یا این یا آن (1)

کتاب یا این یا آن از سایت گودریدز امتیاز 4.2 از 5 را دریافت کرده است.

کتاب یا این یا آن از سایت آمازون امتیاز 4.7 از 5 را دریافت کرده است.

کتاب یا این یا آن اولین و البته مهم‌ترین کتاب سورن کیرکگور فیلسوف مسیحی دانمارکی است که در آن به مباحثی همچون الهیات، فلسفۀ اگزیستانسیالیستی و مراحل مختلف زندگی انسان می‌پردازد. جلد اول این کتاب با نام «یا این» و جلد دوم آن با نام «یا آن» اولین بار در سال 1843 به زبان دانمارکی منتشر شد. هاوارد و ادنا هانگ این کتاب را به انگلیسی ترجمه کرده‌اند و ترجمۀ پیش روی شما از انگلیسی به فارسی است. یا این یا آن اولین کتابی بود که کیرکگور آن را با نام مستعار نوشت. او ویراستار و گردآورندۀ این کتاب را با نام مستعار ویکتور اِرمیتا معرفی کرد که به معنای «عاکف فاتح» بود.

کتاب یا این یا آن برخلاف سایر نوشته‌های کیرکگور و با این‌که افکار سخت را برمی‌انگیزد کتابی آسان است و خواندن آن را به دوست‌داران فلسفه و نقد و نظریه توصیه می‌کنیم.

«در خود تراژدی یونانی، گذاری از اندوه به درد وجود دارد و من فیلکوتتس را به عنوان مثالی از این گذار طرح خواهم کرد. این، به مفهومی اکیدتر، قسمی تراژدیِ رنج‌مدار است. ولی در این‌جا هم هنوز درجۀ بالایی از عین‌بودن حکمفرماست. قهرمان تراژدی یونانی در ساحت تقدیر خویش منزل می‌کند؛ تقدیر او تغییرناپذیر است؛ جای چون‌وچرا هم ندارد. این عنصر در واقع مؤلفۀ اندوهِ مستتر در درد است. نخستین تردیدی که درواقع درد از آن نشأت می‌گیرد این است: چرا این اتفاق دارد برای من می‌افتد؛ نمی‌شود نیفتد؟ بی‌گمان، فیلکوتتس چیزی دارد که همیشه خاطر مرا مجذوب خود کرده است و اساساً آن را از آن تریلوژی جاویدان جدا می‌سازد: درجۀ بالایی از تأمل -در درد فیلوکتتس تناقضی درونی هست که با استادی تمام به تصویر کشیده شده و در آن حقیقتِ انسانیِ بسیار عمیقی نهفته است، اما باز عینیتی در کار است که کل را با خود پیش می‌برد. تأمل فیلوکتتس در خود جذب نمی‌شود و وقتی شکوه می‌کند که هیچ‌کس درد او را نمی‌فهمد با پدیده‌ای براستی یونانی مواجه می‌شویم.»

«بدین سان حالا همه‌چیز روبه‌راه است، و او تقریباً می‌تواند مطمئن باشد که در عامۀ فضول سوءظنی برنمی‌انگیزد، عوام‌الناسی که نه‌تنها فضول بلکه به همان اندازه بی‌شعورند. او مالک مشروع و بلامنازع اندوه خویش است و فقط در حالتی که از بد حادثه به یک قاچاقچی حرفه‌ای برخورد کند، باید نگران استنطاقی موشکاف‌تر باشد. در اندرون او چه می‌گذرد؟ آیا اندوه می‌خورد؟ معلوم است که می‌خورد! ولی این غم را چگونه باید وصف کرد؟ من آن را نگرانی از بابت ضروریات زندگی می‌خوانم، آخر زندگی آدم، از هر چه بگذریم، در خورد و خواب خلاصه نمی‌شود. روح نیز رزق و روزی می‌خواهد. او جوان است و با این‌حال ذخایر روحش ته کشیده است، ولی ازین نباید نتیجه گرفت که او بزودی خواهد مرد. ازین لحاظ، او هر روز نگران فرداست. نمی‌تواند از عشق به او دست بشوید، نمی‌تواند مهر ازو بردارد، و بااین‌همه او فریبش داده است. اما اگر او فریبش داده باشد، باید گفت عشق او نیروی مغذَی‌اش را از کف داده است.»

«راز قضیه را به‌طور کامل باید در خودسربودن جُست. عقیدۀ‌ عوام این است که خودسربودن اصلاً هنر نیست ولی بررسی‌های عمیق می‌طلبد تا آدم به‌نحوی خودسر باشد که هردمبیل نشود بلکه از این حالت لذت ببرد. آدم از چیزهایی که بی‌واسطه حاضرند حظّی نمی‌برد، از چیزی دیگر محظوظ می‌شود که خودسرانه به میان می‌آورد. وسط یک نمایش را می‌بیند؛ فصل سوم کتابی را می‌خواند. و بدین‌سان لذتی می‌برد کاملاً متفاوت با آنچه نویسنده از سر لطف در نظر داشته. آدم از چیزی کاملاً تصادفی لذت می‌برد؛ کل هستی را از این منظر در نظر می‌آورد؛ می‌گذارد واقعیت هستی در این منظر به گل بنشیند. مثالی بزنم. مردی بود که به حکم اوضاع و احوال مجبور بودم به لاطائلاتی که می‌بافت گوش دهم. به هر مناسبت، یک نطق کوتاه فلسفی در چنته داشت که بی‌اندازه ملال‌آور بود. در آستانۀ استیصال، ناگهان کشف کردم این آقا وقتی حرف می‌زد به‌شکل غیرعادی عرق می‌کرد.»

کیرکگور در یادداشت روزانه‌ای در سال 1864 نوشته بود که کل کتاب یا این یا آن را طی یازده ماه نوشت و بیشتر بخش‌های آن فقط دو بار تحریر شده است. فکر نوشتن این کتاب احتمالاً چند ماه پیش از سفر کیرکگور به برلین در سال 1841 به سرش افتاد. یعنی در دوران پر حادثۀ زندگی‌اش که نامزدی‌اش را به‌هم زد و رسالۀ دکترایش «مفهوم آیرونی» را به چاپ رساند و از آن دفاع کرد. کیرکگور در کتاب یا این یا آن، خطوط کلی نظریه‌ای راجع به هستی انسانی را ترسیم کرده است. بنای این نظریه نیز استوار بر تمایزی میان دو شیوۀ زندگی است. یکی از این شیوه‌ها زندگی مبتنی بر اصالت لذت‌جویی و زیبایی‌شناسی؛ و دیگری مبتنی بر زندگی اخلاقی که پایه‌اش تعهد و مسئولیت‌پذیری است.

سورن کیرکگور در جلد اول کتاب یا این یا آن مرحلۀ زیباشناختی هستی انسان را وصف کرده است. این جلد از مجموعه مقاله‌ها و یادداشت‌هایی تشکیل شده است که به ادعای کیرکگور، ویکتور ارمیتا آن را پیدا کرده بود و A، مخفف اسم ارمیتا یعنی مرد زیباپرست، آن‌ها را نوشته است. مرد زیباپرست، بنا به الگوی کیرکگور، سر آخر خود را گرفتار «نومیدی» خواهد یافت، حالتی روانی که (کیرکگور بعداً در دو کتاب مفهوم اضطراب و مرض تا به موت آن را خواهد کاوید) حاصل بازشناسی حدود رهیافت زیباشناختی به زندگی است. «نومیدی» در روایت کیرکگور به‌نوعی پیش درآمد مفهوم اضطراب در فلسفۀ هستی‌گرا است. واکنش طبیعی به این حالت دست‌زدن به «جهشی» نهایی به مرحلۀ دوم است، مرحلۀ «اخلاقی» که در آن تعهد و انتخاب عقلانی جایگزین هوا و هوس‌های ناهمساز شیوۀ زیباشناختی زندگانی می‌شود. در نهایت از نظر کیرکگور، هر دو مرحلۀ زیباشناختی و اخلاقی به وسیلۀ مرحله‌ای پایانی از دور خارج می‌شوند، مرحله‌ای که کیرکگور شیوۀ «دینی» می‌خواند، وجه «دینی» هستی انسانی. این مرحله بعداً در رسالۀ ترس و لرز معرفی می‌شود. (مقدمۀ مترجم)

• یادداشت مترجم
• نکته‌هایی دربارۀ ترجمۀ حاضر
• مقدمۀ تاریخی
• بخش اول ـ حاوی اوراق A
• دیباچه
• ترجیعات
• یا این / یا آن ـ گفتاری سکرآور
• مراحل بی‌واسطۀ امر شهوی یا شهویتِ موسیقی
• وجه تراژیک تئاتر قدیم در آیینۀ وجه تراژیک تئاتر مدرن
• تصویرهای سایه‌نما
• ناشادترین انسان
• عشقِ اول
• کِشت تناوبی
• دفتر خاطرات مرد اغواپیشه
• نمایه

سورن کیرکگور کتاب یا این یا آن را با استفاده از صدای دو شخصیت نوشته است، اولی مرد جوان زیباپرستی است که به سادگی او را A می‌نامد و دومی قاضی اخلاقی ویلهلم است که در بخش دوم به آن پرداخته است. کیرکگور در این اثر به جست‌وجوی وجودی معنادار می‌اندیشد و به موضوعات متنوعی مثل موتزارت، تئاتر، ملال و کتاب معروف خاطرات اغواگر پرداخته است.  کتاب این یا آن در یک سطح،‌ حاصل گفت‌وگوی خلاق و پرتنش و انتقادی کیرکگور با هگل است و مترجم جمله‌هایی را که مترجم‌های انگلیسی در یادداشت‌های خود بر این ترجمه نقل کرده بودند را در پانویس کتاب ذکر کرده است. اگر خواندن کتاب یا این یا آن لذت بردید، خواندن کتاب‌های زیر را نیز به شما توصیه می‌کنیم.

- چگونه کیرکگور بخوانیم اثر جان دی کاپوتو که شامل قرائت کیرکگور از داستان ابراهیم و اسحاق می‌شود.

- تکرار، جستاری در روان‌شناسی تجربی اثر دیگری از سورن کیرکگور که با نام مستعار کنستانتین کنستانتیوس به چاپ رسیده تا منعکس کنندۀ مضمون کتاب باشد. نویسنده در این کتاب به بررسی این نکته پرداخته که آیا تکرار امکان‌پذیر است یا خیر.

- مفهوم آیرونی با ارجاع مدام به سقراط اثر سورن کیرکگور که در‌ آن نویسنده به توضیح معنی آیرونی پرداخته و خود کتاب نیز آیرونی است. نویسنده بخش اول کتاب را بر اساس تفسیرهای کسنوفون، افلاطون و آریستوفانس نوشته است.

- ترس و لرز  اثر سورن کیرکگور با ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان که از نظر خود کیرکگور بهترین کتابش بود. به عقیدۀ بسیاری این کتاب دشوارترین اثر سورن کیرکگور است.

دیگر آثار سورن کیرکگور:
• تکرار، جستاری در روان‌شناسی تجربی
• پاره‌های فلسفی
• مفهوم اضطراب
• ترس و لرز
• بیماری منتهی به مرگ
• مفهوم آیرونی