دکتر ژیواگو

---

بریده کتاب دکتر ژیواگو:
«گاهی چقدر انسان مایل است که تقلب و دورویی بزرگوارانه، تاریکی‌های ضخیم پرگویی بشری را ترک کند و در سکوت جالب طبیعت، در زندان بی‌سر و صدای یک کار مداوم و سمج، در بی‌خبری توصیف‌ناپذیر یک خواب عمیق، در موسیقی واقعی و آرامش زبان دل‌ها که روح سرشار و لبریز را به سکوت وامی‌دارد، پناه ببرد.»

---

کتاب دکتر ژیواگو شاهکار ادبی بوریس پاسترناک، نویسندۀ روسی است که اولین بار در سال 1957 و در ایتالیا منتشر شد. این کتاب به نام قهرمانش، یوری ژیواگو، پزشک و شاعر نامگذاری شد و در دوره مابین انقلاب روسیه در سال 1905 و جنگ جهانی دوم اتفاق می‌افتد.

رمان دکتر ژیواگو اثر بوریس پاسترناک با ترجمۀ علی اصغر خبره‌ زاده یکی از شاهکارهای ادبی روسیه است. در این کتاب نویسنده روابط احساسی و دلبستگی‌های شخصیت اصلی‌اش، یوری ژیواگو را روایت می‌کند. مردی که در عشق دو زن درگیر شده و در جریان پر فراز و نشیب تاریخ قرن بیستم روسیه گرفتار می‌شود. به دلیل موضع مستقل نویسنده در مورد انقلاب کبیر، چاپ کتاب دکتر ژیواگو در اتحاد جماهیر شوروی ممکن نشد و نسخۀ خطی به میلان قاچاق شد و در سال 1957 منتشر شد. پاسترناک سال بعد جایزۀ نوبل ادبیات را برای کتاب دکتر ژیواگو برنده شد اما با خشم حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی روبه‌رو شد و مجبور شد این جایزه را رد کند.

برخوردهای تصادفی زیادی بین شخصیت‌های کتاب دکتر ژیواگو شکل گرفته است. مثلاً یوری در شرایط عجیب و غریب و متعددی با عشق دیرینه‌اش روبه‌رو می‌شود. انگار سرنوشت شخصیت‌های رمان به دست سرنوشت افتاده و زندگی شخصیت‌ها به طور جدایی‌ناپذیری به یکدیگر متصل است. شاید بتوان گفت کتاب دکتر ژیواگو تبدیل به بیانیه‌ای مهم علیه حکومت‌های تمامیت‌خواه و ایدئولوژیک شد. نویسنده مانند قهرمان داستانش یوری ژیواگو، بیش از آن‌که به پیشرفت جامعه توجه داشته باشد به رفاه شخصیت‌های فردی اهمیت می‌داد. به عقیدۀ برخی از منتقدان، قسمت‌هایی از کتاب به ویژه انتقادات آن نسبت به استالینیسم، بهره‌برداری دسته‌جمعی، پاکسازی بزرگ و گولاک (اداره کل اردوگاه‌های کار و اصلاح) کاملا بر ضد شوروی نوشته شده است.

وقتی برای اولین بار با دکتر یوری ژیواگو آشنا شوید او هنوز پزشک نیست. در واقع او پسر کوچکی در مراسم خاکسپاری مادرش است. پدرش او را ترک کرده و با رفتن مادرش حس می‌کند که دیگر چیزی برایش باقی نمانده است. تنها کسی که از او مراقبت می‌کند عموی محبوبش نیکولای است، یک متفکر اجتماعی که یوری را طوری تربیت می‌کند تا همیشه مستقل باشد و خودش فکر کند. یوری در جوانی با دختری به نام لارا آشنا می‌شود و عاشق او می‌شود. بعداً عمویش را ترک می‌کند و نزد خانوادۀ گرومکو می‌رود تا در دانشگاه مسکو ثبت نام کند و به تحصیل در رشتۀ پزشکی بپردازد و همچنان عشق لارا را در دلش حفظ کرده است. آن‌جا با تونیا گرومکو ازدواج می‌کند و صاحب پسری به نام ساشا می‌شوند. درست بعد از تولد پسرش، به عنوان پزشک برای جنگ جهانی اول به ارتش روسیه فراخوانده می‌شود. یوری افسر پزشک ارتش شده و به شهری کوچک نقل مکان می‌کند. به طور غیرمنتظره‌ای یوری و لارا دوباره همدیگر را در طول جنگ در یک بیمارستان نظامی می‌بینند و لارا آن‌جا پرستار است اما یوری نزد خانواده‌اش برمی‌گردد و ...

با این‌که رمان بین دهه‌های 1910 و 1920 نوشته شده اما تا سال 1955 تکمیل نشد. پاسترناک در سال 1956 تصمیم به انتشار کتابش گرفت که به دلیل محتوای واقع‌گرایی سوسیالیستی‌اش جماهیر شوروی جلوی انتشار آن را گرفت. اما شانس پاسترناک خیلی زود تغییر کرد. در مارس سال 1956، حزب کمونیست ایتالیا روزنامه‌نگاری را برای کار به اتحاد جماهیر شوروی فرستاد و موقعیت این روزنامه‌نگار ایتالیایی به عنوان خبرنگار و عضویتش در حزب کمونیست ایتالیا به او اجازه داد تا به جنبه‌های زندگی فرهنگی مسکو در آن زمان دسترسی داشته باشد.

یکی از ناشران میلان نیز به او مأموریت داده بود تا آثار جدیدی از ادبیات شوروی بیابد که برای مخاطبان غربی جذاب باشد، پس از اطلاع از وجود کتاب دکتر ژیواگو، این روزنامه‌نگار بلافاصله پیشنهاد ارسال آثار پاسترناک را به ناشر میلانی داد. پاسترناک از این پیشنهاد شگفت‌زده شد و بعد دست‌ نوشته‌اش را به روزنامه‌نگار می‌دهد و با خنده به او می‌گوید: «از شما دعوت می‌کنم تا در کنار من روبه‌روی جوخۀ اعدام بایستید!» پاسترناک می‌دانست چه ریسک بزرگی می‌کند.

دکتر ژیواگو از سال 2003 بخشی از برنامۀ درسی اصلی مدارس روسیه شد.

دیوید لین کتاب دکتر ژیواگو را در سال 1956 تبدیل به فیلم کرد و از آن زمان تاکنون دو سریال تلویزیونی با اقتباس از کتاب دکتر ژیواگو ساخته شد.

کتاب دکتر ژیواگو از سایت گودریدز امتیاز 4 از ۵ و از سایت آمازون امتیاز 4.4 از 5 را به دست آورده است.

کتاب دکتر ژیواگو برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات شد.