ایران بین دو انقلاب (گالینگور)

---

یرواند آبراهامیان، مورخ ایرانی-آمریکایی ، کتاب ایران بین دو انقلاب را در سال 1982 منتشر کرد. این کتاب بارها در ایران به فارسی ترجمه و منتشر شده است.

---

آن‌چه آثار و تحقیقات یرواند آبراهامیان را از بسیاری آثار منتشر شدۀ دیگر در این زمینه متمایز می‌‌کند، زمینۀ خاص بررسی‌های اوست. او همیشه به رویکرد و فراز و نشیب تاریخی ایران معاصر علاقه نشان داده است. او مطالعات و بررسی‌هایش را در زمینۀ تاریخ معاصر ایران از مدت‌ها پیش از انقلاب آغاز کرده بود. بخشی از این بررسی‌ها در همان دوران چاپ شد و مورد بررسی و انتقاد قرار گرفت و همین مقاله‌ها بدنۀ اصلی کتاب ایران بین دو انقلاب را تشکیل می‌دهند.

یرواند آبراهامیان کتاب ایران بین دو انقلاب را با یک روش تاریخی جدید نوشته است. او با اتکا به داده‌ها و منابع عینی و مادی، این کتاب را به یک روایت تاریخی متفاوت تبدیل کرد. او پدیده‌ها و دگرگونی‌های تاریخ معاصر ایران را در کتاب ایران بین دو انقلاب بر اساس داده‌ها، اسناد، گزارش‌ها، روزنامه‌ها و مذاکرات مجلس تبیین و تحلیل کرده است. 

یرواند آبراهامیان این اثر را به منظور بررسی پایگاه اجتماعی حزب توده، مهم‌ترین سازمان کمونیستی در ایران نوشت. هدف یرواند آبراهامیان یافتن پاسخ این پرسش بود که چگونه سازمانی آشکارا غیرمذهبی، رادیکال و مارکسیست توانست در کشوری با ویژگی‌های برجستۀ تشیعِ پرشور، پادشاهی سنتی و ملی‌گرایی افراطی، به جنبش توده‌ای تبدیل شود. اما متوجه شد که رسیدن به پاسخ این سؤال چندان راحت نیست و بنابراین کم‌کم حوزۀ بررسی خود را گسترش داد.

بررسی یرواند آبراهامیان با وقوع انقلاب اسلامی گسترده‌تر شد. بنابراین او با نوشتن کتاب ایران بین دو انقلاب، نه تنها به چگونگی شکل‌گیری حزب توده پرداخته بلکه در واقع بنیادهای اجتماعی سیاست در ایران را نیز تحلیل کرده است. کتاب ایران بین دو انقلاب، به سه بخش اصلی تقسیم شده است.

نویسنده در بخش اول با بررسی سدۀ نوزدهم، انقلاب مشروطه و حکومت رضاشاه مخاطبین را با پیشینۀ تاریخی ایران آشنا می‌کند تا بتوانند تحولات شکل‌گرفته در ایران را درک کنند. 

در بخش دوم نویسنده زمینۀ اجتماعیِ دگرگونی‌های سیاسی سال‌های حکومت رضاشاه تا شکل‌گیری حکومت خودکامۀ محمدرضا شاه را تجزیه و تحلیل کرده است. در بخش‌های پایانی نیز با توصیف برنامه‌های اجتماعی و اقتصادی محمدرضا شاه، تنش‌های سیاسی که به واسطۀ این برنامه‌ها تشدید شده بود بررسی کرده است. 

پیش‌گفتار
درآمد
بخش یکم: پیشینۀ تاریخی
• یکم . سده نوزدهم
• دوم . انقلاب مشروطه
• سوم . رضاشاه
بخش دوم: سیاست ستیز اجتماعی
• چهارم. نظام سیاسی در حال دگرگونی: از پادشاهی نظامی به پادشاهی
• پنجم. نظام سیاسی در حال دگرگونی: از پادشاهی ضعیف و گرفتار
• ششم. حزب توده
• هفتم. پایگاه طبقاتی حزب توده
• هشتم. پایگاه قومی حزب توده
بخش سوم:‌ ایران معاصر
• نهم. سیاست توسعۀ ناهمگون
• دهم. مخالفان
• یازدهم. انقلاب اسلامی
نتیجه‌گیری
کتابشناسی
نمایه

«حقیقت این است علی‌رغم این نوع تنش‌های طبقاتی، رقابتهای گروهی یکپارچگی طبقاتی را از بین می‌برد و از رشد و تداوم این‌گونه تنشها جلوگیری می‌کرد. گرچه اشراف زمیندار از توسل به خشونت ابایی نداشتند، نمی‌توانستد برای حفظ منافع خود در برابر دولت مرکزی، همبسته شوند. بنابراین ایران سنتی در مقایسۀ دقیق با اروپای فئودالی، شاهد هیچ نوع شورش اشرافی نبود، هیچ «مگناکارتا» و نظام مالکیت قانونی نداشت و اغلب فاقد نهادهای نمایندگی بود. گرچه مردم شهر اغلب دست به اسلحه می‌بردند، نه با اشراف بلکه با شهروندان دیگر و معمولاً با محلۀ مجاور می‌جنگیدند.»

«این تورم تأثیر بسیار زیادی بر دولت داشت. اگرچه هزینه‌های دولتی، به‌ویژه هزینه‌های پرداخت حقوق کارکنان دولت، ذخیرۀ غلات و هزینه‌های نظامی افزایش یافت، رشد درآمدهای دولتی به ویژه درآمدهای حاصل از مالیات بر زمین و برآوردهای مالیاتی قدیمی چندان چشمگیر نبود. مثلاً از سال 1245 تا 1271، در حالی که قیمتها به‌سرعت افزایش می‌یافت، درآمد حاصل از اخذ مالیات زمینهای گیلان از 139 و 179 تومان به 100, 202 تومان رسید. ناصرالدین شاه که از یک سو زیر فشار هزینه‌های به‌شدت در حال افزایش و رشد رو به کاهش درآمدها قرار داشت و از سوی دیگر با مشکل یافتن منبع درآمدهای اضافی و احتمالی خطرات سیاسی ناشی از وضع مالیاتهای جدید روبه‌رو بود، بیش از پیش به فروش القاب، حقوق انحصاری، امتیازات خاص، انحصارات، زمین، تیول و از همه مهمتر مشاغل مهمی مانند قضاوت، سفارت، والی‌گری و حتی وزارت متوسل شد.»

«رضاشاه برای رویارویی با این‌گونه فعالیتها دولت آلمان را وادار کرد تا از انتشار پیکار جلوگیری کند و به مجلس فرمان داد تا قانونی برای حفظ امنیت ملی تصویب کند. بر اساس این قانون، اعضای سازمانهایی که «پادشاهی مشروطه» را به‌خطر می‌انداختند یا «مرام اشتراکی» را تبلیغ می‌کردند، به ده‌سال زندان محکوم می‌شدند. در این قانون، عبارت عربی مبهم و قدیمی «اشتراکی» به کار رفت تا هر سه ایدئولوژی سوسیالیسم، کمونیسم و آنارشیسم را دربگیرد. البته وضع و تصویب چنین قوانینی نتوانست از مخالفتها جلوگیری کند. اعتراضات دانشجویی در اروپا دنبال شد. گروههای کوچک، روشنفکران تندرو خود را بازیافتند و بلافاصله در تهران، تبریز، رشت، اصفهان و قزوین گردهم آمدند. در سال 1313، دانشجویان دانشکدۀ پزشکی برای برکناری رئیس دانشکده که منصوب دولت بود، اعتصاب موفقیت‌آمیزی ترتیب دادند.»

اگر می‌خواهید اطلاعاتی مستند و معتبر از ریشه‌های طبقاتی و قومی جنبش‌های رادیکال، جنبش مشروطه، حزب کمونیست توده، مبارزات ملی‌گرایانۀ ایران و خیزش انقلاب اسلامی ایران به دست آورید حتماً کتاب ایران بین دو انقلاب را مطالعه نمایید.

کتاب ایران بین دو انقلاب از سایت آمازون امتیاز 4.6 از 5 و از سایت گودریدز امتیاز 4.2 از 5 را به دست آورده است.

نشر نی کتاب ایران بین دو انقلاب از یرواند آبراهامیان را با ترجمۀ احمد گلی‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی منتشر کرده است.

کتاب ایران بین دو انقلاب درآمدی غنی و ارزشمند از تاریخ معاصر ایران و جامعه‌شناسی سیاسی ایران است. یرواند آبراهامیان در ایران بین دو انقلاب، با تأکید بر تعامل بین سازمان‌های سیاسی و نیروهای اجتماعی، جامعه و سیاست ایران را در دورۀ بین انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی مورد بحث قرار داده است. 

- بحران نفت در ایران اثر دیگری از یرواند آبراهامیان که در آن به موضوعات اساسی مثل مناقشه بر سر و نقش آمریکا در حوادثی که منجر به کودتا علیه دولت مصدق شد و تأثیر این رویدادها بر روابط کنونی ایران با آمریکا پرداخته است.

- کودتا اثر یرواند آبراهامیان که کتابی دربارۀ تاریخ و روابط پیچیدۀ ایران و آمریکا و کودتای 28 مرداد است. نویسنده در این کتاب به شرح این کودتا، سازمان سیا و ریشه‌های روابط ایران و آمریکا در دورۀ پهلوی دوم پرداخته و در این میان از اسناد ناشناخته‌ای پرده برداشته است.

- در آخرین روزهای رضاشاه، اثری از ریچارد استوارت که در آن وقایع دراماتیکی را به تصویر کشیده است که منجر به دخالت ایالات متحده در روابط ایران شد و صحنۀ تاریخی را برای بحران کنونی در منطقۀ خلیج فارس آماده کرد.  موضوع این کتاب رقابت بین انگلیس و روسیه بر سر ایران از زمان سلطنت پتر کبیر تا جنگ جهانی دوم است.