اذهان مستبد

معرفی کتاب اذهان مستبد اثر دین هیکاک

کتاب اذهان مستبد نوشته دین هیکاک، اثر برجسته‌ای است که با تلفیق علوم نرم روانشناسی و علوم سیاسی، تحلیل دقیقی از حالات روحی و روانی رهبران خودکامه و دیکتاتور جهان ارائه کرده است. نفوذ به اذهان مستبدان و رهبران دیکتاتور جهان، یکی از راه‌هایی است که دولت‌ها با استفاده از آن، سعی می‌کنند هرچه بیشتر به رفتار حاکمان اقتدارگرا، دیکتاتورهای مستبد و سرکرده‌های تروریست‌ پی ببرند. سازمان‌های حکومتی در بسیاری از کشورها با به‌کارگیری روان‌پزشکان، روان‌شناسان و متخصصان نمایه‌سازی در سراسر جهان تلاش می‌کنند تا با تهیه نمایه‌های سری از رهبران خودکامه، وقایع آینده کشورهای تحت دیکتاتوری را پیش بینی کنند.

هر یک از حاکمان مستبدی که در این کتاب موردبحث قرار می‌گیرند را می‌توان به‌عنوان نمونه‌ای برای یکی از اختلالات روانی ازجمله خودشیفتگی، روان‌آزاری، ماکیاولیسم، پارانویا، سادیسم و عقده مسیحایی معرفی کرد. تشخیص این ویژگی‌های شخصیتی اساسی در افراد مستبد، درک بهتری از اعمال و اهداف آن‌ها به دست می‌دهد و امکان پیش‌بینی رفتار آن‌ها و حتی راه‌های سقوط آن‌ها را نشان می‌دهد. اهمیت این نوع روان‌شناسی کاربردی، زمانی آشکار می‌شود که بدانیم تنها در قرن گذشته، رهبران مستبد، مسئول مرگ ده‌ها میلیون انسان بی‌گناه بوده‌اند و در قرن حاضر نیز، دیکتاتورها بر جان و مال و زندگی هموطنان خود کنترل کاملی دارند.  نشر سایلاو، کتاب اذهان مستبد را به عنوان یکی از کتاب های مجموعه مطالعات میان رشته ای خود برای اولین بار در کشور منتشر کرده است.

علم نمایه‌پردازی سیاسی؛ ابزاری برای نفوذ به اذهان مستبد

نمایه پردازی روانشناختی ابزار بسیار مهمی برای بقا در دنیای امروز به شمار می‌آید. نمایه‌پردازی سیاسی عملی است که با تلفیق علوم نرم روانشناسی و علوم سیاسی، تجزیه و تحلیل دقیقی از حالات روانی رهبران خودکامه جهان را در اختیار دولت‌ها قرار می‌دهد. شاید مهم ترین کاربرد این نمایه‌های روانشناختی مرتبط با رهبرانی باشد که در کشورهای خود حکومت دیکتاتوری دارند. تسلط بی‌چون‌وچرای آن‌ها بر مردم خود به این معنی است که آن‌ها می‌توانند با کمترین کنترل یا محدودیتی عمل کنند. این نمایه‌پردازی‌ها اگر توسط متخصین خبره انجام شود قدرت پیش‌بینی زیادی را در خصوص دیکتاتورها به دولت‌ها می‌دهد. 

برای مثال؛ «در اواخر سال ۱۹۹۰ دکتر جرولد ام. پُست، خلاصه‌ای از نمایه روان‌شناختی مردی که زینب او را «عمو» صدا می‌کرد، ارائه داد. او به اعضای کمیته نیروهای مسلح مجلس نمایندگان توضیح داد که چرا رهبر عراق تا این حد خطرناک بود: «مجموعه‌ای از خصیصه‌هایی که شخصیت سیاسی او را شکل می‌دادند اعم از جاه‌طلبی مسیحایی برای کسب قدرت نامحدود، فقدان وجدان، رفتار تهاجمی بی‌حدومرز و دیدگاه پارانوئید، صدام را بسیار خطرناک می‌کنند. این ترکیب از خصایص شخصیتی که در قالب اختلال خودشیفتگی بدخیم متجلی می‌شوند، پیکربندی یک شخصیت کاریزماتیک مخرب را تشکیل می‌دهند که با مقصر جلوه دادن دشمنان خارجی، حامیان سرکوب‌شده خود را متحد و با خود همراه می‌کنند.» مانند دیگر دیکتاتورها، جنبه‌های اصلی شخصیت صدام هم بسیار خطرناک بودند، همان چیزی که بیشتر روانشناسان از آن به‌عنوان «سه‌گانه تاریک» یاد می‌کنند.

اختلالات شخصیتی در دیکتاتورها و مستبدان جهان

بسیاری هنوز هم هیتلر را یک شیطان بی‌رحم معرفی می‌کنند تا یک انسان. با این حال دین هیکاک در کتاب اذهان مستبد نشان می‌دهد نه تنها هیتلر بلکه دیکتاتورها و مستبدان دیگر دارای اختلالات روانی‌ای هستند که نمونه آن را می‌توان در DSM-5 و DSM-IV پیدا کرد. تمام ویژگی‌های شخصیتی دیکتاتورهای جهان از قبیل خودشیفتگی بدخیم، ماکیاولیسم و روان‌پریشی همراه با اعتقادات وسواس گونه درباره برتری خود و تهدیدات خیالی برای روانپزشکان و روانشناسان آشناست. 

برای مثال دین هیکاک با اشاره به مطالعات روانشناسی بر روی هیتلر در کتاب اذهان مستبد می‌نویسد: « نتایج نشان می‌دادند که این دیکتاتور دارای ویژگی‌های اختلالات شخصیتی پارانوئید، خودشیفته، ضداجتماعی و سادیست بوده است. چنین ترکیب بیمارگونه‌ای از اختلالات روانی، در کسانی که به دنبال تسلط بر زنان و مردان هم‌وطن خود هستند، غیرمعمول نیست.» البته تنها نمایه روان‌شناختی هیتلر نیست که ویژگی‌های چندین اختلال روانی خطرناک را شامل می‌شود. همان‌طور که در کتاب اذهان مستبد خواهید خواند، استالین، مائو تسه تونگ، عیدی امین و دیگر دیکتاتورهای معروف و حتی ترویست‌هایی چون اسامه بن لادن هم دارای انواع و اقسام خصیصه‌های شخصیتی ضد‌اجتماعی و مخرب بودند. شناخت این خصیصه‌ها به ما در پیش‌بینی رفتارهای این مستبدان کمک شایان توجهی می‌کند.

ترکیب خطرناک خصیصه‌ها در اذهان مستبد

دین هیکاک در کتاب اذهان مستبد، عبارت ترکیب خطرناک خصیصه‌ها را برای توصیف دیکتاتورها و مستبدان به کار می‌برد. اگرچه خودشیفتگی بدخیم و یا روان آزاری ممکن است در خصوص برخی دیکتاتورها مثل استالین تا حد زیادی برجسته شوند با این همه، اختلالات شخصیتی کلیدی در ارتباط با هم ترکیب خطرناکی از حالات روانی را در دیکتاتورها می‌سازند. 

نویسنده در اذهان مستبد ارتباط تک تک این صفات را با دیکتاتورهای مشهور تاریخ بررسی می‌کند: «بسیاری از خصیصه‌ها در انواع مختلف از مدل سه‌گانه ‌تاریک، باهم همپوشانی دارند. برای مثال، سه‌گانه تاریک شامل خودشیفتگی، ماکیاولیسم و روان‌پریشی است. چهارگانه تاریک هم شامل این سه به‌علاوه سادیسم می‌شود. خودشیفتگی بدخیم شامل اختلال شخصیت خودشیفته، پرخاشگری و ویژگی‌های ضداجتماعی (یا روان‌آزارانه) و پارانوئید می‌شود. جدیدترین مدل هم که عامل شخصیت تاریک یا «D Factor» نامیده می‌شود شامل خودپرستی، ماکیاولیسم، بی‌تفاوتی اخلاقی، خودشیفتگی، خود مستحق پنداری روانی، روان‌آزاری، سادیسم، خودمحوری و کینه‌توزی است.

ماکیاولیسم، خودشیفتگی، سادیسم و روان‌آزاری در چندین مورد از این توصیف‌های شخصیتی که باهم همپوشانی دارند، دیده می‌‌شوند. حالا این سؤال پیش می‌آید که: آیا می‌توان آن‌ها را به‌نحوی باهم مرتبط دانست؟ برخی از روانشناسان اکنون گمان می‌کنند که خصیصه‌های تاریک درواقع با یکدیگر مرتبط هستند.

نظرات اندیشمندان برجسته درباره کتاب اذهان مستبد

«کتاب اذهان مستبد، از چنان اهمیت سرنوشت‌سازی برخوردار است که هر شهروند مسئولی ملزم به مطالعه آن است.» - پروفسور بندی لی، روانکاو و استاد دانشگاه ییل

«برخی کتاب‌ها به شما درک عمیق‌تری از جهان پیرامونتان و افرادی که این جهان را تهدید می‌کنند، می‌بخشند. اذهان مستبد، یکی از آن‌هاست.» -پروفسور چارلز اومت، استاد علوم اعصاب دانشگاه فلوریدا

«تحلیلی دقیق و ضروری از حالات روانی خودکامگان و مستبدان جهان.» -کرکاس ریویوز

اگر از خواندن این کتاب لذت بردید، نگاهی به کتاب رازهای روانشناسی تاریک نیز بیاندازید.