دنیای سوفی

---

کتاب دنیای سوفی با عنوان اصلی نروژی Sofies Verden، رمانی نوشتۀ یوستین گُردر، نویسندۀ نروژی است که در سال 1991 منتشر شد. نویسنده در این کتاب به داستان سوفی آموندسن پرداخته است؛ دختری نوجوان که درس‌های مهمی دربارۀ تاریخ فلسفۀ غرب از معلم خود می‌آموزد.

---

رمان دنیای سوفی اثر یوستین گُردر ابتدا به زبان نروژی منتشر شد و ترجمۀ انگلیسی آن در سال 1995 وارد بازار گردید و در همان سال پرفروش‌ترین کتاب دنیا شد. این کتاب اولین بار با ترجمۀ حسن کامشاد به مخاطب ایرانی معرفی شد.

همانطور که از عنوان فرعی کتاب پیداست، این کتاب در مورد تاریخ فلسفه است و نوجوانان مخاطب اصلی آن هستند اما به این معنا نیست که بزرگسالان نمی‌توانند آن را بخوانند و بیاموزند. دنیای سوفی کتابی برای آشنایی با فلسفه است.

این کتاب موفقیتی باور نکردنی در سطح جهان داشته و به زبان‌های متعددی ترجمه شده است. از جمله کشورهایی که این کتاب را ترجمه کرده‌اند می‌توان به دانمارک، سوئد و آلمان اشاره کرد.

نکتۀ حائز اهمیت در کتاب دنیای سوفی و برگ برنده‌اش آن است که به شکل رمان نوشته شده است. یوستین گردر برای آنکه از قالب معمول فلسفه فراتر برود و بتواند خواننده را مشتاق و همراه نگه دارد، فلسفه را در یک قالب داستانی به مخاطب عرضه می‌کند. اما همین چهارچوب داستانی هم برای مخاطب جذاب و پرکشش می‌شود و او تا پایان کار با سوفی و داستانش همراه می‌ماند.

کتاب دنیای سوفی نگرش خاصی به فلسفه دارد و آن را نه برای اوقات فراغت بلکه جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی می‌داند.

یک روز سوفی آموندسن، دختری نوجوان در آستانۀ پانزده سالگی، از مدرسه به خانه می‌آید و پاکتی مرموز در صندوق پستی خانه‌اش پیدا می‌کند. روی پاکت نام او نوشته شده است اما هیچ مهر یا نام فرستنده‌ای بر روی پاکت نیست و تنها یک نوشته به چشم می‌خورد: «تو کی هستی؟» این سوال عجیب سوفی را به فکر فرو می‌برد اما او پاسخ روشنی برای آن پیدا نمی‌کند. او دوباره به صندوق نگاه می‌کند و نامۀ دیگری پیدا می‌کند که روی آن نوشته: «جهان از کجا آمده است؟» سوفی باز هم پاسخی ندارد. وقتی او برای بار سوم به صندوق نگاه می‌کند، کارت تولدی پیدا می‌کند که برای شخصی به نام هیلده مولرکناگ فرستاده شده است.

بعد از آن سوفی چند نامۀ دیگر هم دریافت می‌کند و معلوم می‌شود که نامه‌ها برای یک دورۀ فلسفه از سمت فیلسوفی ناآشنا فرستاده می‌شود. سوفی متوجه می‌شود که این شخص همان کسی نیست که کارت تبریک تولد را فرستاده است اما او باور دارد ارتباطی میان نامه‌ها وجود دارد. با گذر زمان سوفی در دورۀ فلسفه پیشرفت می‌کند و با فیلسوفان و متفکران جهان آشنا می‌شود و معلمش نیز هویت خود را فاش می‌کند. نام او آلبرتو ناکس است. 

آن دو از طریق نامه‌نگاری با هم در ارتباط هستند و از طریق همین نامه‌ها، سوفی مکاتب فلسفی را می‌آموزد. مثلاً او دربارۀ اساطیر باستانی می‌آموزد که مردم روزگار کهن به‌خاطر عدم درک فرایند پدیده‌های طبیعی جهان و در تلاش برای توجیه این پدیده‌ها آن‌ها را خلق کرده‌اند. اما به‌مرور آلبرتو حس می‌کند که لازم است آن‌ها یکدیگر را ملاقات کنند زیرا چیزهایی متوجه شده است که سوفی حتماً باید آن‌ها را بداند. چیزهایی که به‌شدت زندگی سوفی را تغییر می‌دهند.

تاریخ سه هزار سالۀ فلسفه در این کتاب پیش روی شماست؛ از دموکریتوس، سقراط و افلاطون گرفته تا نیچه، مارکس، داروین و فروید. اما بیش از هرچیز این سوالات فلسفی است که ذهن مخاطب را درگیر می‌کند و او را به تفکر وامی‌دارد. سوالاتی مانند: جهان چگونه به وجود آمده است؟ دنیای سوفی فقط گزارشی از آنچه طی سالیان بر سر فلسفه آمده نیست، این کتاب به معنای واقعی تفکر فلسفی را در شما بیدار می‌کند.

سوفی و آلبرتو برای درک جهانشان نیازمند فلسفه هستند اما آن‌ها تفاوت چندانی با ما ندارند. این‌که آن دو اطمینان دارند جهانشان آفریدۀ ذهن آلبرت کناگ است، ولی ما نمی‌دانیم که جهانمان از کجا آمده است، به این معنا نیست که می‌توانیم از زیر پاسخ دادن به این سوال فرار کنیم.  

در حقیقت، با مطالعۀ این رمان متوجه می‌شویم که فیلسوف بودن به این معناست که هرگز دست از سوال پرسیدن نکشیم. آلبرتو تلاش می‌کند سوفی را وادار به درک این موضوع کند که صرفِ موجودیت او (سوفی نماد همۀ انسان‌ها است) چقدر با ارزش و شگفت‌انگیز است. او بیان می‌کند که اهمیتی ندارد اگر ما پاسخ واحد و روشنی برای سوالاتی که می‌پرسیم نداشته باشیم بلکه آنچه اهمیت دارد و از ما انسان می‌سازد، همین سوال پرسیدن است.  

به گفته گُردِر در این کتاب، اینکه چرا ما در این جهان هستیم یا اینکه چه چیزی برایمان زندگی خوبی رقم می‌زند و دیگر سوالات فلسفی مطرح شده در کتاب، مهم‌ترین سوالاتی است که می‌توانیم بپرسیم. ما بعد از مراقبت از سلامت جسمانیمان، باید به زندگی ذهنی خود توجه کنیم و از آنجایی که این زندگی به ما تحمیل شده، تنها راهی که می‌توانیم به آن معنا ببخشیم این است که دائما این سوالات را بپرسیم. 

کلاه شعبده باز یکی از مفاهیم جالب و کلیدی در این کتاب است. آلبرتو، استاد فلسفۀ سوفی می‌گوید بهترین راه نزدیک شدن به فلسفه پرسیدن چند سوال فلسفی است؛ مثلاً اینکه: جهان چگونه به وجود آمد؟ آیا اراده‌ای در پس هرآنچه روی می‌دهد وجود دارد یا همه‌چیز تصادفی است؟ آیا پس از مرگ حیاتی هست؟ مردم جهان هزاران سال است که همین سوالات را از خود می‌پرسند. هیچ فرهنگی در جهان نیست که به این سوالات فکر نکرده باشد. پاسخ هریک از این سوالات طی تاریخ تغییر کرده است. فیلسوفی یونانی بیش از دو هزار سال پیش ریشۀ فلسفه را در حس کنجکاوی و حیرت بشر می‌دانست.

این حس حیرت و شگفتی درست مانند وقتی است که تردستی شعبده‌باز را می‌بینیم. او کلاه شعبده را به ما نشان می‌دهد؛ کلاه کاملاً تهی است و بعد یک‌باره خرگوش سفیدی را از داخل آن بیرون می‌کشد و موجب حیرت ما می‌شود. بسیاری از مردم با همین حیرت به جهان هستی می‌نگرند. ما مدام دلمان می‌خواهد بفهمیم شعبده‌باز چگونه توانست خرگوش را ظاهر کند. می‌دانیم که او نیرنگ زده است اما در مورد جهان چنین نیست، جهان نمی‌تواند یک حقه باشد زیرا خودمان بخشی از آن هستیم. تفاوت ما با خرگوشی که از داخل کلاه ظاهر می‌شود در همین است. خرگوش نمی‌داند که بخشی از شعبده‌ است ولی ما می‌دانیم که در اتفاقی مرموز شرکت داریم. خرگوش چیزی نمی‌پرسد، ولی ما می‌خواهیم از همه‌چیز سردربیاوریم.

آلبرتو می‌گوید همین حس شگفتی برای فیلسوف شدن کافی است. وقتی کودک هستیم همه‌چیز این جهان برای‌مان شگفتی‌آور است اما وقتی بزرگ‌تر می‌شویم کم‌کم به تمام چیزها عادت می‌کنیم و حس شگفتی و کنجکاوی خود را از دست می‌دهیم.

دوباره خرگوش سفیدی را که شعبده‌باز از کلاهش بیرون کشیده است در نظر آورید. آدمیزاد در نوک موی نازک خرگوش چشم به جهان می‌گشاید و هرچه بزرگ‌تر می‌شود از موی خرگوش پایین‌تر می‌آید و بعد همان‌جا می‌ماند. فقط فیلسوفان هستند که دو دستی به موی خرگوش می‌چسبند تا بتوانند دوردست‌ها را بکاوند.

سوفی آموندسن
سوفی آموندسن قهرمان کتاب دنیای سوفی است. او یک نوجوان چهارده سالۀ کنجکاو و باروحیه است. سوفی بسیاری از چیزها را از آلبرتو ناکس، فیلسوف و معلمش یاد می‌گیرد، اما فقط این نیست؛ سوفی خودش هم بسیار کنجکاو است و سؤالات بسیاری از آلبرتو می‌پرسد و نشان می‌دهد که نظرات خودش را دارد. در پایان داستان، سوفی هم یک فیلسوف شده است چون این توانایی را دارد که به مسائل از منظر دیگری نگاه کند و می‌تواند به آنچه فکر می‌کند عمل کند. 

آلبرتو ناکس
معلم سوفی آلبرتو ناکس، نماد یک فیلسوف ایده‌آل است. او هرگز زود قضاوت نمی‌کند و همیشه به کاری که انجام می‌دهد فکر می‌کند. آلبرتو شدیداً به فلسفه اعتقاد دارد و سوفی را از طریق متفکران یونان باستان و قرون وسطی، اندیشمندان بزرگ عصر روشنگری و متفکران مدرن اروپایی راهنمایی می‌کند. طی آشنایی با مکاتب فلسفی متفاوت در این کتاب، خواننده از خود می‌پرسد که آلبرتو و سوفی خودشان کدام ایده‌های فلسفی را درست می‌دانند؟

اگر چیزی از فلسفه نمی‌دانید اما پرسش‌های بسیاری ذهن‌تان را مشغول کرده است و اگر نوآموز فلسفه هستید، این کتاب برایتان بسیار شیرین و دلچسب خواهد بود. دنیای سوفی کتابی است که فارغ از آموزنده بودن، بسیار سرگرم‌کننده و دوست‌داشتنی است و حس کنجکاوی و حیرت را شما به جهان هستی برمی‌انگیزد. پس از خواندن این کتاب دیدتان نسبت به دنیا تغییر خواهد کرد و شاید حتی بتوانید زندگی‌تان را به پیش و پس از مطالعۀ دنیای سوفی تقسیم کنید.

اگر سال‌هاست فلسفه می‌خوانید، باز هم مطالعۀ این کتاب می‌تواند به فضای ذهنی شما کمک کند و برایتان سرگرم‌کننده باشد.

اگر هم اصلاً از فلسفه خوشتان نمی‌آید، حتماً این کتاب را بخوانید تا به فلسفه علاقه‌مند شوید.

«اول به یک کتاب راهنمای مبتدی فلسفه فکر کنید... بعد یک رمان فانتزی را تصور کنید. یک داستان فانتزی شبیه نسخۀ مدرن کتاب آلیس: آن سوی آینه. حالا این ژانرها را با هم مخلوط کنید، چه چیزی به دست می‌آورید؟ یک فروش پرتیراژ غیرمنتظره در سطح بین المللی...» - مجلۀ تایم

«این کتاب گفتاری شیرین و دلچسب دارد، برای مواقعی که جهان دمار از روزگارتان در آورده...» - هفته‌نامۀ سرگرمی

«یک کتاب ساده، شگفت انگیز و مقاومت ناپذیر... تلاقی میان تاریخ فلسفه غرب از برتراند راسل و کتاب آلیس در سرزمین عجایب.» -دیلی تلگراف

«دنیای سوفی لذت محض است. چقدر دلم می‌خواست که این کتاب را در زمان مطالعات فلسفۀ ترم اول دانشگاه می‌خواندم.»- مادلین ال انگل

کتاب دنیای سوفی از سایت آمازون امتیاز 4.6 از 5 و از سایت گودریدز امتیاز 3.9 از 5 را به دست آورده است.

دنیای سوفی در سال 1994 برندۀ جایزۀ ادبیات جوانان آلمان شد. ترجمۀ انگلیسی آن یک سال بعد منتشر و در همان سال تبدیل به پرفروش ترین کتاب شد.

کتاب دنیای سوفی یکی از موفق‌ترین کتاب‌های داخل و خارج نروژ است و یک فیلم و بازی رایانه‌ای نیز از آن اقتباس شده است.

کتاب دنیای سوفی ابتدا در نروژ بسیار پرفروش شد و سپس تا سال 2011 به پنجاه و نه زبان ترجمه شد و بیش از چهل میلیون نسخه از آن فروش رفت.

در سال 1999 کارگردان اریک گوستاوسون یک نسخۀ دراماتیک از این کتاب را اقتباس کرد. این فیلم اما به‌خاطر آشفتگی روایت خط داستانی و عدم پوشش‌دهی تمام مسائل مطرح شده در کتاب، چندان مورد استقبال مخاطبین و منتقدان قرار نگرفت و با نمره 5.9 از 10 به‌نوعی شکست خورد.

دنیای سوفی در ایران چندین بار توسط افراد مختلف ترجمه شده است. انتشارات «نیلوفر» با ترجمۀ «حسن کامشاد»، انتشارات «جامی» با ترجمۀ «مهدی سمسار»، انتشارات «هرمس» با ترجمۀ «مهرداد بازیاری»، انتشارات «آوای مهدیس» با ترجمۀ «محمدرضا کمالی»، انتشارات «آزرمیدخت» با ترجمۀ «سوفیا جهان»، انتشارات «پارمیس» با ترجمۀ «هانیه احمد زاده» و انتشارات «شانی» با ترجمۀ «مجتبی نیک سرشت» این کتاب را به چاپ رسانده‌اند.

حسن کامشاد اولین مترجمی بود که به ترجمۀ این اثر دست زد و برگردانی ساده و روان از این کتاب به دست داده است.

مطالعۀ فلسفه همیشه مسیر سخت و ناهمواری برای مشتاقان این رشته بوده است. کتاب دنیای سوفی با همراه کردن فلسفه و داستانی هیجان‌انگیز، مطالعۀ فلسفه را برای تازه‌کاران و مشتاقان ساده‌تر کرده است. 

این کتاب گرچه رمان است اما نباید انتظار داشت که آن را به‌سادگی و سرعت یک رمان مطالعه کرد. مفاهیم فلسفی این کتاب به توجه، تمرکز و تعمق خواننده نیاز دارد.

دنیای سوفی با زبانی ساده و جذاب شما را به سفری در تاریخ فلسفه می‌برد و همه چیز فلسفه را یادتان می‌دهد. این کتاب آنقدر زبان ساده و شیوایی دارد که در آموختن فلسفه سختی نخواهید کشید.

- فلسفه ساده و زیبا از نشر مان کتاب از تصاویر رنگی و جذاب در خدمت فهم فلسفه استفاده کرده است. مطالب این کتاب به‌روز است و به مسائل معاصری چون فمنیسم و حقوق حیوانات پرداخته است و فلسفۀ شرق را هم در بر می‌‌گیرد. این کتاب رویکرد موضوعی دارد و شما می‌توانید مطالب فلسفی مورد نیاز را در همان موضوعی که مد نظر دارید مطالعه کنید.

- ملکه‌های فلسفه از نشر سنگ در مورد زنان فیلسوف تاریخ است. همیشه در فلسفه نام مردان مطرح بوده است اما فلسفه فقط وادی مردان نیست و زنان بسیاری در این مسیر تاثیرگذر بوده‌اند که می‌توانید در این کتاب با ن‌آآن‌ها آشنا شوید.