شاهنامه فردوسی (رحلی)(قابدار)

شاهنامه فردوسی که حاصل همت فردوسی است مجموعهٔ افسانه‌ای - اساطیری - داستانی است که علاوه بر ارزش ادبی، ارزش زبانی بسیاری نیز دارد. یکی از علل زنده ماندن زبان فارسی در روزگار سلطه زبان عربی، همین شاهنامه است. 

کلمه شاهنامه یک کلمه عام برای توصیف هرگونه روایت حماسی بوده که زندگی شاهان و پهلوانان را با کلامی منثور و یا منظوم توصیف می‌کرده. شاهنامه فردوسی اولین شاهنامه نوشته شده نیست اما معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آنهاست. شاهنامه در اواخر سده 4 یا اوایل سده 5 قمری سروده شد. این منظومه حماسی که حدود 60000 بیت دارد در قالب مثنوی و در بحر متقارب مثمن مقصور یا محذوف سروده شد. امروزه اما بخشی از این ابیات در دسترس نیستند و حدود 10000 بیت از شاهنامه در طول تاریخ ازدست‌رفته است. 

شاهنامه فردوسی حاوی روایات اساطیری و پهلوانی و تاریخی ایران از عهد کیومرث شاه تا پایان عمر یزدگرد ساسانی است. این کتاب ارزشمند پرمایه‌ترین منظومه زبان فارسی است و سندی است که عظمت و فصاحت زبان فارسی را ثابت می‌کند. فردوسی با قلمی قدرتمند به بهترین نحو داستان‌های ملی و مآثر تاریخی آن زمان قوم ایرانی را بیان کرده است. او شیوه بیانی ساده و روشن دارد و می‌کوشد از لغات عربی در نظمش استفاده نکند اما وقتی نا گریز است ابایی از استفاده‌شان ندارد. در اکثر مواقع جملاتش را کوتاه و صریح بیان می‌کند و از پیچیده‌نویسی (نسبت به دیگر آثار هم عصر خودش) پرهیز می‌کند. 

فردوسی شاهنامه‌اش را با کمک داستان‌های فرهنگ عامه و داستان‌هایی که سینه‌به‌سینه از گذشته تا به امروز نقل شده‌اند، نوشته است. او باقدرت تخیل و اندیشه قدرتمند این داستان‌ها را جنان با نهایت دقت پرورانده و به نظم درآورده که تقریباً چیزی از اصل آنها کم نشده است. این داستان‌ها، قصه‌های کوچک و بزرگی هستند که در بین مردم سیستان و خراسان زبان به زبان می‌گشتند و فردوسی هرکدام را که صلاح دانسته در منظومه خود جای‌داده و هرکدام را که نخواسته، رها کرده است. مثلاً اشارات بسیار کمی به آرش شیوا تیر دارد.
 
فردوسی شاهنامه را از چندین منبع مختلف گردآوری کرده است. عمده‌ترین منبع او احتمالاً شاهنامه ابومنصوری بوده است. شاهنامه ابومنصوری به جز قسمتی از مقدمه‌اش از بین رفته است. صاحب‌نظران علت ازبین‌رفتن این شاهنامه را رواج و جایگزینی شاهنامه فردوسی می‌دانند. او از دو کتاب خدای نامه و گشتاسب نامه نیز کمک‌های بسیاری جسته است. گشتاسب نامه که منظومه‌ای هزار بیتی ابو منصور دقیقی بوده است که فردوسی آن را دقیقاً در کتابش آورده است. 

بنا بر روایات و اشعار موجود، فردوسی بیش از سی‌سال از عمرش را صرف سرودن شاهنامه فردوسی کرده است. او خود کتابش را نامه باستان می‌نامیده. منتقدان و تاریخ‌نگاران حدس می‌زنند که او این زمان را نه به‌صورت یکجا بلکه به‌صورت مرحله‌ای و ناپیوسته خرج شاهنامه کرده است و این کار را به‌صورت مرحله‌ای و بدون قصد و غرض قبلی انجام داده.

داستان‌های شاهنامه بیشتر شرح وقایع جنگ‌اند. جنگ‌های ایرانیان با تورانیان. قهرمان اصلی داستان نیز رستم دستان است. داستان از چند نسل پیش از تولد او شروع می‌شود و تا مرگ او ادامه پیدا می‌کند. داستان‌های بسیاری هستند که او در آنها حضور ندارد اما کلیت شاهنامه حول محور او می‌چرخد.

خواندن شاهنامه فردوسی بر همه ایرانیان و فارسی‌زبانان واجب است. اما اگر خواندن شاهنامه برایتان سخت است می‌توانید هم‌زمان مطالعه آن به نسخ صوتی باکیفیتی تولید شده گوش فرا دهید تا به‌راحتی از نحوه مطالعه و معنای شاهنامه سر در بیاورید.

کتاب شاهنامه فردوسی توانسته از سایت Amazon امتیاز 4.9/5 و از سایت Goodreads  4.52 از 5 را بگیرد.

شاهنامه فردوسی متنی منظوم دارد و مطالعه آن لذت‌بخش و نسبتاً روان است.

شاهنامه فردوسی بیش از 50000 بیت دارد و مطالعه آن حدود 47 ساعت و 15 دقیقه طول می‌کشد.

از شاهنامه نسخه‌های الکترونیک و صوتی زیادی تهیه شده است اما هیچ‌کدام به‌پای داشتن مجموعه شاهنامه فردوسی در کتابخانه‌تان نمی‌رسد.

از شاهنامه نسخ تصحیحی بسیاری به چاپ رسیده است. از معروف‌ترین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: چاپ انتقادی ژول مول (1313)، چاپ مسکو به تصحیح برتلس و عبدالحسین نوشین و دیگران (دوره نه جلدی، 1965 تا 1971)، چاپموزه بریتانیا به تصحیح محمد روشن (1374 شمسی)، چاپ موزه فلورانس به تصحیح عزت‌الله جوینی و ... اشاره کرد.