در باب اهمیت ترجمه (پالتویی)

گروسمن در بخش دیگری از کتاب به اهمیت برجسته کردن مفهوم ادبیات جهان در تقابل با مرزبندی‌های تنگ‌نظرانۀ مرسوم، که به‌واسطۀ تأکید بر ادبیات‌های ملی پررنگ می‌شوند، می‌پردازد. او، ضمن دفاع از ترجمۀ هرچه بیشتر آثار ادبی زبان‌ها و فرهنگ‌های غیرانگلیسی به زبان انگلیسی، بر نقش این زبان در وسعت بخشیدن به گسترۀ خوانندگان یک اثر تأکید می‌کند. در اینجا هم می‌توان به پژوهشگرانی اشاره کرد که مفهوم ادبیات جهان و مسئلۀ «ترجمه‌پذیری» را به‌دور از ستایش‌های یک‌سونگرانه مسئله‌مند کرده‌اند. امیلی اَپتر، از محققان شناخته‌شدۀ ادبیات تطبیقی، در کتاب خود علیه ادبیات جهان: دربارۀ سیاست ترجمه‌ناپذیری با نقد باور جزم‌گرایانه به «پیش‌فرض ترجمه‌پذیری» در پژوهش‌های حوزۀ ادبیات جهان، از نادیده گرفتن و به حاشیه راندن مسئلۀ «ترجمه‌ناپذیری» صحبت می‌کند. اَپتر، با اشاره به تجاری‌سازی و کالایی‌سازی آثار ادبی و ضمیمه کردن آن‌ها به «هویت» های خاص و متفاوت که به‌لطف «شمول‌گرایی لیبرال» فرصتِ مطرح شدن یافته‌اند، از ستایش ساده‌انگارانۀ ادبیات جهان انتقاد می‌کند. گمان می‌کنم اشاره‌ای به کلمن بارکس و ترجمۀ او از مولانا کافی است تا دست‌کم قابل‌تأمل بودن برخی از انتقادات اَپتر را بپذیریم. البته باید تأکید کرد که در اینجا سخن گفتن از نقدهای واردشده به مفهوم ادبیات جهان بدین‌معنی نیست که گروسمن در طرح دیدگاه‌های خود در این زمینه نگاهی غیرانتقادی دارد. او به‌خصوص در بخشی از کتاب که به سیاست زبانی حاکم بر اهدای جایزۀ نوبل ادبیات می‌پردازد از کنار مبحث سلطه و قدرت بلامنازع زبان انگلیسی بی‌اعتنا نمی‌گذرد.

گروسمن، جدا از پرداختن به جنبه‌های گوناگونِ مسائل نظری ترجمه آن‌هم دور از پیچیده‌گویی‌های آکنده از اصطلاحات آکادمیک، مفصلاً در خصوص پیچ‌وخم‌های ترجمۀ یک اثر ادبی نیز می‌نویسد، که خواندن نظرات او هم برای مترجمان و هم برای علاقه‌مندان به ادبیات خالی از اهمیت نیست؛ خواندن این سطور برای مترجمان بی‌شباهت به حضور در کارگاه ترجمۀ یک مترجم برجسته نیست و می‌تواند سرنخ‌هایی از نحوۀ تحلیل و نیز شیوۀ ترجمۀ لایه‌های گوناگون یک متن در اختیار آن‌ها بگذارد؛ همین‌طور خواندن این سطور می‌تواند برای خوانندگان علاقه‌مند به ادبیات جهان نیز روشنگر باشد، چراکه به‌خوبی نشان می‌دهد مترجم برای برگردان یک اثر ادبی با چه دشواری‌هایی روبه‌روست. دست‌وپنجه نرم کردن با لایه‌های گوناگون متن، تلاش برای بازآفرینی لحن موسیقایی اثر، تمرکز بر ضرباهنگ جملات، تحلیل مؤلفه‌های سبک‌شناختی متن اصلی، تمرکز برای حفظ هاله‌های معنایی واژگان در ترجمه و در نهایت بلندخوانی متن ترجمه‌شده از جمله مباحثی است که گروسمن در فرازهای مختلف به آن‌ها اشاره می‌کند.

فصل سوم کتاب در نسخۀ اصلی به مبحث ترجمۀ شعر اختصاص دارد، که با توجه به بحث‌های جزئی آن ـ عمدتاً متمرکز بر عناصر زبان‌شناختیِ اشعار اسپانیایی و پیچیدگی‌های ترجمۀ آن‌ها به انگلیسی ـ نمی‌توانست برای خوانندگان کتاب در ایران معنای محصلی داشته باشد؛ بنابراین، ترجمۀ یک مصاحبه با گروسمن جایگزین این فصل شد.

- به کدام‌یک از ترجمه‌هایتان علاقه دارید؟
من واقعاً به‌خاطر ترجمه‌ام از دن کیشوت احساس غرور می‌کنم. بعد از آن، اشعار لوئیس دِ گونگورا قرار دارد. من کتاب تنهایی‌ها اثر گونگورا را ترجمه کردم که احتمالاً سخت‌ترین شعر سروده‌شده در میان همۀ زبان‌ها باشد. در ضمن، در قالب یک آنتولوژی برخی از غزلواره‌ها و شعرهایش را هم ترجمه کردم.

× متن کامل این گفت‌وگو را می‌توانید در کتاب «در باب اهمیت ترجمه» بخوانید.

در مجموعۀ کتابندگان، آثاری با این حال‌وهوا منتشر خواهند شد: تأملات کتابی و تاریخ و فلسفۀ خواندن، مباحث نظری و عملی در ترجمه و ویرایش (تا بتوانیم پیشنهادهای تازه‌ای بدهیم در این دو حوزه و تکرار مکررات نکنیم)، احیاناً خاطرات و تجربیات پدیدآورندگان و ناشران زبده (مشخصاً آن‌هایی که تأثیر عمده‌ای بر کیفیت ادبیات و علوم انسانی گذاشته‌اند)، بحث‌های انتقادی دربارۀ ناشران بزرگ که بعضاً سلیقۀ خوانندگان را تنزل داده‌اند، و مواردی از این دست. چنان‌که پیداست، دست این مجموعه کمابیش باز است تا ذوق‌آزمایی کند. غیر از کتاب‌هایی که ترجمه می‌کنیم، قصد داریم آثاری از مؤلفین فارسی‌زبان هم به چاپ بسپاریم. امیدواریم این مجموعه خوانده شود و آن را نقد کنند.