعلی سنقری حائری است که شامل سه رسالهٔ فارسی قاجاری دربارهٔ نظریهٔ تکامل داروین می‌شود. شاید این کتاب قدیمی‌ترین رسالهٔ فارسی باشد که عالمی شیعی در ایران تألیف کرده و از داروین و اصول چهارگانهٔ نظریه‌اش صحبت کرده است.

- کنشگران مرزی اثر مسعود فراستخواه جامعه‌شناس و استاد برنامه‌ریزی توسعهٔ آموزش عالی است. این کتاب یک نظریه است که نویسنده با مطالعهٔ تاریخ ایران به آن رسیده و آن را توسعه داده است. او در این کتاب سه دورهٔ قاجار، پهلوی و بعد از انقلاب اسلامی را مورد بررسی قرار داده است و به‌جای پرداختن به کاستی‌ها، به فرهنگ، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی مردم در این دوران پرداخته است.

دربارۀ عباس امانت‌: خاورشناس و متخصص تاریخ قاجاریه