طوبا و معنای شب

کتاب طوبا و معنای شب از سایت گودریدز امتیاز 3.5 از 5 را دریافت کرده است.

رمانِ طوبا و معنای شب اثر شهرنوش‌ پارسی‌پور نویسنده و مترجم ایرانی است و یکی از شاخص‌ترین آثار این نویسنده، رمانی که در اغلب نظرسنجی‌ها به عنوان یکی از ده رمان ماندگار ایرانی انتخاب شده است. پارسی‌پور اولین‌بار این رمان را اوایل سال ۱۳۶۷ منتشر کرد، کتابی که در دوره‌های مختلفی اجازه تجدیدچاپ نیافت و خوانندگان بسیاری در حسرت خواندنش ماندند، شاید اگر طوبا و معنای شب بدون دردسر امکان تجدیدچاپ می‌یافت خوانندگانش از شمار خارج می‌شدند.

«پارسی‌پور با این رمان جسورانه و روشنگر، سهمی بدیع و تازه در ادبیات فمنیستی مدرن دارد.» - پابلیشرز ویکلی

«پارسی‌پور را باید هم به عنوان زنی شجاع که زندان و شکنجه را تحمل کرد و هم به‌عنوان نویسنده و مبتکر تحسین کرد.» - آذر نفیسی

طوبا و معنای شب را شاخص‌ترین رمان شهرنوش پارسی‌پور می‌دانند. قهرمان این داستان زنی است که زندگی‌اش به انقلاب مشروطه و حکومت پهلوی گره می‌‌خورد. طوبای نوجوان اواخر نوزدهم تا طوبای پابه‌سن گذاشته و سرد و گرم چشیده اوایل قرن بیستم ما را پله‌پله همراه خود پیش می‌برد. به باور بسیاری از منتقدان پارسی‌پور هوشمندانه یکی از پر افت و خیزترین دوره‌های تاریخی را برای این داستان برگزیده است.

فضای این داستان در فاصله سال‌های ۱۲۸۰ تا ۱۳۵۰ در تهران می‌گذرد. پارسی‌پور در این رمان تاریخ ایران و همین‌طور طرز فکر افراد و چگونگی تحولات و شخصیت آن‌ها در دوره‌ گذار از عصر قاجار تا پهلوی را بررسی کرده است و از سوی دیگر از سرگذشت زنان در چنین جوامعی نوشته است. ما در خلال این داستان با داستان زندگی زن قهرمانی مواجه می‌شویم که در بستر تاریخی از روزهای انقلاب مشروطه و حکومت پهلوی او را می‌بینیم. کنش‌ها و ساحت اجتماعی طوبا برخاسته از نوع تربیت او و جهان‌بینی است عمیق که در آن روزگار کمتر زنی از آن نصیب می‌برد. در یک فضای تیره و وهم‌آلود حوادث و جریان‌های سیاسی و معضلات اجتماعی جامعه ایران همچون آینه‌ای تمام‌نما در طوبا و معنای شب منعکس شده‌اند.

داستان‌های شهرنوش پارسی‌پور که نوشتن را از نوجوانی و با نام‌های مستعار شروع کرد به طور چشمگیری زنانه است. شخصیت‌هایی که در این داستان‌ها نقش‌های اصلی را ایفا می‌کنند همگی زن هستند ـ گرچه اغلب، خصوصیات و حساسیت‌ها و رفتارهایی غیرمعمول و گاه سنت‌شکن دارند؛ از همین رو مسائل و مشکلات دختران در خانواده‌های زورگوی سنتی و زنان در جامعۀ مردسالار مضمون اصلی این داستان‌ها را تشکیل می‌دهد. دختران و زنان مخلوق او گرچه در مقاطعی از زندگی درگیر عشق و عاطفه می‌شوند اما در نهایت، مفهومی در آن نمی یابند؛‌ به همین دلیل هرگز هیچ موردی از خوشبختی در چارچوب خانواده به چشم نمی‌خورد ـ هر چند که این خوشبختی حتی خارج از چارچوب زندگی‌های زناشویی و با داشتن آزادی‌هایی بی‌حد و مرز نیز یافت نمی‌شود. اینان همواره درصدد گریز از زندگی روزمره و اعتراض به جامعۀ مردسالار و به دست آوردن حقوق طبیعی خود ـ البته به روش‌هایی عجیب و مطلقاً فردی ـ هستند. لیکن در پایان، سرنوشتی مشابه سرنوشت اغلب روشنفکران جهان سوم پیدا می‌کنند؛ یعنی خود بدل به آدم‌هایی سرخورده و در عین حال زورگو و بی‌عاطفه می‌شوند که تحملشان از سوی اطرافیان، انرژی زائدالوصفی می‌طلبد.

طوبا پس از مرگ پدر تا چهارده‌سالگی ظهور فرشتۀ خداوند و بسته شدن نطفۀ الهی در دلش ـ به سبک مریم عذرا‌ ـ را انتظار می‌کشد اما وقتی در این سن، به جای مادرش که توسطِ حاجی محمود خواستگاری شده است، به ازدواج حاجی در می‌آید، این رؤیا تبدیل به حقارتی سرکوفته می‌شود. او حتی آنقدر لایق نیست که خداوند حداقل یک بار برای او باران بباراند ـ و این را حاجی محمود به بدقدم بودنِ طوبی تعبیر می‌کند. طوبا در چهارسالی که در خانۀ شوهر است هیچ‌گونه مسؤولیتی ندارد و وقتی برای اوّلین بار کاری به او رجوع می‌شود که مستلزم بیرون رفتن از خانه است، بر اثر سربه‌هوایی او به طلاق می‌انجامد. در همین خروج است که آقا (آقای خیابانی) برای اولین و آخرین بار در زندگی او ظاهر می‌شود و خاطره‌ای بس عمیق توأم با عشقی روحانی در روح او بر جای می‌‌گذارد. با پایان یافتن عدّۀ طوبا و بارش لاینقطع باران ـ که اینک به‌نظر خود او نیز با ازدواجش ارتباط دارد ـ‌ خواستگاری از میان شاهزادگان قاجار برای او پیدا می‌شود. طوبی به‌رغم آنکه قصد خود را جستجوی خداوند در بقیۀ عمر عنوان می‌کند، به سادگی تسلیم پررویی هیأت خواستگار می‌شود و ازدواج را می‌پذیرید. بزودی در می‌یابد که شوهرش شاهزاده فریدون میرزا از مخالفان سرسخت مشروطه و بالطبع آقا است، مال و منال چندانی ندارد، و بدتر از همه اینکه زنباره‌ای قهّار است، چندان که برای اثبات پایبندی به راه و رسمی که خود قلندری می‌خواند، در شبِ زفاف با طوبی،‌ با کنیزی سیاه‌پوست نیز همبستر می‌شود؛ ولی این همه مانع از آن نیست که طوبی با نام جدید شمس‌الملوک در مقام همسر یک شاهزاده، خود را خوشبخت نبپندارد.

• شوهر آهو خانم اثر علی محمد افغانی است. بسیاری این رمان را از شاهکارهای ادبیات ایران می‌دانند. این کتاب داستان یک زن ایرانی است که تبدیل به ماشین تولید بچه، مسئول پخت‌وپز و تمیزکردن خانه شده است و وقایع آن در کرمانشاه و بین سال‌های 1313 تا 1320 می‌گذرد. زمانی که شوهر آهو خانم عاشق زنی امروزی می‌شود، او نهایت تلاشش را می‌کند تا زندگی و خانه‌اش را حفظ کند. 

• جای خالی سلوچ اثر محمود دولت آبادی نویسندۀ مشهور ایرانی است. این رمان رئالیستی دربارۀ زندگی دردمندانۀ یک زن روستایی به نام مِرگان است و تمام این داستان در روستایی می‌گذرد که در حاشیۀ کویر قرار دارد. نویسنده در کنار شرح زندگی مرگان، به روایت مشقت‌های روزمره‌ای پرداخته که دهقانان ایرانی را آزار می‌دهد و زندگی را برایشان سخت کرده است و همچنین از اصلاحات ارضی انتفاد می‌کند و از تأثیر آن برخانواده‌های روستایی می‌گوید.

• دودمان جدیدترین اثر محمود دولت‌آبادی، رمان‌‌نویس معروف است. دودمان قصۀ آدم‌هایی از قشرها و طبقات و نسل‌های گوناگون است که سرنوشت‌شان در بزنگاه تظاهرات علیه حکومت پهلوی به هم گره می‌خورد. حوادث این کتاب در سال‌های پیش از انقلاب و در دورانی مهم از تاریخ معاصر ایران رخ می‌دهند.