اسطوره سیزیف

---

آلبر کامو یکی از نویسندگان و اندیشمندان معروف و مطرح مکتب اگزیستانسیالیست است که تحت تأثیر فیلسوفانی مثل سورن کی یرکگارد، آرتور شوپنهاور و فردریش نیچه، فلسفۀ پوچی خود را در  کتاب اسطوره سیزیف به صورت نمادین معرفی کرد. اسطوره سیزیف با عنوان فرانسوی Le mythe de Sisyphe یک مقالۀ فلسفی از آلبر کامو نویسندۀ فرانسوی است که در سال 1942 منتشر شد. آلبر کامو در واقع یکی از پیشگامان فلسفۀ هیچ انگاری یا ابزوردیسم است.

---

کتاب اسطوره سیزیف اثر آلبر کامو با ترجمۀ مهستی بحرینی یکی از مهم‌ترین مقاله‌های فلسفی محسوب می‌شود. پوچی یک حس فراگیر در تمام جهان است. ما در زندگی مدام از یک هدف به هدف دیگر می‌پریم و در نهایت این سؤال برایمان پیش می‌آید که دقیقاً به دنبال چه هستیم؟ تحصیلاتمان را تمام می‌کنیم، شغل دلخواه‌مان را پیدا می‌کنیم، ازدواج می‌کنیم و یک روزی از خود می‌پرسیم آخرش که چه؟ و ممکن است در نهایت در حس پوچی و بحران بیهودگی غرق شویم. اما چطور می‌توان از دست پوچی خلاص شد و معنای اصلی حیات را یافت؟ 

کامو نوشتن اسطوره سیزیف را در سال 1940 یعنی زمان نبرد فرانسه در جنگ جهانی دوم علیه آلمان نازی آغاز کرد درست زمانی که میلیون‌ها پناهنده از دست پیشروی‌های ارتش آلمان فرار می‌کردند. کامو در این مقاله به ندرت به این موضوع اشاره می‌کند اما یکی از منتقدان می‌گوید همین اتفاقات  محرک نوشتن این مقاله بلند شده است. اسطوره سیزیف اینگونه شروع می‌شود: مسئله فلسفی‌ای که واقعا با اهمیت باشد، یکی بیش نیست و آن خودکشی است. داوری در اینکه زندگی کردن به زحمتش می‌ارزد یا نه، پاسخ به پرسش بنیادین فلسفه است. 

کامو در اسطورۀ سیزیف چندین رویکرد به زندگی پوچ را به تصویر کشیده است. سخن کامو این است که «پوچی در اصل چیزی جز جدایی نیست و آن نه از وجود آدمی سرچشمه می‌گیرد و نه از جهان. پوچی زاده برخورد این دو با هم است.» پوچ انگاری ادعا می‌کند که انسان‌ها از اساس بی‌معنی هستند و انسان به این دلیل رنج می‌برد که بیهود به دنبال معنا در این پوچی بی‌پایان می‌گردد. تنها مسئلۀ فسلفی حقیقی از نظر کامو خودکشی است که این سؤال مطرح می‌شود «آیا ما باید رنج زندگی را تحمل کنیم یا این‌که به سادگی دست بکشیم؟» اما خودکشی هم به نظر کامو راه‌حل مناسبی برای رهایی از پوچی نیست. 

کامو در اسطوره سیزیف راه سومی را به انسان نشان می‌دهد، او معتقد است ما می‌توانیم به این نتیجه برسیم که زندگی پوچ و بی‌معناست اما با این وجود به زندگی خود ادامه دهیم. آلبرکامو رمان بیگانه را نیز هم‌زمان با مقالۀ اسطوره سیزیف منتشر کرد. این دو اثر از نظر درون‌مایه با هم یکی هستند و بعد آلبر کامو با انتشار عصیانگر در سال 1951 این مبحث را بیشتر گسترش داد و تکمیل کرد. از نظر آلبر کامو کسانی که راه سوم را انتخاب کنند قهرمان پوچی می‌شوند و در واقع با طغیان بر پوچی غلبه می‌کنند. از نظر آلبر کامو عصیان تنها راه مقابله با پوچی است. 

آلبر کامو اسطوره سیزیف را با یک جملۀ قدرتمند و قابل تأمل شروع می‌کند: «مسئلۀ فلسفی‌ای که واقعا بااهمیت باشد، یکی بیش نیست و آن خودکشی است. داوری در این‌که زندگی کردن به زحمتش می‌ارزد یا نه، پاسخ به پرسش بنیادین فلسفه است. باقی قضایا، اینکه جهان سه بُعد دارد، یا اینکه ذهن آدمی بر نه یا دوازده دسته است، به دنبال آن می‌آید.»

کامو در اسطوره سیزیف سه راه‌حل برای مواجهه با پوچی ارائه کرده است که یکی از آن‌ها و ساده‌ترین‌شان خودکشی است. خودکشی فیزیکی معمولاً بدون فکر اتفاق می‌افتد، فرد یک روز عصر ماشه را روی سرش می‌چکاند یا از بلندی می‌پرد! خودکشی نوعی اعتراف است، این‌که زندگی برایم زیادی است، غیرقابل درک است، یا این‌که ارزش زیستن و زحمت را ندارد. مُردن داوطلبانه به معنای فقدان دلیل عمیق برای زندگی و بی‌فایده بودن رنج است. با این‌حال این جهان به خودی خود پوچ نیست، آنچه پوچ است رابطۀ ما با جهان هستی است که غیرمنطقی به‌نظر می‌آید. پوچی به همان اندازه که به انسان بستگی دارد به دنیا هم بستگی دارد. این تمام چیزی است که آن‌ها را به هم پیوند می‌دهد. بنابراین جهان و ذهن انسان هر یک به طور جداگانه باعث پوچی نمی‌شوند، بلکه پوچی از ماهیت متناقض این دو به‌طور هم‌زمان به وجود می‌آید.

از نظر کامو، اعتقاد به یک نظام اعتقادی آماده (منظور کامو عملاً تمام دین‌های جهان است) یکی از رایج‌ترین راه‌های «خودکشی فلسفی» است. ما همگی یک سیستم اعتقادی را باور داریم که بلافاصله از ناامنی ما می‌کاهد و قوای ذهنی ما را به قیمت ارتکاب نوعی خودکشی ذهنی از کار می‌اندازد. البته راه‌های سکولار دیگری نیز مثل فرار به دنیای سرگرمی و بازی نیز وجود دارد و این هم نوعی خودکشی ذهنی محسوب می‌شود که به ما ناامنی کاذب می‌دهد. با این‌حال، در جهانی که ناگهان از توهمات خلاص شده است، انسان احساس می‌کند یک بیگانه است. این جدایی انسان و زندگی‌اش، مثل جدایی بازیگر از صحنه می‌ماند و باعث احساس پوچی می‌شود. 

در فصل آخر اسطوره سیزیف، کامو پوچ بودن زندگی انسان را با وضعیت سیزیف، شخصیتی از اساطیر یونانی مقایسه می‌کند، مردی که به‌خاطر مخالفت با خدایان به مجازاتی مخوف محکوم شد. خدایان او را محکوم کردند که برای همیشه یک کار بی‌معنی انجام دهد. او محکوم بود که هر روز یک تخته سنگ را به بالای کوه ببرد و دقیقاً وقتی سنگ به قله می‌رسید به پایین می‌غلتید و او دوباره باید همان کار را تکرار می‌کرد. یک عمل طاقت‌فرسا و کمرشکن، سیزیف در واقع محکوم به یک عمر درد و رنج و سخت تلاش کردن شد و مجازات سیزیف نماد کار پوچ و بی‌معنا است. این ماهیت تکراری و بیهودۀ وجود انسان به خودی خود نیست که آن را پوچ می‌کند. چیزی که واقعاً وجود انسانی ما را پوچ می‌کند آگاهی ما از محکومیت سیزیفی است، زمانی که از دام خودکشی فلسفی بیرون می‌جهیم. کامو در یکی از مشهورترین نقل‌قول‌هایش می‌گوید: «پیروزی سیزیف همان آگاهی‌اش بود.»

• استدلالی پوچ
• پوچی و خودکشی
• دیوارهای پوچ 
• خودکشی فلسفی
• آزادی پوچ
• انسان پوچ‌گرا
• دون ژوانیسم
• نمایش
• فتح
• آفرینش پوچ
• فلسفه و رمان
• کیریلف
• آفرینش بی‌آینده
• اسطوره سیزیف
• پی‌افزود
• امید و پوچی در آثار فرانتس کافکا
• نمایه

«اگر بخواهید باید بگویم که دل‌های پاک می‌توانند محل دقیق برخورد انسان و غیرانسانی را در همه جا ببینند. اگر فاوست و دن‌کیشوت آفریدگان برجسته هنرند، برای بزرگی بی‌حد و حصری است که با دست‌های زمینی‌شان به ما نشان می‌دهند. با وجود این، همیشه لحظه‌ای فرا می‌رسد که ذهن آدمی به انکار حقایقی بپردازد که این دست‌ها می‌توانند لمس کنند. لحظه‌ای فرا می‌رسد که آفرینش دیگر درگیر امر تراژیک نیست بلکه تنها گرفتار مسائل جدی است. آن‌گاه آدمی امید پیشه می‌کند و بدان سرگرم می‌شود. اما کار او این نیست. کار او این است که از ترفندها روی‌گردان شود. با وجود این، در پایان اقامه‌ی دعوای پرشور کافکا بر ضد کل جهان، باز با او روبه‌رو می‌شویم. رای باورنکردنی‌اش سرانجام جهان نفرت‌انگیز و اندوهباری را که در آن موش‌های کور هم به امید روی می‌آورند، تبرئه می‌کند.»

«هرگز ندیده‌ام که کسی به دلایل هستی‌شناسانه به استقبال مرگ برود. گالیله که به حقیقت علمی معتبری معتقد بود، به محض اینکه این حقیقت زندگی‌اش را به خطر انداخت، به راحتی از آن دست کشید و به یک معنی کار خوبی کرد. این حقیقت ارزش آن را نداشت که در راهش خود را تسلیم چوبه مرگ کند و در آتش بسوزد. اینکه زمین یا خورشید، کدام یک، به گرد دیگری می‌گردد امری کاملاً یکسان است. برای این‌که حق مطلب را ادا کنم باید بگویم که مسئله‌‌ای بیهوده است. در عوض، می‌بینم که بسیاری از مردم می‌میرند برای اینکه به نظر آن‌ها زندگی ارزش زیستن ندارد.»

اگر به مباحث عمیق فلسفی و پوچ انگاری علاقه‌مند هستید خواندن این شاهکار ادبی را از دست ندهید. در ضمن خواندن این کتاب می‌تواند به فهم منظور کامو از مفهوم بیگانه در کتاب بیگانه کمک کند.

اولین بار جلال آل احمد بود که کلمۀ absurd را در کتاب‌های آلبر کامو به «پوچی» ترجمه کرد و این ترجمه در فارسی ماندگار شد. برای همین برداشت ایرانیان از پوچی این است که دنیا پوچ است و آن را با پوچ‌گرایی یا نیهیلیسم برابر می‌دانند.

اسطوره سیزیف از سایت آمازون امتیاز 4.5 از 5 و از سایت گودریدز امتیاز 4.2 از 5 را به دست آورده است.

داستان سیزیف در دوران مدرن به لطف آلبر کامو و کتاب اسطوره سیزیف شناخته شده است. از نظر کامو، سیزیف تجلی و نماد پوچ‌ انگاری است چون زندگی را بر مرگ ارج می‌نهد و می‌خواهد تا آن‌جا که ممکن است از وجودش لذت ببرد اما در عوض محکوم به انجام یک کار تکراری و بیهوده می‌شود و در اهدافش ناکام می‌ماند. 

از لحاظی زندگی انسان مدرن نیز چنین است، انسان مدرن نیز هر روز کارهایی را بی‌هدف و بیهوده انجام می‌دهد. اما داستان سیزیف در واقع به ما می‌آموزد که هرگز تسلیم ناامیدی‌ها نشویم یا سعی نکنیم از شکست‌ها فرار کنیم، بلکه شکست‌ها را نیز به عنوان دستاوردهای خود بپذیریم و مهم‌تر از همه، مهم نیست که چقدر تلاش می‌کنیم و از دست می‌دهیم، هرگز نباید توانایی‌های خودمان را دست کم بگیریم.

اگر از کتاب اسطوره سیزیف خوشتان آمده، این کتاب‌ها را از دست ندهید

.

- رمان‌های طاعون و بیگانه اثر آلبر کامو که در آن‌ها به فلسفه، پوچ‌گرایی و اگزیستانسیالیسم پرداخته است.

- کتاب تهوع اثر فیلسوف اگزیستانسیالیست ژان پل سارتر، یک رمان فلسفی و اولین رمان سارتر است که در یک شهر خیالی رخ می‌دهد و داستان آنتوان روکانتن، نویسنده‌‌ای فرانسوی را روایت می‌کند که از وجود خودش وحشت دارد.