ماهی سیاه کوچولو

ماهی سیاه کوچولو یک داستان تمثیلی از صمد بهرنگی است که در سال 1347 منتشر شد. این کتاب داستان یک ماهی سیاه کوچولو است که از جویبار محل زندگی خود راهی سفر می‌شود تا به دریا برسد. می‌رود تا جهان را بشناسد و راهی برای تغییر دادن محیط خود بیابد و در مسیر خود، تجربۀ لازم برای بزرگ شدن را پیدا کند. هر چه پیش‌تر می‌رود پخته‌تر می‌شود و تجربه‌های نوتری می‌آموزد و آن‌ها را در مقابله با موانع به کار می‌گیرد.

قصۀ ماهی سیاه کوچولو قهرمان محور است و شخصیت اصلی آن همان ماهی سیاه کوچولو است و باقی شخصیت‌ها برای رسیدن قهرمان قصه به هدفش طراحی شده‌اند. ماهی سیاه کوچولو نمونۀ یک قهرمان پرتلاش، متفکر، باهوش و تسلیم‌ناپذیر است که یک تنه در مقابل تمام مخالفانش می‌ایستد تا به آن چیزی که ایمان دارد برسد.

کتاب ماهی سیاه کوچولو حکایت زندگی و سرگذشت این ماهی است که از زندگی تکراری و بیهوده خسته شده و بنابراین برخلاف مخالفت مادرش تصمیم می‌گیرد خطر کند و سفری دور و دراز در پیش می‌گیرد. در طول سفر این ماهی سیاه کوچولو با حوادث و اتفاقات مختلفی روبه‌رو می‌شود و به هر سختی از پس این اتفاقات برمی‌آید. او با افراد مختلفی نیز آشنا می‌شود و حکایت‌ها و درس‌های آموزنده‌ای از آن‌ها یاد می‌گیرد.

«مادر و بچه، صبح تا شام دنبال همدیگر می‌افتادند و گاهی هم قاتی ماهی‌های دیگر می‌شدند و تند‌تند، توی یک‌تکه جا، می‌رفتند و برمی‌گشتند. این بچه یکی یک‌دانه بود، چون از ده هزار تخمی که مادر گذاشته بود، تنها همین یک بچه سالم در آمده بود. چند روزی بود که ماهی کوچولو توی فکر بود و خیلی کم حرف می‌زد. با تنبلی و بی‌میلی از این‌طرف به آن‌طرف می‌رفت و برمی‌گشت و بیشتر وقت‌ها هم از مادرش عقب می‌افتاد. مادر خیال می‌کرد بچه‌اش کسالتی دارد که به‌زودی برطرف خواهد شد، اما نگو که درد ماهی سیاه از چیز دیگری است!»

«مادرش میان حرفش دوید و گفت «این حرف‌های گنده‌ گنده را بگذار کنار، پاشو برویم گردش. حالا موقع گردش است نه این حرف‌ها!» ماهی سیاه کوچولو گفت «نه مادر، من دیگر از این گردش‌ها خسته شده‌ام؛ می‌خواهم راه بیفتم و بروم ببینم جاهای دیگر چه خبرهایی هست. ممکن است فکر کنی یک کسی این حرف‌ها را به ماهی کوچولو یاد داده، اما بدان که من خودم خیلی وقت است در این فکرم. البته خیلی چیزها هم از این‌وآن یاد گرفته‌ام؛ مثلاً این را فهمیده‌ام که بیشتر ماهی‌ها، موقع پیری شکایت می‌کنند که زندگی‌شان را بیخودی تلف کرده‌اند. دائم ناله و نفرین می‌کنند و از همه‌چیز شکایت دارند. من می‌خواهم بدانم که راستی راستی زندگی یعنی این‌که توی یک‌تکه جا، هی بروی و برگردی تا پیر بشوی و دیگر هیچ، یا اینکه طور دیگری هم توی دنیا می‌شود زندگی کرد؟»

«اما ماهی سیاه، همان وقت، خنجرش را کشید و به یک ضربت، دیواره‌ی کیسه را شکافت و در رفت. مرغ سقا از درد فریادی کشید و سرش را به آب کوبید، اما نتوانست ماهی کوچولو را دنبال کند. ماهی سایه رفت و رفت، و باز هم رفت، تا ظهر شد. حالا دیگر کوه و دره تمام شده بود و رودخانه از دشت همواری می‌گذشت. از راست و چپ چند رودخانه‌ی کوچک دیگر هم به آن پیوسته بود و آبش را چند برابر کرده بود. ماهی سیاه از فراوانی آب لذت می‌برد. ناگهان به خود آمد و دید آب ته ندارد. اینور رفت، آنور رفت، به جایی برنخورد. آنقدر آب بود که ماهی کوچولو تویش گم شده بود! هر طور که دلش خواست شنا کرد و باز سرش به جائي نخورد. ناگهان دید یک حیوان دراز و بزرگی مثل برق به طرفش حمله می‌کند. یک اره‌ی دو دم جلو دهنش بود. ماهی کوچولو فکر کرد همین حالاست که اره ماهی تکه‌ تکه‌اش بکند، زود به خود جنبید و جا خالی کرد و آمد روی آب.»

با این‌که داستان ماهی سیاه کوچولو برای کودکان نوشته شده است اما به‌خاطر فرم و تمثیلی که در آن به کار رفته بر برخی از آثار ادبی بزرگسالان نیز تأثیر نهاده است و بزرگسالان نیز از خواندن آن لذت خواهند برد.

قهرمانان آثار او وضع موجود را نفی می‌کنند و به جستجوی زندگی بهتری برمی‌آیند، خطر را به جان می‌خرند و با جسارتی تحسین برانگیز به استقبال آیندۀ دلخواه می‌روند.  از دیگر آثار صمد بهرنگی می‌توان به اولدوز و کلاغ‌ها، الدوز و عروسک سخنگو، کچلِ کفترباز، پسرک لبو فروش، کلاغ سیاهه و چند قصۀ دیگر برای کودکان، تلخون و بیست و چهار ساعت در خواب و بیداری اشاره کرد. تمام آثار صمد بهرنگی در تبریز چاپ شده است و چند اثر دیگر نیز دارد که برخی ترجمه از نویسندگان ترک است. ترجمه‌هایی هم از انگلیسی و ترکی استانبولی به فارسی انجام داده است. از جمله این ترجمه‌ها می‌توان به ترجمۀ شعرهایی از مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، فروغ فرخزاد و نیما یوشیج اشاره کرد.

کتاب ماهی سیاه کوچولو از سایت گودریدز امتیاز 4.2 از 5 را به دست آورده است.

- برندۀ نشان طلای نمایشگاه بین‌المللی کتاب کودک بولونیا.
- کتاب برگزیدۀ سال 1347
- برندۀ دیپلم افتخار جایزۀ دو سالانۀ براتیسلاوای چک‌اسلواکی برای تصویرگری کتاب کودک

زبان نمادین کتاب ماهی سیاه کوچولو الهام‌بخش بسیاری از نویسندگان و شاعران مختلف شد و اشعار و متون بسیاری در وصفش سروده‌اند.

نشر نودا کتاب ماهی سیاه کوچولو از صمد بهرنگی را منتشر کرده است.

ماهی سیاه کوچولو داستانی برای اندوه‌زدایی و پالایش روح است. تک‌تک عناصر این داستان همان چیزی است که در زندگی آدمیان وجود دارد، اما به شکلی دیگر روایت شده است. ماهی سیاه کوچولو جسارت را به کودکان می‌آموزد، مطالعۀ این کتاب نه تنها برای کودکان مفید است بلکه کودک درون بزرگسالان را نیز فعال می‌کند و می‌تواند آن‌ها را به گذشته بکشاند. 

- شازده کوچولو اثر آنتوان دو سنت اگزوپری و یکی از پرخواننده‌ترین کتاب‌های دنیا است. نویسنده در این کتاب داستان پسرکی موطلایی را روایت کرده است که از سیاره‌اش اخترک ب-612 سفر کرده تا سرتاسر جهان را بگردد و در این سفر با آدم‌های بسیاری آشنا می‌شود. مخاطب این کتاب نیز مانند ماهی سیاه کوچولو هم کودکان هستند و هم بزرگسالان. مفاهیم عمیقی دربارۀ زندگی و معنای آن در کتاب شازده کوچولو مطرح شده است.

- کتاب مصور پسرک، موش کور، روباه و اسب اثر چارلی مکسی نویسنده و تصویرگر بریتانیایی است. این کتاب حول محور دوستی این شخصیت‌ها می‌گردد و آن‌ها طی داستان به بزرگسالان و کودکان یادآوری می‌کنند که ارزش زندگی واقعاً به چیست. کودکان با این کتاب مهربانی، امید، دوستی و عشق را می‌آموزند و از تماشای تصاویر آن لذت خواهند برد. این کتاب بر بزرگسالان تأثیری عمیق‌تر خواهد گذاشت و به آن‌ها یادآوری می‌کند که چقدر خاص هستند.