جین ایر (شومیز)

---

اگر تمام دنیا هم از تو بدشان بیایید و تو را آدم بدی بدانند، تا وقتی که وجدانت تو را تأیید کرده و گناهکار نمی‌داند بدونِ دوست نمی‌مانی.

---

جین ایر معروف‌ترین رمان شارلوت برونته است که در سال 1847 چاپ شد. شارلوت که می‌دانست یک زن مستقل در جامعۀ ویکتوریایی آن زمان مجبور است با چه چالش‌هایی روبه‌رو شود و آثار نویسندگان زن جدی گرفته نمی‌شود، اثرش را با نام مردانه «کرر بل» منتشر کرد. کتاب بعد از انتشار خیلی سریع به موفقیت رسید. بعد از موفقیت رمان شارلوت هویت واقعی‌اش را برای ناشر آشکار کرد و خیلی زود همه فهمیدند که نویسندۀ این رمان محبوب یک زن است. شارلوت برونته توانست با جین ایر نظر بسیاری منتقدان را به خود جلب کند و موقعیت ادبی‌اش را در میان سایر نویسندگان انگلیسی زمان خودش به تثبیت برساند. 

جین ایر از دیدگاه اول شخص نوشته شده و عنوان کتاب نام راوی داستان است. جین دختری یتیم، خجالتی، متواضع، خداترس و ضعیف اما جسور است که خواهان یک زندگی عاشقانه است اما تصورش را هم نمی‌کند که بتواند روزی به برابری، خوشبختی و عشق برسد. جین با سختی‌ها مقابله می‌کند و با قید و بندهای اجتماع کنار نمی‌آید اما به اصول اخلاقی و اعتقادی خودش وفادار می‌ماند. در ادامه شما را بیشتر با نویسنده و این اثر به یاد ماندنی‌اش آشنا می‌کنیم.

رمان جین ایر اثر شارلوت برونته با ترجمۀ رضا رضایی یکی از معروف‌ترین رمان‌های کلاسیک دوران ویکتوریایی است. نویسنده در جین ایر برای زیر سؤال بُردن اکثر نهادهای مهم جامعه از جمله آموزش، خانواده، طبقۀ اجتماعی، عشق، نقش‌های جنسیتی و مسیحیت از ویژگی‌هایی مثل استعاره، تشبیه و گفت‌وگوهای واقع‌گرایانه استفاده کرده است. جین ایر نیز مثل بلندی‌های بادگیر، رمانی به سبک گوتیک است. برونته کمی وحشت را چاشنی رمانش کرده و در جین ایر عمارت جن‌زده‌ای را به تصویر کشیده که تبدیل به خانۀ ارواح سرگردان شده، ارواحی که شاید واقعاً روح نیستند و در عمارت رازی وجود دارد که خانه و ساکنانش را تهدید می‌کند. برونته این عناصر گوتیک را با ژانرهای عاشقانه و ملودرام ترکیب و رمانی سرگرم‌کننده و لذت‌بخش خلق کرده است. 

جین ایر تنها داستانی عاشقانه نیست، بلکه نویسنده از ژانر رمان ‌تربیتی استفاده کرده و جرئیات رشد جسمی، روحی و اخلاقی شخصیت اصلی را در تقابل با ارزش‌ها و هنجارهای جامعه شرح داده است. از همان ابتدا نویسنده نشان می‌دهد که جین عمیقاً با کسانی که قدرت بیشتری در زندگی دارند درگیر است و سعی دارد کنترل زندگی‌اش را به دست بگیرد. در طول رمان جین با تعهد به خود، استقلال، عقاید مذهبی و تمایل به رسیدن به علایقش دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. شخصیت اصلی رمان برونته تمام تلاشش را می‌کند تا با عناصر متضاد زندگی‌اش کنار بیاید.

رمان در دهه‌های اول قرن نوزدهم رخ داده و با معرفی دختری به نام جین ایر شروع می‌شود که ۱۰ ساله و یتیم است. جین با زن‌دایی و سه فرزند او که همسن خودش هستند در خانۀ خانوادگی رید زندگی می‌کند. جین دایی‌اش را تا به‌حال ندیده و فقط می‌داند در بستر مرگ از زن دایی‌اش قول گرفته از او مراقبت کند. غیر از دایۀ خانه بقیۀ رفتار چندان مناسبی با او ندارند و جین مدام تحت شکنجه‌های روحی و جسمی قرار دارد. با این وجود جین مقاومت کرده و در برابر بدرفتاری‌های خانوادۀ دایی‌اش می‌ایستد. خانم رید که چندان از این وضعیت راضی نیست بعد از درگیری جین با پسردایی‌اش، ابتدا او را در اتاق قرمز -جایی که دایی‌اش در آن مُرد و برای جین کوچک اتاقی وحشتناک است- حبس کرده و بعد او را به یتیم‌خانه می‌فرستد تا از شرش خلاص شود. حتی موقع ملاقات با مدیر روحانی و سخت‌گیر مدرسه آقای براکلهرست، از او می‌خواهد حواسش به جین باشد چون از نظر زن‌دایی‌اش، او دخترِ اغواگر و دروغگویی بیش نیست. 

جین در یتیم‌خانه زندگی سخت و مشقت‌باری دارد. با وجود سردی هوا، بچه‌ها لباس مناسبی به تن ندارند و غذای درست حسابی نمی‌خورند. با این‌حال جین خودش را به سرعت با موقعیت وفق می‌دهد و در آن‌جا با هلن، دختری بزرگ‌تر از خودش دوست می‌شود. در نهایت جین با ذات خوبش می‌تواند نظر خانم تمپل، یکی از معلم‌های مدرسه را جلب کند. هم خانم تمپل و هم دوستش هلن، نقش مهمی در رشد اخلاقی، روانی و معنوی او دارند و به دوستان و الگوهای واقعی زندگی‌اش تبدیل می‌شوند. جین در مدرسه بر اثر شیوع تیفوس دوستش هلن را از دست می‌دهد و رنجیده و تنها می‌ماند. او دو سال به عنوان معلم در مدرسۀ لاوود می‌ماند و بعد از رفتن خانم تمپل از مدرسه تصمیم می‌گیرد از مدرسه برود و به دنبال کار در جای دیگری باشد. در روزنامه آگهی می‌دهد و نامه‌ای از خانم فیرفاکس دریافت می‌کند که به او پیشنهاد کار به عنوان معلم سرخانه در عمارت تورنفیلد، متعلق به آقای ادوارد راچستر را می‌دهد. جین به این عمارت می‌رود و معلم سرخانۀ دختری به سرپرستی آقای راچستر می‌شود. در همین عمارت زندگی جین برای همیشه تغییر می‌کند.

شارلوت برونته در جین ایر خواننده را ترغیب می‌کند تا موضوعات مختلف اجتماعی و سیاسی معاصر را در نظر بگیرد و از خودش بپرسد که موقعیت زن در جامعه چیست؟ رسیدن به اهداف چقدر اهمیت دارد؟ رویا و خیال چه نسبتی با واقعیت دارند و اصلاً اساس ازدواج مؤثر چیست؟ با این‌که نویسنده فکر خواننده را با چنین سؤالاتی درگیر می‌کند اما به هیچ‌کدام از آن‌ها پاسخ واحدی نمی‌دهد. خواننده می‌تواند پاسخ‌هایش را بر اساس تحلیل‌های فردی و شخصی خودش از کتاب بسازد. همین چند بُعدی بودن، جین ایر را برای خوانندگان متعدد جذاب کرده است.

نبوغش با خواندن کتاب بلندی‌های بادگیر خواهرش امیلی تقویت شد و با این‌که در جین ایر عبارت‌های خشک و مستقیم زیادی به کار بُرد اما توانست زنی متفکر و با احساس را به تصویر بکشد. تأثیر رمان‌های شارلوت خیلی پررنگ‌تر از بلندی‌های بادگیر است. تمام زن‌های رمان‌نویس تقریباً برای یک قرن بعد، ترکیب عشق و طنز رئالیسم شارلوت را به کار می‌بردند. در سال 1848 شارلوت و خواهرش آن به سراغ ناشر کتاب‌هایشان در لندن رفتند و هویت واقعی «بل» را آشکار کردند. همان سال برادرشان در اثر مصرف زیاد الکل و مواد مخدر درگذشت و کمی بعد از آن امیلی و سال بعد نیز خواهر دیگرش، آن درگذشت. سال 1852 کشیش نیکولاس از شارلوت خواستگاری کرد اما پدر شارلوت به شدت مخالف این ازدواج بود و شارلوت که چندان عاشقش نبود پیشنهادش را رد کرد و در همان سال کتاب ویلت را منتشر کرد. کمی بعد آقای برونته راضی به ازدواج آن دو شد. در سال 1854، شارلوت که منتظر تولد اولین فرزندش بود تیفوس گرفت و در 38 سالگی با کودکی درون شکمش درگذشت. رمان پروفسور دو سال بعد از مرگ شارلوت در سال 1857 منتشر شد.

بعد از محبوبیت رمان در انگلستان، جین ایر در آمریکا به چاپ رسید و محبوبیت بیشتری پیدا کرد. جورج لویس، منتقد ادبی مشهور ویکتوریایی، جین ایر را بهترین رمان آن دوره نامید. با این وجود کتاب با انتقاداتی نیز مواجه شد. برخی منتقدان شخصیت اصلی کتاب را گناهکار دانستند و معتقد بودند که کل رمان «ضد مسیحیت» است و نویسنده‌اش لحنی سرکش دارد.

عشق
عشق یکی از مهم‌ترین موضوع‌های جین ایر است. عشق جین به راچستر به وضوح در سراسر رمان قابل مشاهده است اما عشق واقعی جین به راچستر تنها در برخی اعمال و احساساتش آشکار می‌شود. جین ایر تا حد زیادی روایت تلاش برای دوست داشتن و دوست داشته شدن است. جین که از ابتدا یتیم بوده و خانۀ مشخصی نداشته، فقط به دنبال عشقی عاشقانه نیست بلکه به دنبال احساس ارزشمندی و تعلق است. در طول رمان جین باید یاد بگیرد که چطور بدون قربانی کردن و آسیب رساندن به خودش، مطابق خواسته‌اش زندگی کند.

طبقۀ اجتماعی
نویسنده در جین ایر از سلسله مراتب اجتماعی سختگیرانۀ انگلستان ویکتوریایی انتقاد کرده است. جین مانند هیت‌کلیف در بلندی‌های بادگیر، چهرۀ طبقه‌ای مبهم است و برای همین باعث تنش شدید بین شخصیت‌های اطرافش می‌شود. آداب، فرهیختگی و تحصیلات جین درست مثل یک اشراف‌زاده است اما به عنوان معلمی حقوق بگیر، کم و بیش با او مثل خدمتکار برخورد می‌شود. برای همین جین در تورنفیلد همچنان بی‌پول و ناتوان می‌ماند. جین زمانی این استاندارد دوگانه را کاملاً درک می‌کند که از احساساتش نسبت به راچستر آگاه می‌شود؛ جین روشنفکر است اما خودش هم قبول دارد که از لحاظ اجتماعی با راچستر اصلاً برابر نیست.

ابهام
نویسنده در کل جین ایر سعی کرده رازهایی که جین نمی‌داند را برملا سازد. شخصیت‌های جین ایر که قرار است از جین مراقبت کنند یا کسانی مثل راچستر که ادعا می‌کنند عاشق جین هستند با او صداقت ندارند و به همین طریق نویسنده نشان می‌دهد که جایگاه جین در جهان ناپایدار است. تنها پس از آشکار شدن تمام حقایق است که جین احساس امنیت و ثبات پیدا می‌کند.

مذهب
مذهب و معنویت عوامل کلیدی چگونگی رشد شخصیت‌های جین ایر هستند. جین موقع رفتن به یتیم‌خانه متوجه می‌شود که دین نقش مهمی در زندگی اجتماعی افراد ایفا می‌کند اما همچنین متوجه می‌شود که اِونجلیسم (مسیحیت انجیلی) فقط کار افراد ریاکار را راحت‌تر کرده است. جین می‌بیند که آقای بروکلهرست از بودجۀ بچه‌ها برای خودش برمی‌دارد و در عین حال با آن‌ها بدرفتاری می‌کند. بعد با هلن آشنا می‌شود که به نظرش تحمل و تقوایش خیلی بیشتر از افراد مذهبی است و به رستگاری اعتقاد دارد. جین با این‌که برای خودش احترام قائل است و به مذهب هم اعتقاد دارد اما آزادی در عشق و احساس خودش را نیز از یاد نمی‌برد.

جین ایر در گودریدز امتیاز 4.1 از 5 و در آمازون امتیاز 4.6 از 5 را به دست آورده است.

جین ایر از سال 1970 تا 2011 بارها تبدیل به فیلم شده است اما معروف‌ترین و جدیدترین اقتباس جین ایر فیلمی به کارگردانی کری فوکوناگا است که آن را با همکاری بی‌بی‌سی ساخت و این فیلم در سال 2011 منتشر شد. در این فیلم میا واشیکوفسکا نقش جین ایر و مایکل فاسبندر نقش ادوارد راچستر را بر عهده دارد.

خوانایی کتاب و روان بودن 
با این‌که نثر داستان کمی پیچیده و دشوار است اما هر کسی می‌تواند به راحتی جین ایر را بخواند و از خواندن آن لذت ببرد. شارلوت برونته با قلم جادویی‌اش، خواننده را به دنبال خودش می‌کشاند و خواننده تا انتهای داستان در این شبهه باقی می‌ماند که آیا شخصیت اصلی بالاخره پس از تجربه‌های سخت و طاقت‌فرسای زندگی و دیدن این همه بی‌مهری می‌تواند به زنی مستقل و خوشبخت تبدیل شود یا خیر. 

مدت زمانی که طول می‌کشد بخوانی
برای خواننده‌ای با سرعت متوسط (250 کلمه در دقیقه) تقریباً نُه ساعت طول می‌کشد تا کتاب جین ایر را به طور کامل مطالعه نماید.

شرایط تهیه کتاب
می‌توانید کتاب جین ایر با ترجمۀ شیوای رضا رضایی و چاپ نشر نی را با تخفیف ویژه از فروشگاه اینترنتی سی‌بوک تهیه نمایید.