من گذشته امضا

انتشارات نگاه منتشر کرد:
يدالله رويايي از آثار مهم او است که حالا پس از سال‌ها در نشر نگاه تجديدچاپ شده است. اين کتاب چنان‌که رويايي، خود مي‌گويد مجموعه‌اي است از «شعرِ به نثر، يا نثرِ يک شعر؟» و مانند ديگر آثار شاعر کاري است متفاوت و خلاقه. «اين متن‌ها طبيعتِ‌ من‌ هستند. اين متن‌ها طبيعت هستند. و در امضاي من پرنده‌اي هست که هر صبح، اينجا، به‌طور عجيبي مي‌خواند، و من به‌طور عجيبي عادت کرده‌ام که هر صبح از خواب برخيزم و پنجره را باز مي‌کنم، در اين لحظه به‌طور عجيبي مي‌خواهم با طبيعت ارتباط برقرار کنم و طبيعت ارتباط با من به‌طور عجيبي برقرار نمي‌کند. پنجره را مي‌بندم و پرنده به‌طور عجيبي تنها مي‌ماند.» رويايي در همان چند سطري که ابتداي کتاب نوشته است تکليف را معلوم مي‌کند. اينکه اين متن‌ها، يا شعرِ به نثراند يا نثرِ يک شعر. «در اينجا شعري هست که فکر مي‌کند». و اين مقدمه‌اي است براي آنچه مخاطب با آن مواجه مي‌شود. و بعد متنِ سخنراني رويايي در جشنواره بين‌المللي شعر کازابلانکا آمده است، با عنوانِ «در پرانتز رفتنِ حرف». و گويا سخنراني در جمع شاعراني از روسيه، پرتغال، فرانسه، آمريکا، تونس، مراکش و مصر، و در جشنواره‌اي با موضوعِ «شعر به عنوان معرفتي منحصربه‌فرد»، ايراد شده است. «شعر تنها نيست. اين عنواني است که ميشل دگي، به اثر تحسين‌برانگيزش؛ رساله در باب بوطيقا، مي‌دهد. من مي‌گويم بله، شعر تنها نيست، اما تنها در صورتي که به تمام هنرهاي زيبا يکجا اطلاق شود، وگرنه شعر تنهاست، و در نوع خود منحصر‌به‌فرد، چراکه توان آن را دارد تا هرچه را که ناتوان از يافتن شيوه‌اي براي بيان خود است، به شيوه خود به زبان آورد. و اين يعني معرفتِ تنها. معذالک، اين معرفت که امروز دستخوش برداشت‌ها و دست‌بردهاي بي‌امان رسانه‌ها شده است، کم‌کم جنبه منحصربه‌فرد خود را از دست مي‌دهد و با بحران مواجه مي‌شود. گويي آن اصطلاح معروف مالارمه، بحران مصرع، در شعر جاي خود را به بحران معرفت، داده است». رويايي معتقد است، امروز به‌محض آنکه کلمه‌هاي شاعر دريافت شد، در چرخه ارتباطات و مصرف فرسوده مي‌شود و ظرفيت‌ها و دلالت‌هاي نشانه‌بودن را از دست مي‌دهد تا فقط يک دال باشد. در گذشته اما، لغت‌ها براي رسيدن به چنين سرانجامي، قرن‌ها، انزوا، تفرد، عزلت و آرامش را به گذر زمان و تاريخ پيشکش مي‌کردند. اين دگرگوني انسان امروز و آفرينش شعريِ او و در نتيجه زبان و جامعه او را در معرض خطري بزرگ قرار مي‌دهد. اما دنيا به‌واسطه انفورماتيک، انسان را در شفافيت اينجا و آنجاي اين دنيا، و دنياهاي ديگرِ اين دنيا قرار مي‌دهد؛ و شاعر نيز در غياب شعرش، آنجا که شعر به‌طرز منحصربه‌فردي مستقل باقي مي‌ماند. رويايي اين تناقض را «نماي عصر ما» مي‌خواند. که نتيجه آن «از يک طرف شمار هراس‌آور رمان‌هاي ضعيفي است که نمي‌توان ادبي شماردشان و از طرف ديگر قحطِ شعر؛ هر دو پيچيده در انبوه درهم متن‌هايي که اساسشان يا سوءتفاهم در خودارجاعي زبانيِ ياکوبسوني است، که با ارجاع بيروني سوژه و ابژه خود قهرند، يا کاملا برعکس، در همان سطح طبيعت مانده‌اند.» و اين‌طور که از اوضاع‌واحوال برمي‌آيد شعرِ ما و حتي رمانِ ما، دست‌کم در وجه غالب‌اش، دچار همين سرنوشتي شده است که رويايي سال‌ها پيش از آن گفته بود. در حوزه شعر که با انبوه دفترشعرها مواجهيم و «قحط شعر». و در عرصه داستان هم، چه‌بسيار داستان‌هايي که با منطق بازار نوشته و توليد شده‌اند و ازقضا در انبارها مانده‌اند.
رويايي در ادامه اين تحليل از فضاي سايه‌انداخته بر شعر و رمان ما، از جنبش معاصر شعر فارسي، «اسپاسمانتاليسم» يا همان «شعر حجم» ‌مي‌گويد. شعر حجم پيشنهاد مي‌کند، وابستگي به چيزها چيزي است که بايد کاملا از شعر غايب باشد، شعري در تعارض با تمام تاريخ خود، هرچند کهن، تا خود را وقف عصر تازه‌اي از واژه‌ها کند با وصيت‌ها و سفارش‌هاي عهد جديد واژه‌ها». و به‌گفته يدالله رويايي، شاعر دوران ما، «امضا/ گذاشتن/ براي گذشتن/ گذشته‌نگاري/ نشانه‌گزاري/ گزاره را گذشته کردن/ گذشته را نشانه کردن/ گذشته‌بازي/ شکسته‌سازي/ کمي از من، زير نگاه من علامتي از من مي‌شود، چيزي گذشته در چيزي». مجموعه «منِ‌گذشته امضا» که در سال 1381 براي بار نخست در نشر کاروان منتشر شده بود، به صورت دوزبانه منتشر شده است.
رويايي مي گويد:
وقتي که شعر فکر مي‌کند
شکل درهمِ يک نام چرا نام را متعهد مي‌کند؟ آيا نام ما در تعهدي که مي‌کند به‌هم مي‌ريزد؟ يا در قبول تعهد، چيزي در ما به‌هم مي‌ريزد که نام نيست؟
چه سايه‌اي از دست در امضاي ما مي‌افتد، که در آن، بي‌درنگ، علامتي از گذشته، در آينده‌ي ما به راه مي‌افتد؟ از ماي ماضي، از ماي مطلق، که پيش از آنکه سر برسد به سر مي‌رسد، و مي‌گذرد تنها. مثل منِ گذشته در امضا، وقتي که از گذشته‌ي من سر مي‌کشد، يا از گذشته‌ي چيزي براي من، تنها علامتي است براي اشاره به چيزي که متن نيست:
اين متن‌ها طبيعتِ من هستند. اين متن‌ها طبيعت هستند. و در امضاي من پرنده‌اي هست که هر صبح، اينجا، به طور عجيبي مي‌خواند، و من به‌طور عجيبي عادت کرده‌ام که هر صبح از خواب برخيزم و پنجره را باز کنم، در اين لحظه به‌طور عجيبي مي‌خواهم با طبيعت ارتباط برقرار کنم و طبيعت از ارتباط با من به‌طور عجيبي برقرار نمي‌کند. پنجره را مي‌بندم و پرنده به‌طور عجيبي تنها مي‌ماند.»
شعرِ به نثر، يا نثرِ يک شعر؟
در اينجا شعري هست که فکر مي‌کند.
فروشگاه اينترنتي 30 بوک