سووشون (شومیز)

بریده‌ای از کتاب سووشون:

---

خوب که فکرش را مى‌کنم مى‌بینم همۀ ما در تمام عمرمان بچه‌هایى هستیم که به اسباب بازى‌هایمان دل خوش کرده‌ایم و واى به روزى که دلخوشی‌هایمان را از ما مى‌گیرند، یا نمى‌گذارند به دلخوشی‌هایمان برسیم.

---

سووشون اولین رمان نویسندۀ معروف ایرانی سیمین دانشور است. سووشون رمانی اجتماعی است که ابتدا در سال 1348 منتشر شد و طی این سال‌ها به چاپ‌های مکرری رسیده است. کتاب تقریباً 70000 هزار کلمه دارد. داستان سووشون در شهر شیراز و سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم رخ می‌دهد. سووشون یکی از پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین رمان‌های ایرانی است که تا سال 1395 بیش از پانصد هزار نسخه از آن به فروش رفت. 

رمان سووشون به زبان‌های روسی، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، اسپانیایی، ترکی، ایتالیایی، ژاپنی و چینی ترجمه شده است. این اثر یک رمان رئالیستی است. نویسنده با استفاده از اقشار مختلف مردم و درگیری‌های اجتماعی و اوضاع آشفتۀ جنگ، داستان کاملی را برای مخاطبین روایت می‌کند. برای آشنایی بیشتر با این رمان ماندگار و نویسنده‌اش با ما همراه شوید.

رمان سووشون اثر سیمین دانشور یکی از پرمخاطب‌ترین و پرفروش‌ترین کتاب‌های ایران است. سووشون گذشته از آن‌که یکی از پرخواننده‌ترین رمان‌های ایرانی است، نقطۀ عطفی در شکل‌گیری رمان‌ اجتماعی در ادبیات فارسی به شمار می‌رود. نویسنده در کتاب داستانش را بسیار ساده و روان شروع می‌کند. در همان صفحات اولیه مضمون داستان کاملاً مشخص می‌شود. زنان نقش مهم و حیاتی در رمان سووشون دارند و سیمین دانشور شخصیت زن قوی و مستقلی خلق کرده است. راوی داستان دانای کُل است. بیشتر اتفاقات داستان از دیدگاه زری روایت می‌شود اما نویسنده گاهی از مسیر اصلی داستان خارج می‌شود تا بتواند داستان را کمی کامل‌تر برای مخاطب شرح دهد. زن ایرانی در کتاب سووشون جایگاه مبهم و پیچیده‌ای دارد. در واقع مرد سالاری بسیار در کتاب برجسته است و زنان سووشون همیشه در حال تحمل کردن اوضاع هستند.

سیمین دانشور در رمان سووشون از واژه‌ها و اصطلاحات شیرازی استفاده کرده است. همچنین شخصیت‌های کتاب سووشون را بر اساس شخصیت‌های واقعی نوشته و با کمی تخیل آن‌ها را به شخصیتی متفاوت تبدیل کرده است. سیمین دانشور غیر از تعریف داستانی ساده از تمثیل و رمز نیز استفاده کرده و بر نقش و اختلاف فرهنگی نیز تأکید داشته است. نویسنده سعی کرده به صورت غیر مستقیم نشان دهد که فرهنگ تغییر دادنی نیست و هر کسی نهایتاً به اصل و ریشۀ خود باز می‌گردد. مضامین اصلی کتاب سووشون پایداری و شهادت است. از نظر نویسنده شهادت درجه‌ای بالاتر از مذهب، عشق، خانواده و حتی علایق شخصی دارد. نویسنده سعی کرده در کتاب سووشون این مفهوم را به نسل‌های بعدی انتقال دهد که باید در برابر اشغال‌گران ایستاد و هرگز تسلیم دشمن نشد.

داستان کتاب سووشون در سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم و در شهر شیراز و بین سال‌های 1320 تا 31 مرداد 1322رخ می‌دهد. درگیر و دار جنگ جهانی دوم و ورود نیروهای متفقین به ایران، حاکمی دست‌نشاندۀ اجنبی بر شیراز حکومت می‌کند. داستان با جشن عروسی دختر حاکم شروع می‌شود که تقریباً تمام افراد سرشناس شهر در آن حضور دارند و با این تمهید، توصیفی اجمالی از شخصیت‌های رمان به دست داده می‌شود. 

زری، راوی داستان، زن جوان تحصیل‌کرده‌ای سرشار از عطوفت و مسالمت‌جویی است و تمام فکر و خیالش حفظ قلمرو کوچک خود یعنی خانواده‌اش در برابر طوفان حوادث است. یوسف شوهرش، مردی عصبانی‌مزاج و ستیزه‌جو و صریح‌اللهجه از خوانین روشنفکر منطقه است؛ سرجنت زینگر که مأمور فروش چرخ خیاطی زینگر بوده و اینک لباس نظامیان انگلیسی را پوشیده و چهرۀ حقیقی خود را آشکار کرده است؛‌ مک‌ماهون ایرلندی شاعرمسلک و ظریف‌طبع و آزادمنش که به عنوان خبرنگار جنگی در منطقه حضور دارد؛ ابوالقاسم‌خان برادر بزرگ‌تر یوسف که بر خلاف برادرش از خوانین خود فروختۀ منطقه است و برای رسیدن به وکالت مجلس به هر خفتی تن می‌دهد؛ عزت‌الدوله پیرزن اشراف‌زادۀ کینه‌توز و هوچی و بدطینتی که روزگاری خواستگار زری برای پسرش بوده است.

اوضاع سیاسی و اجتماعی روز به روز رو به وخامت دارد و تبعات آن به رغم نگرانی و تلاش‌ زری برای دور نگه داشتن خانواده‌اش از خطر،‌ به خانۀ او نیز سرایت می‌کند. قشون بیگانه که برای رفع احتیاجاتش آذوقۀ شهر را جمع‌آوری می‌کند، وضعیتی شبیه به قحطی برای مردم به وجود آورده است. یوسف و عده‌ای هم قسم شده‌اند تا از دادن آذوقه به خارجیان امتناع ورزند. از سوی دیگر خسرو پسر یوسف، تحت تأثیر روحیه پدر و تعلیمات معلم حزبی‌اش آقای فتوحی سرشتی ظلم‌ستیز یافته و عامل دیگری برای نگرانی زری شده است.

مجموعه داستان‌های کوتاه:
• آتیش خاموش (1327)
• شهری چون بهشت (1340)
• به کی سلام کنم (1359)
• از پرنده‌های مهاجر بپرس (1376)
• انتخاب (1386)
رمان‌ها:
• سووشون (1348)
• سه‌گانۀ سیمین (1372)
• جزیرۀ سرگردانی (1372)
• ساربان سرگردان (1380)
• کوه سرگردان (1389)

شخصیت زری شبیه خود سیمین دانشور و شخصیت یوسف هم بسیار شبیه به جلال آل احمد، نویسندۀ ایرانی و همسر سیمین دانشور است.

نویسنده به خاطر شباهت سرنوشت یکی از شخصیت‌های کتاب به زندگی سیاوش، قهرمان اسطوره‌ای ایران باستان، نام کتاب را سووشون گذاشت. سووشون به مراسمی می‌گفتند که پیش از اسلام هر ساله برای سوگواری سیاوش برگزار می‌شده است. سیاوش به طرز غریبانه‌ای کشته شده و از خونِ بر زمین ریخته‌اش گیاهی می‌روید. رشد این گیاه از خون سیاوش در واقع استعاره‌ای از بیداری و قیام مردم در برابر ظلم و ستم است.

با اقتباس از این رمان، تئاتری به نام سووشون در سال 1379 و 1380 در تهران بر روی صحنۀ تئاتر به نمایش در آمده است.

خوانایی کتاب و روان بودن 
کتاب سووشون پشتوانۀ تاریخی دارد برای همین با خواندنش مخاطب می‌تواند پدیده‌ها و مسائل گوناگون جامعه و رابطۀ آدم‌ها با هم در آن زمان را به راحتی درک کند. کتاب ساده و روان نوشته شده و لحنی خودمانی دارد. هر کجا که شخصیت‌های غیر ایرانی داستان حضور دارند نویسنده از لحن خاصی استفاده کرده تا مخاطب متوجۀ تسلط نداشتن آن‌ها بر زبان فارسی بشود. 

سیمین دانشور به زیبایی محیط پیرامون و حوادث و اندیشۀ درونی افراد را در کتاب سووشون شرح داده است. همچنین وقایع تاریخی و اجتماعی و لحظه‌های بحرانی و زندگی مشقت‌بار مردم در زمان جنگ را به تصویر کشیده است. متن کتاب ساده و محکم است و نویسنده به ندرت از مجاز، تشبیه، استعاره و کنایه در داستان استفاده کرده است. همچنین نویسنده سعی کرده فضای مرد سالارانۀ آن روزگار را به مخاطب منتقل کند.

اگر از خواندن این کتاب لذت بردید، نقد و بررسی سمفونی مردگان را نیز بخوانید.