یادداشت های زیرزمین و شب های روشن

داستايفسکي کتاب «شبهاي روشن» را در سال 1847 نوشت، يعني در بيست و شش سالگي، زماني که هر جواني بنا به مقتضيات سني اش در عالم روياها و خيال پردازي ها به سر مي برد و کتاب «يادداشت هاي زيرزمين» را در سال 1864، يعني در سن پختگي و پس از سرد و گرم چشيدن هاي بسيار، به ويژه بعد از آن همه بلايي که سرش آمد: بيماري، تهيدستي، زندان، تبعيد و خيلي دردسرها و مشکل هاي ديگر. مترجم فرانسوي به ويژه اين دو داستان را با هم آورده و آنها را به دو شيار عميق و ناهموار در جاده زندگي داستايفسکي تشبيه کرده است، دو شياري که در عين متضاد بودن، نقش شان يکي است و هر دو به يک جا ختم مي شوند. نويسنده در «شب هاي روشن» اميد را در دل خواننده مي پروراند، آن هم با شخصيتي منزوي و تنها که هيچ دوستي و عاطفي با کسي ندارد. اما اين اميد به مويي بند است و خواننده در حالت تعليق زماني که گمان مي کند گل اميد مي رود که شکوفا شود، رشته پاره مي شود و جز ياس و نوميدي چيزي برايش باقي نمي ماند. در «يادداشت هاي زيرزمين» که بسياري از داستايفسکي شناسان آن را کليد درک همه آثارش مي دانند، نويسنده يعني راوي ديگر جوان نيست، چهل ساله است، آنقدر بلاها سرش آمده که آدم تعجب مي کند چه گونه دوام آورده و زنده مانده است...