بودن

علي الله سليمي: رمان«بودن» نوشته يرژي کاشيسنکي نويسنده لهستاني آمريکايي با ترجمه مهسا ملک‌مرزبان، اثري جمع و جور و خواندني است که حوصله مخاطب را سر نمي برد. به اندازه کافي صيقل خورده که مخاطب در موقع خواندن احساس نکند دارد کلمات و جمله هاي اضافي را تحمل مي کند. پس اولين ويژگي اين رمان مي شود همان گزيده گويي که امروزه با وقت و حوصله خوانندگاني که اغلب سرشان شلوع است و حوصله درست و حسابي هم ندارند خوب جور در مي آيد. در يک نشست مي شود خواند و شايد عده اي هم باشند که دوست داشته باشند دوباره از اول آن را بخوانند، چرا که به اندازه اي خواندني هست که حتي چندباره خواندن آن حوصله علاقه مندان آثار کاشينسکي را سر نبرد. اما از اين ويژگي اوليه که بگذريم، رمان«بودن» حرف هاي ديگري هم براي خوانندگانش دارد. از جمله خلق شخصيتي نو و تقريبا خلاقانه که به رغم سادگي و صداقتي که دارد، معياري براي سنجش پيچيدگي آدم هاي اطرافش است. شخصيتي به نام«چنس» که تا چهل سالگي فقط باغباني کرده و به يکباره با مرگ صاحب کارش، پا به دنياي جديد خارج از باغ مي گذارد و با جهاني تازه مواجه مي شود. موقعيت تقريبا بکر است؛ کسي که به هر دليلي از دنياي پيرامونش دور بوده و حالا مي آيد تا جهان تازه را کشف کند. البته مفهوم«کشف» در اين جا فقط براي شخصيت چنس معنا پيدا مي کند، چرا که ديگران اين امور را عادي مي پندارند و برايشان تکرار مکررات است. چنس براي تطبيق ناگاهي خود از امور جاري، به وسيله اي متوسل مي شود که تا حدودي جور دور بودن او از اجتماع را به دوش مي کشد؛ وسيله اي به نام«تلويزيون» که در مدت دوري چنس از دنياي پيرامونش براي او به منزله پلي بين خلوت و تنهايي او و جهان هم عصرش عمل کرده است. چنس با آن که هيچ گونه ارتباطي با دنياي بيرون نداشته اما به واسطه تماشاي برنامه هاي تلويزيون تقريبا در جريان امور جاري در دنياي پيرامونش بوده است. از رفتارهاي افراد عادي در زندگي روزمره گرفته تا گفتار و رفتار شخصيت هاي بزرگ از عالم سياست، هنر، اقتصاد، اجتماع و... که همگي را توانسته به حافظه بسپارد و حالا که پا به دنياي بيرون از خلوت هميشگي خود گذاشته با به کار گيري آن نکته تقريبا در ارتباط با ديگران موفق است. البته او شخصيت گزيده گويي دارد که همين ويژگي در مرحله جديد زندگي اش به کمک او مي آيد تا کمتر در معرض سوء ظن قرار گيرد. چنس به واسطه حرف هايي که از روي عادت و تجربه و حتي مي شود گفت غريزه به زبان مي آورد، مورد توجه اطرافيان قرار مي گيرد. پيش از اين او به واسطه يک تصادف کوچک هنگام خارج شدن از باغ و ورود به عرصه هاي شهري، که در آن ظاهرا خانم«ئي ئي»، همسر «بنجامين راند» مدير موسسه سرمايه گذاري آمريکا مقصر بوده، با اين خانواده آشنا مي شود. خانواده بنجامين راند از افراد با نفوذ در شهر و حتي کشور هستند و در خانه از امکانات بالايي برخوردارند. براي همين چنس براي مداوا به خانه بنجامين راند منتقل مي شود. در آن جا موقعيت هاي نسبتا عالي يکي پس از ديگري نصيب چنس مي شود. او در اين خانه و به واسطه بنجامين راند با رئيس جمهور کشور که به خاطر مريضي راند و براي عيادت و ديدار او به خانه اش آمده آشنا مي شود. حتي پا به سازمان ملل مي گذارد. رئيس جمهور در سخنراني خود از چنس ياد مي کند و رسانه هاي مختلف بارها اسم چنس را سر زبان ها مي اندازند و به اين شکل، شخصيت چنس از يک باغبان منزوي و گوشه گير، به يک شخصيت مشهور ملي تبديل مي شود. با اين حال، او همچنان شخصيت ساده و صميمي و پيشين خود را دارد و آن چه ديگران را نسبت به هويت جديد او به اشتباه مي اندازد همان آگاهي هاي او نسبت به جامعه پيرامونش است که از طريق تماشاي برنامه هاي تلويزيوني به دست آورده است. نکته اي که در اين ميان قابل توجه است و نويسنده با مهارت آن را در تاروپود داستان«بودن» تنيده است، نقش انکار ناپذير رسانه اي به نام تلويزيون است که سطح آگاهي هاي اجتماعي افراد را بدون حضور در عرصه هاي اجتماعي تا حدود قابل توجهي بالا مي برد. چنس به دليل تماشاي مستمر انواع برنامه هاي تلويزيوني، تقريبا با همه رفتارهاي رايج و پسنديده اجتماعي آشنايي و به آنها تسلط دارد. بنابر اين، در مواجه با موقعيت هاي گوناگون به خوبي از پس برخوردهاي لازم بر مي آيد. حتي بزرگترين شخصيت هاي سياسي و اجتماعي مانند رئيس جمهور يک کشور بزرگ مثل آمريکا و سفراي کشورهايي مانند روسيه و آلمان را در محاسبات شان نسبت به شخصيت واقعي چنس به اشتباه مي اندازد. همچنين رسانه هاي بزرگ جهان هم در محاسبات خود نسبت به شخصيت چنس دچار اشتباه فاحش مي شوند و او را به عنوان يک چهره جديد و قدرتمند در دنياي اقتصاد و سياست معرفي مي کنند. ويژگي ديگر رمان«بودن»، پرداختن به مسايل حاد زمان وقوع داستان است که يکي از آنها بحران اقتصادي در آمريکا و همچنين وجود جنگ سرد بين دو ابرقدرت آن زمان، آمريکا و شوروي سابق است. داستان به صورت غير مستقيم اين دو مسئله مطرح و نقش آنها را در زندگي روزمره مردم به زيبايي بيان مي کند. ترجمه سليس و روان متن از سوي مترجم توانا و خوش ذوق، مهسا ملک مرزبان هم به رواني نثر کمک کرده تا در نهايت اثري خواندني به دست مخاطب فارسي زبان برسد. رمان«بودن» از سوي منتقدان ادبي مختلفي در سراسر جهان مورد توجه قرار گرفته و اکثر رسانه ادبي جهان از آن به عنوان اثر تاثير گذار و خواندني ياد کرده اند. نويسنده رمان، يرژي کاشينسکي فيلم‌نامه اين رمان را هم پس از انتشار آن نوشته و هال اشبي بر اساس آن فيلمي با عنوان«آنجا بودن» را در سال 1979 ساخته که در آن پيتر سلرز نقش شخصيت باغبان را بازي کرده است.