حرکت در مه

کتاب حرکت در مه از سایت گودریدز امتیاز 3.9 از 5 را دریافت کرده است.

محمد حسن شهسواری نویسنده و روزنامه‌نگاری ایرانی است. او داور چند جشنواره و مسابقۀ ادبی نیز بوده است. کتاب حرکت در مهِ او در سال 1395 منتشر شد. او در این کتاب، اصول جامع داستان‌نویسی را به علاقه‌مندان می‌آموزد. شهسواری این کتاب را براساس علم روان‌شناسی، ادبیات داستانی و اسطوره‌شناسی ایرانی نوشته است.

آیا دوست دارید داستان‌نویسی را امتحان کنید؟ یا شاید هم داستان‌نویسی تبدیل به سرگرمی جدید شما شده است. شاید هم ایده‌های مختلفی در سرتان می‌چرخد که دوست دارید آن‌ها را به روی کاغذ بیاورید اما اصول داستان‌نویسی صحیح را بلد نیستید؛ پس این کتاب برای شماست.

«داستان یعنی نقل وقایع به ترتیب توالی زمان. مثلاً فکر کنید من قرار است زندگی مردی به نام احمد را تعریف کنم. چون قرار است تا انتهای این کتاب به احمد و رمانی که براساس زندگی‌اش نوشته خواهد شد اشاره‌های زیادی شود، بهتر است در همین ابتدا اسمی هم روی این رمان بگذاریم. حرکت در مه چطور است؟ من که خوشم آمد. احمد اکنون هفتاد و یک ساله است. در جوانی زندانی سیاسی دوران پهلوی در زندان اوین بوده. بخش زیادی از دهۀ هفتاد شمسی را در اروپا زندگی کرده. زادگاهش آبادان بوده. در سی و دوسالگی ازدواج کرده. در پنجاه سالگی ازدواج دومش هم به طلاق انجامیده و... اگر یکی به من بگوید که داستانش (Story) را برایم بنویس یا تعریف کن، باید بگویم «احمد در سال هزار و سیصد و بیست و دو در آبادان به دنیا آمد. در هجده‌سالگی به تهران رفت. بیست و دو ساله بود که در اوین زندانیِ سیاسی شد. در سال هزار و سیصد و پنجاه و چهار ازدواج کرد. بیست سال بعد به آلمان رفت و...» در مفهوم داستان آن‌چه اهمیت دارد تعریف خطیِ وقایع است. در ادامه، پی‌رنگ را که تعریف کنم بیشتر متوجه موضوع خواهید شد.»

«به ویژگی‌های مشترک ساختاری در آثار یک هنرمند در طول زمان یا آثار چند هنرمند در یک زمان، «سبک» می‌گویند. مثلاً توصیف، یکی از عناصر ساختار در رمان یا داستان کوتاه است. وقتی نویسنده‌ای در آثار مختلف خود از صفت و قید در توصیف استفاده نکند یا بسیار کم به سراغ آن‌ها برود، این ویژگیِ ساختاری را جزء سبک او به شمار می‌آوریم. حالا اگر نویسندگانی باشند که در نوشته‌های‌شان این ویژگی ساختاری را (همراه با چند ویژگی دیگر که موضوع بحث ما نیست) به کار ببرند، می‌گوییم از سبک مینی‌مالیسم پیروی می‌کنند. داستان‌های کوتاه اولیۀ ارنست همینگوی و ریموند کارور در این سبک جا می‌گیرند، وقتی به کلماتی برمی‌خوریم که به «ایسم» ختم شده‌اند، به احتمال زیاد با سبک‌های هنری روبه‌رو هستیم: سورئالیسم، رئالیسم، اکسپرسیونیسم و ...»

«می‌دانم که «محتوا» به‌هیچ‌رو ترجمۀ حتا نادقیقِ کلمۀ «تِم» هم نیست. «موضوع»، «زمینه» و «ریشه» ترجمه‌های دقیق‌تری برای این کلمه هستند، اما شما محتوا را جایگزین کنید و فرض کنید ترجمۀ دقیق آن همین محتواست. زیرا در ادامۀ مباحث‌مان و البته بین اهل ادبیات ما، خواهید دید که دوگانۀ فرم و محتوا بسیار پرکاربردتر است. این همان مفهومی است که گاهی آن را «مضمون» یا «درون‌مایه» می‌نامیم، گاهی به آن «پیام» می‌گوییم و گاهی هم از خودِ واژۀ «تم» استفاده می‌کنیم و می‌گوییم: تم در اثر روایی. اول این‌که محتوا یا مضمون یک کلمه نیست، مثل عشق یا سیاست یا هر کلمۀ واحد دیگر. در محاوره پیش می‌آید که Subject را به جای مضمون به کار می‌بریم. یعنی می‌گوییم محتوای فلان رمان سیاسی است، یا اجتماعی، یا مسائل مربوط به زنان. اما دقت کنید که محتوا یک جمله است؛ حتا بهتر است بگوییم دو جمله.»

داستان‌نویسی به شیوه‌ای نگارشی اطلاق می‌شود که در آن نویسنده مجموعه‌ای از وقایع را روایت می‌کند که با پیشروی و وضعیت فعلی یا آتی شخصیت‌های داستان و حوادث به پیش می‌رود. یک داستان می‌تواند در مورد یک حادثۀ واقعی یا تخیلی روایت شود و شخصیت‌هایی واقعی یا تخیلی داشته باشد. رمان‌نویسی و داستان‌نویسی نوعی هنر است و محمد حسن شهسواری بیش از یک دهه است که کارگاه‌های رمان‌نویسی برگزار می‌کند. او معتقد است مشکل اصلی نویسندگان ندانستن تکنیک‌ها و قواعد نویسندگی نیست، بلکه نداشتن شیوۀ زندگی‌کردن و اندیشیدن همچون یک نویسنده است. زیربنای کتاب حرکت در مه همان منابع غربی و کتاب‌های ترجمه شده در زمینۀ فیلم‌نامه‌نویسی و رمان‌نویسی است. نویسنده در بخش‌های مختلف کتاب نیز به این کتاب‌ها اشاره کرده است. اما دانش موجود در این کتاب‌ها شاید چندان به کار خوانندۀ ایرانی که علاقه‌مند به رمان‌نویسی و داستان‌نویسی است نیاید. کتاب حرکت در مه برای مخاطب ایرانی نوشته شده است و از شیوه‌ای کارگاهی نیز برخوردار است. به این صورت که همۀ مراحل پیشنهادی این کتاب بر پایۀ رمانی فرضی اجرا می‌شود و شخصیت اصلی مرحله‌به‌مرحله شکل می‌گیرد تا در نهایت به خلاصه داستانی سه هزار کلمه‌ای از رمان می‌رسید. نویسنده با ذهنی خالی و درست مثل هر رمان نویس دیگری، نوشتن این رمان فرضی را در هاله‌ای از ابهام شروع می‌کند و قدم‌به‌قدم همراه با خواننده تلاش می‌کند تا این رمان را تکمیل کند.

مباحث هشت فصل این کتاب گسترۀ وسیعی از مقولات مربوط به رمان‌نویسی است. مبنای کتاب حرکت در مه، ارائۀ یک فرمِ هفت مرحله‌ای برای نگارش رمان است. این فرم و هرگونه دفترچۀ راهنمای دیگر این کتاب برای نگارش رمان‌نویسی کاملاً به نوع نگارش شما بستگی دارد چون برخی نویسندگان در حالی رمان خود را شروع می‌کنند که تقریباً هیچ‌چیز از آن نمی‌دانند، اما نویسندگانی هم هستند که در آن‌سوی طیف، از همان ابتدا کوچک‌ترین عادت شخصیت‌هایشان را مشخص می‌کنند و خلاصۀ داستان و حتی فصل‌هایشان را به طور مفصل می‌نویسند، چند زاویۀ دید و چند لحن را امتحان می‌کنند و حتی چند پایان برای رمان‌شان در نظر می‌گیرند و تازه آن وقت به نوشتن رمان فکر می‌کنند. بنابراین شما هر روشی که داشته باشید، باز هم می‌توانید از فرمِ هفت مرحله‌ای کتاب استفاده کنید. محمدحسن شهسواری در کتاب حرکت در مه سعی کرده است بسط و گسترش عناصر داستان مثل لحن، فضاسازی، زاویۀ دید، شخصیت‌پردازی، داستان، پی‌رنگ، ساختار، فرم، مضمون و ژانر و بسیاری مفاهیم دیگر را بومی‌سازی کند و به خوانندگان توضیح بدهد. در ادامۀ کتاب نیز نویسنده به یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم درام، یعنی تغییر شخصیت که موجب عمق و جذابیت رمان می‌شود پرداخته است.

مقدمه
قدردانی
بخش اول: توشۀ سفر
فصل اول: آشنایی با چند واژۀ اصلی درام 
فصل سدوم: ژانر و سفر پی‌رنگ
فصل سوم: خودتان را اندکی دقیق‌تر بشناسید
فصل چهارم: تغییر، تغییر و باز هم تغییر
فصل پنجم: کلمه ناموس نویسنده است
فصل ششم: فصل‌بندی در رمان
فصل هفتم: اصول چهارگانۀ ریتم و تمپو در رمان
فصل هشتم: نشان دادن و گفتن
بخش دوم: سفر
مرحلۀ اول: شناخت اولیۀ شخصیت
مرحلۀ دوم: شناخت طبع شخصیت
مرحلۀ سوم: شناخت تیپ شخصیتی مایرز-بریگز
مرحلۀ چهارم شناخت کهن‌الگوی شخصیت
مرحلۀ پنجم: داستان عشق
مرحلۀ ششم: به‌ دست آوردن خلاصه‌ای حداکثر سیصد کلمه‌ای
مرحلۀ هفتم: به دست آوردن خلاصۀ حداقل سه هزار کلمه‌ای
بخش سوم: سفر درونی (نوشتن با قلب)
ضمیمه‌ها
جدول‌ها
منابع 
یادداشت‌ها

- رمان‌نویسی در 90 روز اثر آلن وات در سال 2010 منتشر شد. آلن وات اولین پیش‌نویس رمان اولش را در کمتر از 90 روز نوشت. او کارگاه‌های زیادی برگزار کرده است و در این کتاب سعی دارد افراد را تشویق به سریع‌تر نوشتن بکند و به آن‌ها یاد بدهد چطور در طی 90 روز یک رمان کامل بنویسند.

دیگر آثار محمد حسن شهسواری:

·         رمان وقتی دلی

·         ایرانشهر

·         تقدیم به چند داستان کوتاه

·         رمان میم عزیز

·         رمان پاگرد

·         شب ممکن

·         کلمه‌ها و ترکیب‌های کهنه